گسترش باغات دیم در آذربایجان غربی اشتغال‌زا درآمدزا و اجرایی
وحیدرضا شادفر
گروه اقتصادی: دیم‌کاری، کشت بدون آبیاری در مناطق نیمه خشک است که آب از طریق نزولات آسمانی تأمین می‌شود. دیم‌کاری مجموعه پیچیده ای از مدیریت‌های از پیش تعیین شده است، از اصول مهم مدیریت در دیم‌کاری ها مدیریت خاک است. هم اکنون ۲۵ درصد تولید غله در دنیا در شرایط دیم صورت می‌گیرد. با توجه به شرایط توپوگرافی، استان آذربایجان_غربی دارای اقلیمی مناسب می‌باشد لکن تنش‌های خشکی، سرما، توزیع نامناسب بارندگی در دیم‌زارها و سایر عوامل دیگری که ذیلاً بدان اشاره خواهد شد، از موارد کاهش تولید محصول دیم در این مناطق به شمار می‌آیند. با این وجود کمبود آب، مهم‌ترین محدود کننده تولید در شرایط دیم می‌باشد.از طرفی وضعیت آب و هوایی دیم‌زارهای استان قابل پیش بینی نیست، همین امر سبب شده تا کشاورزی در این مناطق همراه با ریسک بوده و تولیدات زراعی تابع مستقیمی از شرایط اقلیمی گردد. با توجه به وجود عوامل جوی غیرقابل کنترل، مدیریت مزارع دیم، مشکل و به همان نسبت پاسخ محصولات به آن تعیین کننده است. کارشناسان با بررسی‌های مختلفی که بر این موارد داشتند به این نتیجه رسیدند که با اعمال مدیریت صحیح زراعی می‌توان در سال‌های مطلوب به پتانسیل تولید نزدیک و در شرایط دیم تولید منطقی داشت اما چگونه این امر محقق می‌گردد؟بی‌توجهی نسبت به شرایط اقلیمی و اجتماعی و تجربیات چند هزار ساله کشاورزی ایران و شناخت ناقص از شرایط و امکانات بیگانه سبب نابودی بسیاری از تأسیسات کشاورزی سنتی همچون قنات‌ها، کبوتر خانه‌ها فراموشی روش‌های آبیاری، کشت کاری دیم‌کاری، برهم زدن شیوه‌های تعاونی سنتی و … شده است. ایران کشوری است کهنسال و جزو نخستین کشورهایی می‌باشد که کشاورزی و دامداری در آن پاگرفته و توسعه یافته است و در نتیجه از این کوله‌بار تجربه سهم بسزایی دارد.چه کنیم که نزولات به صورت بهینه و پایدار کنترل و ذخیره شوند و با ذخیره و حفظ نزولات کشت دیم بدون ریسک صورت پذیرد؟ علی‌ایحال نیازمند روش‌ها و فن‌آوری هستیم که در هر تناوبی که ترسالی و بارش مناسب روی داد بتوانیم اکثر نزولات جاری شده را کنترل و حتی ذخیره کنیم تا در کشت دیم مورد استفاده قرار گیرد.کشور عزیزمان ایران، بنا به دلایل متعدد از جمله قرار گرفتن در مسیر مدار ۲۵ تا ۳۵ درجه جغرافیایی در یک منطقه کم باران و خشک و نیمه خشک قرار دارد و متوسط بارندگی کمتر از یک سوم متوسط جهانی است و از طرفی میزان تبخیر از سطح نیز در آن، بیش از سه برابر متوسط جهانی می‌باشد. بارش‌ها پراکنده و عمدتاً غیر مؤثر است. حجم قابل ملاحظه نزولات با تبخیر و تعرق از دست می‌رود. با وجود توجه برنامه‌ریزان به توسعه، با اولویت زیست محیطی، هنوز روند تخریب و بی‌توجهی به مسائل محیط زیست در کشور به شدت ادامه دارد. در مقایسه بین‌المللی از لحاظ شدت فرسایش خاک، ایران و ترکیه مقام اول را در میان کشورهای جهان دارا هستند. به منظور مهار و استفاده بهینه از ریزش‌های جوی روان آب‌ها و کلاً آب‌های قابل استحصال در سطح استان، می‌بایست اقدامات گوناگونی از جمله: ایجاد انواع آبخیز در کوهستان‌ها، پخش سیلاب در دشت‌ها، ایجاد و ساخت آب‌بندها در مناطق مختلف، احداث باغات دیم در اراضی شیب‌دار، با تغییر در روش کاشت و احداث جنگل‌کاری‌های نواری به روش مشبک و موزائیک در دشت‌ها به سرعت و بدون فوت وقت انجام گیرد. از طرفی بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد، اجرای صحیح توسعه باغات دیم با توجه به شرایط آب و هوایی استان آذربایجان_غربی می‌تواند، ضمن تثبیت تولید، به افزایش درآمد منطقه ای و رفع نگرانی از بابت مباحث خشکسالی باشد. در قالب اجرای این طرح‌ها و با احداث هر ۱۰۰ هکتار باغ دیم در اراضی شیب‌دار (با حداقل بارندگی ۳۰۰ ۴۰۰ میلی‌متر در سال) سالانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب به سفره های آب زیرزمینی منطقه اضافه می‌شود. احداث باغات دیم در اراضی شیب‌داری که عمدتاً منشأ جاری شدن روان آب‌ها هستند می‌تواند، سبب کند شدن سرعت حرکت آب‌های سطحی و افزایش قابلیت نفوذ روان آب‌ها به سفره های زیرزمینی و کاهش فرسایش خاک شود، ضمن این که با جلوگیری از اصابت مستقیم باران به سطح خاک جلوی فرسایش قابل ملاحظه خاک از این طریق نیز در این اراضی گرفته می‌شود. با رعایت پاره ای از مسایل فنی قابل اجرا، می‌توان در شرایط استثنایی از کاهش تولید در سطح وسیع جلوگیری نمود که مهم‌ترین این عوامل مؤثر احداث بادشکن اطراف باغات و دیم زارها می‌باشد. تأثیرات فیزیولوژیکی بادها چون افزایش تبخیر و تعرق (باد باعث جابجایی رطوبت هوا از اطراف گیاه شده و اختلاف پتانسیل را در گیاه افزایش می‌دهد، یا بادزدگی) اگر باد گرم و کم رطوبت باشد و در مراحل حساس گیاه در زمان گرده افشانی و پر شدن دانه بوزد باعث باد زدگی گیاه می‌شود که دانه‌ها پوک و چروکیده می‌شوند. برای حل مشکل بادزدگی می‌توان اقدام به احداث بادشکن در اطراف مزرعه یا باغات نمود. بادشکن باعث کاهش انتقال افقی انرژی شده و از کاهش رطوبت هوای اطراف گیاه جلوگیری می‌کند و عملاً دسترسی به رطوبت را افزایش می‌دهد. یا مثلاً فاکتور آب در دیم‌کاری ها در دو مورد مهم و نقش آفرین است. ۱- میزان بارندگی و پراکنش آن ۲-میزان جذب و نگهداری آب که البته مدیریت مناسب این دو عامل متضمن موفقیت در دیم‌کاری است و جالب است بدانید که با احداث کمربند سبز یا بادشکن پیرامون دیم‌زارها و باغات دیم بر دو عامل فوق اثر گذارده و علاوه بر پراکنش صحیح و متناسب بارندگی‌ها در کل عرصه سبب جذب متوازن آب به زمین و افزایش مدت زمان نگهداری آب و رطوبت در آن می‌گردد و در نتیجه موفقیت در افزایش کمی و کیفی محصول را به همراه داشته و نه تنها کشاورز را با ریسک مواجه نمی‌سازد بلکه با اجرایی نمودن بادشکن می‌توان از تبعات سرمازدگی و خشکسالی‌ها نیز رهایی یافت. در حقیقت وضعیت آب و هوایی دیم‌زارهای استان قابل پیش بینی نیست و با توجه به وجود عوامل جوی غیر قابل کنترل، مدیریت مزارع و باغات دیم مشکل و به همان نسبت پاسخ محصولات به آن تعیین کننده است. با اعمال مدیریت صحیح که ارجح‌ترین آن احداث بادشکن پیرامون مزارع و باغات دیم است می‌توان در سال‌های مطلوب به پتانسیل تولید نزدیک و در سال‌های نامطلوب اثرات فاکتورهای محیطی را کاهش و تولید منطقی داشت. البته در تحقق یافتن این مهم شناخت گیاهان درختی و درختچه ای لگومینوزه و استفاده از آن‌ها در احداث بادشکن نیز بسیار مؤثر است که استفاده از درخت سنجد با توجه به خصوصیات بتانیکی آن با کمترین خواهش اکولوژیکی و با کمترین میزان آب مورد نیاز بهترین نتیجه را عاید کشاورزان استان خواهد کرد. احداث باغات دیم به عنوان پتانسیل غنی استان آذربایجان غربی (با توپوگرافی مناسب میزان بارندگی مناسب سالیانه و وجود دانش فنی لازم) ازجمله طرح‌های اشتغال‌زا و پر درآمدی است که می‌تواند منشأ خیر جهت رفع معضل بیکاری فارغ‌التحصیلان این رشته در استان باشد که البته همت بلند مسئولان دلسوز استانی را می‌طلبد که این مهم هرچه زودتر محقق گردد.
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۲۹ مرداد ۱۳۹۲ ساعت ۴:۳۰ ق.ظ
