کلمه‌لرین آردیجا رومانینا بیر باخیش
رضا سلطانوند
آنادیلیمیز: رومان بیر گالری کیمین، پرتره‌لرله، مختلف بویلو بوم‌لارین اوزه‌رینه چکیلمش ناخیشلارلا نوماییشه قویولوب. تصویره چکیلن صحنه‌لرده، مثلا حسن، محله دوستلاریلا قاتیلان زاماندا، اجتماعی وجه‌ده، ایلگیلرین نئجه اولماسیندان پرده‌لر گوستریلیر.
رعنا و اونون قارداشی ماحی‌لا علاقه‌لرینده گئت به گئت دییشیک‌لره شاهد اولوب، بیر طرفدن ده حسنین بؤیوک باباسیلا ایلگیده اونون اللشیب، چالیشماسینی، آیری بیر استیقامت ده گؤره بیلیریک. گؤزه گلمه ین داورانیش‌لار سایه‌سینده، آرادان گئتمه زوروندا اولان سؤزلر، دوشونجه‌لری قوروماغا چالیشماسینی، یاددان چیخما قارشیسیندا دورماسینی تاماشا ائدیریک. بؤیوک بابا بو روماندا سانکی شفاهی تورکجه ادبیات و فولکولورون سویه‌لرینی عکس ائتدیرن تمثیلچی‌‌دیر.
رومانین تمهیدی اوزره، اوخوجو یالنیز حسنین یوخ بلکه رعنانین خاطره دفترلرینه ده ال تاپیب اونون منظریندن ده دونیایا باخا بیلیر. بیرگون ماجرالار سیراسیندان، اونون یازی‌لاری (قصدن) حسنین الینه دوشور. بو حادثه، اؤز دالیسیجا بیر سیرا دفتر یازیلارینا سبب اولور. بئله‌لیکله بیزه بو شانسی وئریر کی رومانین هم کیشی، همده قادین باخیشیندان روایت اولماسینی سئیر ائده‌ک. آمما ایش حسن ایچون بو آسانلیقدادا دئییل. او، سؤزلرینی یازا بیلمک ایچون یازی – پوزونو دوزگون باشارمالی‌دیر. بونو باشارسایدی دا گئتدیکجه دوشونور کی یازماغا بیر‌دیرلی سؤزو یوخدور.
گؤرونور او بونداندا داها آرتیق فیکرلشمه‌لی و داهادا دیقتلی اولمالی‌دیر، اما بونلاردان داها اوستون دوشونجه‌یه مالک اولماسی لازم گلیر.
حسن اونا خیطابن یازیلمیش دفترده، سئودیگی قیز، همده اونون قارداشی ماحی‌نین باخیش‌لارینی اؤزونه، محله‌سینه و شهرینه داییر اؤیرنیب آگاه اولاندان، ویرنیخیر بو دئییلن‌لره، بلکه ده تحقیرلره، هرشئیدن آرتیق اؤزونون تنقید اولونموش حیات طرزینه دیرلی اویغون جاواب‌لار الده ائتسین. سانکی بو سؤزلر اونو اؤز جنتیندن ائشیگه آتیبلار.
حسن، یارالانمیش آدام کیمی، بو یارالارا مرهم آختاردیقدا اونو کیتابلار آراسیندا تاپا بیلیر. دونیانین تانینمیش یازارلاری آردیندان گئدیب اونلاردان اؤیرنیب، اونلارلا دیالوگ ائتمکده اؤزونو تاپماق ایسته‌ییر.
حقیقتده رومان حسنین نئجه کیتاب اوخوماغا آلیشماسینی، هم ده او کیتابخانانین یولونو نئجه اؤیرنیب، سونرادا اورایا بیر معبد کیمی باخماسینی بیزه ائله آیدین آچیب بللندیرمیر. اما حدسیات اوزوندن دئیه بیلریک، اوزاقدان سئودیگی قیزین ایزینی توتوب اورانی تاپمیشدیر؛ سونوندا ایسه سئودیگی قیز بیر بلدچی کیمی اونا ادبیاتچیلیق یولونو گؤستره بیلمیشدی. او بلکه‌ده اول‌لر رعنانی داها آرتیق گؤره بیلمک ایچون کتابخانایا قدم قویوردو.
ایسته‌ییردی اونونلا بیرلیکده اولسون؛ بو بیرلیک ایچون، آددیمینی رعنانین آددیملارینا یئتیرمک مجبوریتنده‌دیر. او نه اوخوسا بودا گرک اوخومالی اولسون. اوندان دالی قالا بیلمز. بئله‌لیکله او ایستر ایسته‌مز، کیتابلار عالمینه آتیلمیشدی.
شبهه‌سیز، حسن اؤزوو بو دریانین بالیغی‌دیر. او اوزمه‌یه سو تاپمیرمیش، ایندی کی سویا دوشموشدو، درین‌لره دوغرو یورویوردو.
تمهیدلر رومانی قاباغا آپارماق ایچون چوخدور. هر صفحه‌نی اوخودوقدا، بونو گؤروروک. اونلار گؤزل بیر نقاشی پرتره‌سی کیمی گؤزوموزون اؤنونده دورورلار. پرتره‌لر گاه آچیق گون رنگینده، ایستی، جان قیزدیران. گاهدان دا سویوق رنگلرله سارسیدیب، آدامی ایشدن سالیرلار.
بودا وارکی اؤیکولرده، رومان‌لاردا، بیر اؤزل زاماندا باش وئرمیش تاریخی حادثه‌لره عایید یازیلار، جذب ائدیجی اولور. اونلارین یاراتدیغی صحنه‌لر واسیطه‌سی ایله، سؤز گئدن دوراندا، اینسانلارین بیربیری ایله همده محیط‌لرینه اولان ایلگیلرین نئجه اولماسیندان خبردار اولورسان؛ اونلارا اؤنملی اولان مساله‌لر، یادا اونلارین نئجه یئییب ایچمه‌لری باره‌ده، یازیچی‌نین تخیلوندن کئچن فورمدا درام شکلی تاپمیش، هیجانلی صحنه‌لره، تصویرلره، سؤزلره توش گلیرسن. دارتیشمالاریندان، سئویشمه‌لریندن و بیر چوخ باشقا سویه‌ده جذب ائدیجی دانیشمالی‌لارا و اوخومالی‌لارا راستلاشیرسان.
بیر رومان بو فورصتی بیزه یارادا بیلیرسه کی اؤزل بیر زاماندا بیر توپلومون، ایچ قاتلارینا، نظر سالیب اوردا باش وئرمیش حادثه‌لری ایزله‌یک، بو چوخ هیجانلی بیر واقعه اولا بیلر، اما »کلمه‌لرین آردیجا« رومانی، تکجه بو دئییل، بوندان باشقا و داها آرتیق اوندان حاصل اولان »چؤله وورما« اؤزللیگی‌دیر.
اونون دوغروسال اولمایان روایتی، شفاهی ادبیاتا اؤزل باخیشلاری و اونلاری یئنیدن دوروب دوشونمه‌سی، رومانی یئنی یوللارا سالیب یؤنلدیر. اونا آغیر وزن وئریب اونو دیقتله و جدیتله اوخوماغا چاغیریر. اصلینده بو رومانین حیکایه بویاسی آختاریش‌دیر. کلمه‌لرین آردیجا آختاریش. ندنلیگی و اونون پئشیندن دوروم و ایستقامت‌لری نئجه بیان ائتمک آختاریشی‌دیر. دیلی نئجه واسیطه ائدیب و اونونلا نئجه دوشونمک آختاریشی‌دیر.
بو کلمه‌لری نئجه معاصیرلشدیرمک مومکوندور؟ نوام چامسکی‌یا گؤره دیل فیکرین گوزگوسو دور. بیز فکرلریمیزی دیل واسیطه‌سی له بیان ائدیب و عکسینده ده دیل واسیطه‌سی‌له فیکرلشیریک.
اما اگر بیر دیل فیکردن دالی قالمیش اولسا نئجه؟ مومکوندور سوروشاسیز نئجه اولابیلر دیل فیکردن گئریه قالسین؟ نئجه اولابیلر دیل زامانیندان اوزاق دوشسون؟ صالح عطایی بو رومان دا ائله بیل بئله بیر سئوال‌لاری دوشونور، اونلارا یول آختاریر.یاشاییشین دوغاللیق و طبیعی سوزوب آخماسیندا، بیردن گؤزله‌نیلمز دیش نسنه‌نین داخیل اولماسی، اولان هر نه وارسا، دوغاللیغینی بیربیرینه وورور. سونرا ائله بیل هر نه ایسه یئریندن جاییر. داها نسنه‌لر، کئچمیش ده اولان نسنه‌لر دئییل‌لر. ایلگی‌لر، آداملار، داغ‌لار، تپه‌لر، یول‌لار، آخیش‌لار،باخیش‌لار، دوستلار، تانیش‌لار، هئچ نه ایسه داها، کئچمیشده اولانلار دئییل‌لر. باخیشین دییشیب. گؤزون دییشیب. ایندی بونلارین دالیسیجا سؤزونده دییشه‌جک. تزه دیل آختاریب تاپمالی‌سان. حسن بو صحنه‌لرین باش کاراکتری اولاراق، قورخویا، واهمه‌یه دوشه‌جک. او، بیر باشینا سئلبه دیمیش آدام کیمی اؤز باشینا گیجللنیر. داها اونا هئچ بیرزاد اوز قایداسیندا دئییل. بیر سیرا شئی‌لر دییشیب. او بونو گؤروب، حیس ائده‌جک. او یارالی بیر آدام کیمی‌دیر. بو اونون پرابلمی اولور. او پرابلملشه‌جک. آنجاق مدرن حیاتا داخیل اولماقدا، ائله پرابلملشمه‌دن، اضطراب و مخمصه ایچینده اولماقدان، اؤزونو داریخماقدا گؤرمک مجبوریتینده قالاجاقسام. اودور کی، حسن، بؤیوک باباسینی دوشوننده آغزیندان چیخان بو سؤزو: گؤره‌سن نییه بؤیوک بابا بو قدر ناغیل بیله- بیله یئنه ده داریخیر؟بو سورغویلا یاناشدیرماق اولار: بوردا داریخان بؤیوک بابا‌دیر، یوخسا حسن اؤزو؟
تعلیق دئییلن تمهید، اوخوجونو شیرین بیر انتظاردا قویور. بعضی صحنه‌لری سونرادان دوشونوروک. صحنه‌لر دال قاباق اولور. حسن‌له بیرلیکده بیز ده،سانکی دوشونمک ایچون داییم، اوز وئرمیش حادثه‌لری ذهنمیزدن کئچیریریک.
اونلاری ساهمانلاماق ایچون، بئینیمیزده‌کی‌لری، دوشونجه‌لریمیزی دورولتماق ایچون، اونلاری خاطره‌لرده اوخودوغوموزدان چکیب، احضار ائدیب اونلارا فیکرلشملی‌ییک. سونوندا بو دوشونجه‌لری، دییشیک‌لیک‌لری بیان ائتمک ایچون اؤزل دیل آختارمالییق. سون
Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۱۳ بهمن ۱۳۹۹ ساعت ۱:۳۳ ب.ظ
