مهندسی فرهنگ عاشورا؛ لازمه مقابله با آسیب‌ها و تحریف‌ها

منیره وطنی
مقدمه: آغاز سال قمری جدید، خبر از آمدن محرم و عروج انسان‌های پاکی می‌دهد که در راه حفظ اسلام و دفاع از شریعت از هستی خود گذشتند تا اسلام پس از گذشت قرن‌ها زنده ماند و زندگی بخش دل‌های مرده شود. با فرا رسیدن ایام محرم و آغاز سال قمری، دسته‌جات عزاداری و هیئت‌های مذهبی در سراسر جهان اسلام به راه می‌افتند تا شور و عشق خود را در قالب عزای حسینی و سوگواری در مرثیه ایشان به جهانیان نشان دهند.مردم آذربایجان غربی نیز از هفته‌های گذشته برای بزرگداشت این ایام برنامه‌ریزی‌های متعددی کرده‌اند و از روزهای گذشته با نصب پرچم‌های سیاه در میادین و سر درب مغازه‌ها، به استقبال ماه محرم رفته‌اند.عشق به امام حسین(ع) و سوگواری در عزای ایشان کوچک و بزرگ ندارد؛ مرد و زن نمی‌شناسد؛ همه و همه را درگیر خود می‌کند.اما در این میان هوشیاری دوستداران و عاشقان اهل بیت (ع) نیز در شیوه اجرای مراسم‌های عزاداری و سینه‌زنی نکته بسیار مهمی است که غفلت از آن می‌تواند منجر به ایجاد شبهات متعددی در جامعه، به ویژه نسل جوان شده و به سادگی سبب گمراهی و دور شدن آن‌ها از دین و شریعت و باورهای اصیل مذهبی شود؛ باورهایی که زیربناهای اصلی اسلام و رمز ماندگاری آن تاکنون بوده‌اند.در سال‌های گذشته شیوه اجرای مراسم عزاداری اباعبد ا…‌الحسین(ع) در برخی از مناطق کشور و به تبع آن در آذربایجان غربی، سبب ایجاد آسیب‌هایی شده است؛ آسیب‌هایی که گاه و بی‌گاه عده‌ای را با بدبین کردن نسبت به حقیقت این وقایع و تنزل ارزش آن‌ها، دچار تردیدهایی در پاسداشت آن‌ها نیز کرده است.لذا دهه نخست محرم می‌تواند فرصت هر چند کوتاهی برای رسیدگی به این موضوع دارد که شاید ارتقای آگاهی مسئولان، مداحان و مرثیه‌سرایان با مهندسی فرهنگ عاشورا و تبیین شیوه‌های صحیح عزاداری بتواند تا حد زیادی از گسترش بدعت‌ها و فرهنگ‌های غلط در این زمینه جلوگیری کند.اکنون دشمنان اسلام که به خوبی بر آثار دینداری در وحدت و مقاومت مسلمانان در برابر ظلم مستکبران واقف شده‌اند، دین را مورد هدف خود قرار داده و می‌خواهند از نکات به ظاهر کم‌اهمیت، برای بدبین کردن مردم نسبت به باورها و ارزش‌های دینی آن‌ها استفاده کنند و به تدریج آن‌ها را از مسیر اسلام دور کرده، باور و هویت آن‌ها را بگیرند.
گروه گزارش: فرهنگ متعالی عاشورا که در طول تاریخ همواره عامل هویت‌بخشی و مقاومت‌پذیری جامعه ما بوده است، نیازمند رصد دائمی و همیشگی است تا با توجه به روند موجود در احیای آن، کاستی‌ها و ضعف‌ها مورد پردازش قرار گرفته و زمینه مهندسی فرهنگ عاشورا در جامعه فراهم شود؛ در حقیقت تنها راه مبارزه و خنثی‌سازی توطئه‌های دشمنان در این راستا، اشاعه مهندسی فرهنگ عاشورا در جامعه است.
عاشورا اوج حماسه است، حماسه‌ای که به دنبال سر خم نکردن در برابر ذلت خلق شد و به قیمت ریخته شدن خون‌های پاک‌ترین انسان‌های عالم، به رمز ماندگاری اسلام تبدیل شد.
یادآوری و پاسداشت این حماسه بزرگ حسینی، سبب خلق وقایع بزرگی نیز در تاریخ معاصر شده است که پیروزی انقلاب اسلامی، حماسه‌آفرینی‌های هشت سال دفاع مقدس و یا پیروزی جنگ ۳۳ روزه لبنان در برابر اسرائیل غاصب، را می‌توان جلوه‌هایی از الهام‌بخشی این حماسه بزرگ برشمرد.
با وجود آثار و برکات متعدد فرهنگ عاشورا در جامعه اسلامی، برخی اعمال و آئین‌هایی که از سوی دسته‌های عزاداری اجرا می‌شود که خواسته یا ناخواسته ما را از فرهنگ واقعی عاشورا دور کرده و چه بسا منجر به توهین نسبت به اسلام نیز می‌شود.
اکنون لازم است با ذکر و یادآوری برخی از این آسیب‌ها و تحریفات، جامعه را از حرکت به سمت اهداف مخرب دشمن باز داشت.
با کالبدشکافی فرهنگی جامعه و ایجاد شناختی عمیق از فرهنگ رایج در گوشه و کنار دنیای اسلام می توان نمونه‌های متعددی برای این آسیب‌ها برشمرد که عموما هر یک از آنها در منطقه‌ای خاص رواج یافته‌اند و شاید بیش‌تر بتوان به حکم خرافه به برخی از آنها نگاه کرد.
به عنوان نمونه می‌توان به افراط در عزاداری و سینه‌زنی برخی افراد که در سال‌های گذشته نیز در برخی نقاط استان دیده شده است، اشاره کرد که با افراطی‌گری در سینه‌زنی و زنجیرزنی، زمینه انحراف در دین را به وجود می‌آورند.
*آسیب‌های سنتی و مدرن جریان مداحی و عزاداری امام حسین(ع) را دچار مشکل کرده است
نمونه دیگر لخت شدن برخی افراد در میان دسته‌جات عزاداری است که ضمن پایین آوردن شأن مجلس عزای امام حسین(ع) می‌تواند سبب برداشت‌های غلط پیروان دیگر ادیان از دین الهی اسلام شود.
از این‌ها هم که بگذریم، نکته مهم‌تر در کم‌توجهی برخی مداحان و مرثیه‌سرایان در بیان وقایع روز عاشورا است که گاهاً به دلیل استفاده از کتاب‌هایی که صرفاً برای روضه‌خوانی عاشورا و با انگیزه گریاندن مستمعین نوشته شده‌اند، آمیخته به مطالب ضعیف و غیر مستند هستند که گاهی انگیزه حماسه اجتماعی و خونین امام حسین(ع) را تا حد »شفاعت برای گناهکاران امت« پایین می‌آورند.
بیان مطالبی در رابطه با عجز و ذلت امام حسین(ع) و یاران بزرگوار ایشان در برابر فاسقانی چون یزید و با بیان مطالبی در ارتباط با درخواست‌های ایشان برای جرعه‌ای آب، نه تنها از هدف اصلی امام برای این قیام بزرگ فاصله می‌گیرند، بلکه وجهه‌ای غلط از ایشان در اذهان پدید می‌آورند.
صرف نظر از این مطالب، نوع آهنگ و ریتم اشعار ارائه شده در هیئت‌های مذهبی است که همپای تحولات اجتماعی صورت گرفته در شهرها، دچار دگرگونی اساسی شده و منجر به ظهور «هیئت‌های پاپ» شده است که با سرعت بالایی در حال گسترش هستند که رنگ و بوی آن‌ها در شهرستان‌های استان نیز دیده می‌شود.
جذابیت بسیار، جوان پسند بودن، بازارسازی (با توجه به انتشار سی‌دی‌ها و لوح‌های فشرده از برخی از آن‌ها) و فضاسازی مجازی که در این نوع موسیقی وجود دارد، گاهاً سبب شده است تا بار دیگر از اصل موضوع فاصله گرفته و بدون شناخت و معرفت، جوان را صرفاً مجذوب آهنگ‌های آن کرد.
*پیش‌زمینه عزاداری‌ها، معرفت و ارتقای آگاهی از علت قیام عاشورا باشد
امام جمعه خوی و عضو شورای فرهنگی آذربایجان غربی در این ارتباط ضمن تأکید بر لزوم آسیب‌شناسی فرهنگی در اجرای مراسم عزاداری امام حسین(ع)، تصریح کرد: نکته مهم و اساسی در عزاداری برای امام حسین(ع) ارتقای سطح آگاهی و بینش از جریان بزرگ و تاریخی ایشان است.
حجت‌الاسلام سید رضی شکوری با اشاره به آثار و استحباب عزاداری اباعبدالله ‌الحسین(ع) تصریح کرد: عاشقان سالار شهیدان باید ضمن توجه به پیام‌های مهم قیام عاشورا و توجه به فرهنگ عاشورایی، در عزای ایشان سوگواری کنند. وی مومنان را به پرهیز از افراطی‌گری در عزاداری‌ها دعوت کرد و افزود: شایسته نیست با انجام برخی اعمال ناشایست که در شأن مجالس ائمه بزرگوار نیستند، زمینه بدبینی و دشمنی عده‌ای را نسبت به اسلام و مسلمانان فراهم کنند.
شکوری مداحان و نوحه‌خوانان را از به کار بردن الفاظ غلو آمیز ، آهنگ‌های مبتذل، بیان مقتل‌های بی‌اساس بدون مستند و بر اساس خواب و رؤیا، بر حذر داشت و تصریح کرد: مداحان نباید با اقدامات و سخنان خود، ناخواسته ارزش‌های این قیام بزرگ را زیر سؤال نبرند.
در هر صورت اکنون یکی از وظایف بزرگ مصلحان دینی، مبارزه با آفت‌ها و انحرافات معنوی و تاریخی حادثه عاشورا است؛ چرا که با نفوذ انحراف در این جریان، حادثه بزرگ عاشورا دچار تحول شده و عبرت‌انگیز بودن خود را از دست می‌دهد و از آن صرفاً به عنوان حادثه‌ای از تاریخی که گذشته است، یاد می‌شود.