زنان قاجاری که جامعه را تغییر دادند
rslj n,l
گروه تاریخ:بی بی مریم بختیاری خواهرعلیقلی خان سردار اسعد و حامی جنبش مشروطه-تولد ۱۲۵۳، اصفهان-مرگ۱۳۱۶
او از زنان تحصیلکرده زمان مشروطه بود که به حمایت از آزادیخواهان برخاست و حتی به تهران لشکرکشی کرد.به واسطه زندگی در ایل بختیاری و پدرش که خان ایل بود تیراندازی و سوارکاری میدانست.
میگویند او از مشوقان اصلی برادرش علیقلیخان سردار اسعد برای فتح تهران بوده است. پیشتر در زمان استبداد صغیر، افراد ایل را به مبارزه علیه استعمار تشویق میکرده است.قبل از فتح تهران? همراه سواران مخفیانه وارد پایتخت شد و شبانه روی سقف خانهای که رو به روی مجلس بهارستان بود سنگربندی کرد تا بعد از ورود سردار اسعد بختیاری با قزاقها بجنگند.
بعد از این ماجرا در ایل بختیاری به بیبیمریم لقب سردار دادند.
او در خاطراتش درباره دلایل اینکه زنان در جامعه عقب ماندهاند نوشته “… تمام بدبختیهای ما از خودمان میباشد،زیرا که نه علم داریم و نه حقوق خود را میدانیم، اگر ما هم بدانستیم که برای چه خلقت شدیم، البته در اطراف حقوق خود جان فشانیها میکردیم. ما حالا فکر میکنیم فقط برای رفع شهوت مردها خلق شدهایم یا برای اسارت و کنیزی خلق شدهایم. ما میتوانستیم برای حقوق انسانی خود به تمام ملل عالم تظلم بکنیم و حقوق خود را برقرار بکنیم … اما ما زنهای ایرانی ابدا از عالم انسانیت خارجیم…”بیبی مریم بختیاری از معدود زنان عصر مشروطه است که خاطرات زندگی خود را نوشته است.منابع ایل بختیاری نقل کردهاند که سردار بیبی مریم بختیاری سال ۱۲۸۸ خورشیدی در جنگ آزادسازی اصفهان به همراه خواهرش بیبی لیلی فرماندهی یک ستون سواره نظام را به عهده داشته است.
سال ۱۲۹۵هم که یک افسر آلمانی با سربازانش در کنار عشایر جنوب ایران علیه انگلیسیها مبارزه میکرد، سردار مریم بهترین نیروهای خود را برای همراهی با او به تنگستان فرستاد.
گفته میشود که در دوران جنگ جهانی اول خانه او در اصفهان پناهگاهی بوده است برای فعالان سیاسی و فرهنگی مانند علیاکبر دهخدا? ملکالشعرا بهار و در مقطعی در سال ۱۲۹۹ پناهگاهی برای محمد مصدق.سایهای از زندگی پارتیزانی و مقاومتهای بیبی مریم بختیاری بعدها در سرنوشت فعالان چپ دیده میشد. زنانی مانند مریم فیروز و اشرف دهقانی که الگوی بسیاری از زنان چپ در ایران بودهاند.
صدیقه دولت آبادی:-روزنامهنگار و فعال حقوق زنان-تولد ۱۲۶۱ خورشیدی، اصفهان-مرگ ۱۳۴۰خورشیدی، تهران
صدیقه دولتآبادی از فعالان حقوق زنان و پیشگامان روزنامهنگاری در ایران بود.در خانوادهای تحصیلکرده در اصفهان به دنیا آمد. زبان عربی و فارسی را از شیخ محمد رفیع طاری فرا گرفت و درسهای دیگر را تا سطح دیپلم با معلمان خصوصی ادامه داد. در بیست سالگی با اعتضاد الحکما ازدواج کرد و چند سال بعد از او جدا شد.۳۵ساله بود که در اصفهان دبستان دخترانه “مکتبخانه شرعیات” را تاسیس کرد و بعد از آن انجمنی به نام ‘شرکت خواتین اصفهان’ را بنا گذاشت. تقریبا تمام عمر خود را وقف تعلیم و تربیت دختران و ارتقای حقوق اجتماعی آنها کرد.این آغاز فعالیتهای خانم دولتآبادی برای گسترش تعلیم و تربیت دختران و حقوق اجتماعی زنان بود که کمابیش تمام عمرش را وقف آن کرد. صدیقه دولتآبادی سال ۱۲۹۷ مجوز اولین نشریه زنان اصفهان را به نام ‘زبان زنان’ را از وزارت معارف گرفت.چندی بعد به دلیل انتقادهای تند نشریه از قرارداد ۱۹۱۹وثوقالدوله? زبان زنان توقیف شد. خانم دولتآبادی بعد از توقیف? انتشار نشریه را در تهران شروع کرد.او در نشریهاش حجاب زنان را نقد میکرد. صدیقه دولتآبادی هرچند از خانوادهای مذهبی بود، اما یک دهه پیش از کشف حجاب اجباری رضاشاه? حجاب از سر برداشته بود.خانم دولتآبادی برای درمان از ایران خارج شد? در نهایت به پاریس رفت و مدرک کارشناسی را از دانشگاه سوربن فرانسه گرفت.
زمانی که خارج از ایران بود در دهمین کنگره ‘اتحادیه بین المللی حق رأی زنان’ شرکت کرد و اواخر سال ۱۳۰۶ به ایران بازگشت. مهرماه ۱۳۰۷ در وزارت معارف بخش تعلیم نسوان به او سپرده شد و سال بعد به مدیریت کل تفتیش مدارس نسوان منصوب شد.صدیقه دولت آبادی مردادماه۰ ۱۳۴ در اثر سرطان در تهران در گذشت. جمعی از فعالان حقوق زنان در ایران به پاس تلاشهای خانم دولت آبادی برای جنبش زنان? سال ۱۳۸۳ جایزه و کتابخانهای به نام صدیقه دولتآبادی تاسیس کردند.
مهرانگیز دولتشاهی:-اولین سفیر زن ایران-تولد ۱۲۹۶ خورشیدی، اصفهان-مرگ ۳۰ مهر ۱۳۸۷، پاریس
مهرانگیز دولتشاهی اولین زن ایرانی بود که به عنوان سفیر ایران در کشوری دیگر منصوب شد.او سال ۱۲۹۶خورشیدی در خانوادهای تحصیلکرده به دنیا آمد. مادرش از اقوام صادق هدایت بود و پدرش از مشاوران رضاشاه. برای تحصیل به آلمان رفت و با دکترای علوم اجتماعی به ایران بازگشت.سال ۱۳۲۵ در سازمان خدمات اجتماعی و انجمن حمایت از زندانیان مشغول به کار شد و در همین ایام ‘جمعیت راه نو’ را تاسیس کرد.این گروه اولین نمایشگاه بین المللی ‘فعالیت زن’ را با شرکت ۳۰ کشور آسیایی و اروپایی در ایران برگزار کرد.سه دوره به عنوان نماینده کرمانشاه در مجلس شورای ملی حضور داشت. در دوران نمایندگی از طراحان ‘قانون حمایت خانواده’ بود که حق طلاق را برای زنان به رسمیت میشناخت. و همچنین داشتن همسر دوم را مشروط به اجازه همسر اول میکرد.مهرانگیز دولتشاهی بخش عمدهای از عمر خود را صرف بهبود زندگی زنان ایرانی کرد. از جمله فعالیتهایش تلاش برای آموختن سواد به زنان جنوب شهر تهران بود.خانم دولتشاهی سال ۱۳۵۴ به عنوان اولین سفیر زن، عازم سفارت ایران در دانمارک شد و تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی به این ماموریت ادامه داد.
رضا قاسمی از سفیران ایران پیش از انقلاب اسلامی میگوید که این انتصاب از تبعات انقلاب سفید محمد رضا شاه بود که در جریان آن از برابری حقوق زن و مرد نیز سخن میگفت.به گفته قاسمی در دوره ماموریت خانم دولتشاهی در دانمارک بسیاری از رسانههای اروپایی به آن واکنش مثبت نشان میدادند.دولتشاهی پس از انقلاب راهی پاریس شد و تا هنگام مرگ در این شهر اقامت داشت.کتاب »جامعه، دولت و جنبش زنان ایران« یکی از آخرین نوشتههای خانم دولتشاهی است.
قمر الملوک وزیری: -خواننده-تولد ۱۲۸۴ خورشیدی، قزوین-مرگ ۱۴ مرداد ۱۳۳۸
قمرالملوک وزیری با اسم اصلی قمرخانم سید حسینخان، یک سال پیش از صدور فرمان مشروطیت در سال ۱۲۸۴ خورشیدی در قزوین به دنیا آمد. او اولین خواننده زن ایران در دوران معاصر بود که بدون حجاب کنسرت اجرا کرد.
قمرالملوک وزیری از طریق مادربزرگش خیرالنسا با موسیقی آشنا شد. خیرالنسا که سرپرستی قمرالملوک یتیم را به عهده داشت روضهخوان سفرههای مذهبی زنانه بود.در نوجوانی در یکی از محافل خصوصی به درخواست مهمانان آوازی خواند که توجه مرتضی خان نیداوود، نوازنده برجسته تار را جلب کرد. او در کلاسهای آقای نیداوود شرکت کرد و گوشههای موسیقی ایرانی را فرا گرفت.فضای مردانه موسیقی آن دوران با قمرالملوک وزیری دگرگون شد. او که حدود ۲۰ سال بیشتر نداشت در اولین کنسرت خود در گراند هتل خیابان لاله زار تهران، قاعده سنتی را بر هم زد و سال ۱۳۰۳ در فضای مردانه موسیقی بدون حجاب در کنسرت خواند.خودش میگوید در زمانهای بدون حجاب کنسرت داد که “هر کس بدون چادر بود به کلانتری جلب میشد.”
محمود خوشنام، کارشناس موسیقی مینویسد: قمر با این کار دیوار ترس را از پیش پای زنان هنرمند دیگر برداشت و راه را برای گام نهادن آنان بر صحنه هموار کرد.با گشایش رادیو در سال ۱۳۱۹ صدای قمرالملوک وزیری به گوش همه رسید.آوازها و تصنیفهای قمر از لحاظ شعری و ادبی هم قابل توجه است.
شاعران تصنیفها و آوازهای قمر شاعران مشهوری چون علی اکبرخان شیدا، میرزاد? عشقی، عارف قزوینی، ایرج میرزا و ملک الشعرا بهار بودهاند.قمر علاوه بر قطعات بیشمار آوازی، نزدیک به ۲۰۰ تصنیف در زندگی ?? ساله خود ضبط کرد که بسیاری از آنها از میان رفته است.
فروغ فرخزاد:-شاعر و فیلمساز-تولد ۸ دیماه ۱۳۱۳ ، تهران-مرگ ۲۴ دیماه ۱۳۴۵ تهران
پیش از فروغ فرخزاد، شاعران و نویسندگان زن آثار بسیاری خلق کردهاند، اما فروغ تاثیرگذاری بیمانندی در ادبیات و نگاه زنان در جامعه گذاشت.او دیماه ۱۳۱۳ در تهران به دنیا آمد. ۱۶ سالگی با عشق ازدواج کرد و چند سال بعد از همسرش جدا شد در حالی که یک پسر کوچک داشت.
در فاصله ۱۷ تا ۱۳ سالگی سه کتاب شعر چاپ کرد؛ اسیر? دیوار و عصیان. نام مجموعه اشعار نیمه اول زندگی شاعرانهاش نشان میدهد که یکی از محورهای مهم شعرهایش بیتابی، خشم از محدودیت و اسارت، نارضایتی و تقلا برای رهایی بوده است.
هرچند خودش گفته بود که این مجموعهها را در سالهایی نوشته که هنوز به مرحله تفکر نرسیده و رشد نکرده بود? اما صداقت او در بیان ظرافتهای زنانه و جسارتش او را متمایز میکرد. جسارتی که حتی سالها بعد هم پذیرش آن برای جامعه محافظهکار ایران دشوار بود.
چهار دهه بعد از مرگش? سال ۱۳۸۹ مقام رهبری در جمعی از شاعران گفت “این را بدانید شعری که آن وقت فروغ فرخزاد میگفت، در دنیای روشنفکری آن زمان هم کسی قبول نداشت.” آیتالله خامنهای شعر “باز و عریان” فروغ را تقبیح کرده و از شاعران جوان خواسته بود در بیان عواطف حد و مرز را نگه دارند.از فروغ فرخزاد نقل شده که سال ۱۳۳۲ در نامهای گفته است “من به رنجهایی که خواهرانم در این مملکت در اثر بیعدالتی مردان میبرند، کاملاً واقف هستم و نیمی از هنرم را برای تجسم دردها و آلام آنها به کار میبرم. آرزوی من ایجاد یک محیط مساعد برای فعالیتهای علمی هنری و اجتماعی زنان است.”شهریور ۱۳۳۷ با ابراهیم گلستان نویسنده و فیلمساز پیشرو آشنا و در شرکت او به نام گلستان فیلم مشغول کار شد. این آشنایی مسیر زندگی فروغ را تغییر داد.او پاییز ۱۳۴۱ فیلم خانه سیاه است را از زندگی جذامیان آسایشگاه تبریز ساخت. فیلمی که شهرت او را به خارج از مرزهای ایران برد.یک سال بعد مجموعه شعر تازه او به نام »تولدی دیگر« منتشر شد
فخرآفاق پارسا:دادگاه فرخرو پارسا بعد انقلاب. اولین وزیر زن ایران-تولد اول فروردین ۱۳۰۱اعدام در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۵۹فرخرو پارسا در خانوادهای فرهنگی به دنیا آمد.فخرآفاق پارسا? مادر فرخرو پارسا مدیر مجله جهان زنان و از فعالان حقوق زنان بود. او چهار شماره نشریه را یک سال بعد از به دنیا آمدن فرخرو پارسا منتشر کرد. در شماره آخر? انتشار دو مقاله درباره “ضرورت تحصیل دختران? آلام روحی زنان و ضرورت بازنگری در قانون ازدواج” برای او و خانواده دردسرساز شد. نتیجه خشم مردم ? تبعید خانواده آنها به اراک بود. به خاطر شرایط آن روز اراک و ترس از حمله آنها به قم رفتند. تا بعد که با میانجیگری نخست وزیر وقت به تهران بازگشتند.فرخرو پارسا سال ۱۳۲۹ در رشته پزشکی از دانشگاه تهران فارغالتحصیل شد. اما به جای پزشکی ترجیح داد به فعالیت فرهنگی و آموزشی ادامه دهد.
او سال ۱۳۳۳ انجمن بانوان فرهنگی را برای دبیرستانهای دخترانه تأسیس کرد.او که سالها در دبیرستانهای تهران درس داده و مدتی مدیر دبیرخانه دانشگاه ملی ایران بود? سال ۱۳۴۷ اولین وزیر آموزش و پرورش ایران در کابینه هویدا شد.هرچند بعضی از پژوهشگران حوزه زنان معتقدند تحولات دوران محمدرضا شاه بیشتر ظاهری بود و شاه سعی داشت ویترین زیبایی از جامعه زنان ایران به نمایش بگذارد، اما بعضی دیگر معتقدند فرخرو پارسا در وزارت فرهنگ ایران نقش مهمی در توسعه آموزش دختران داشت. پایان
نوشته شده توسط admin در پنجشنبه, ۱۴ آبان ۱۳۹۴ ساعت ۵:۳۲ ق.ظ