گزارش//

کشاورزی دانش بنیان حلقه مفقوده در احیای دریاچه ارومیه

گروه گزارش: کشاورزی سنتی و نبود بهره_وری از منابع آب و خاک موضوعی است که از ۲ دهه قبل با بروز بحران کم آبی دریاچه ارومیه مورد انتقاد کارشناسان آب، محیط زیست و حتی بخش کشاوزری بوده و بسیاری از صاحب نظران، کشاورزی دانش بنیان را حلقه مفقوده این بخش و راهکار حل مشکلات می‌دانند. ۵۸۰ درصد از سطح ۸۰۰ هزار هکتاری اراضی کشاورزی استان آذربایجان غربی در زیر حوضه دریاچه ارومیه قرار دارد، ۸۰ درصد باغات و ۶۰ درصد از زراعت باغی این استان در این حوضه و در ۹ شهرستان مجاور دریاچه قرار گرفته است.این موضوع چه از نظر، زیست محیطی، کشاورزی، گردشگری و اقتصادی، زندگی روستانشینان حاشیه دریاچه ارومیه را تحت تاثیر قرار داده است چرا که شرایطی که از تحولات دریاچه ایجاد می شود دارای اهمیت ویژه است.
این اهمیت ناشی از اشتغال ۲۰۵ هزار خانوار استان در بخش کشاورزی و در کنار آن ارزش ۳۱۰ میلیارد ریالی ارزش تولیدات ناخص این استان در سال زراعی گذشته است.بر اساس اظهارات کارشناسان هم اینک آبها و منابع زیرزمینی در برخی مناطق به علت مصرف بی رویه شورشده است هر چند در هفت محور که در ستاد احیای دریاچه ارومیه مصوب شده بود تلاش هایی برای کاهش مصرف آب انجام شده است.
اما نکته مشترکی که تمامی کارشناسان کارگروه نجات دریاچه ارومیه و ستاد احیا این روزها برآن تاکید دارند و بعد از چندین سال آزمون و خطا و اجرای مصوبات ۲۸ گانه ستاد به آن رسیده اند تا بتوانند طرح های اجرا شده برای احیای دریاچه را جامعیت و عینیت ببخشند، گسترش کشاورزی دانش بنیان و افزایش سواد علمی بهره برداران است تا به این طریق بهره وری از آب افزایش یابد.
طبق گفته های کارشناسان این بخش این اقدام در قالب فعالیت های نرم افزاری از این پس بعد از اتمام کارهای سخت افزاری، عمرانی و سازه ای پیگیری و اجرا می شود.
فاز دوم احیای دریاچه ارومیه مبتنی برپایه ارتقای دانش و آگاهی کشاورزان باشد
رییس موسسه آموزش و ترویج کشاورزی کشور در این زمینه معتقد است که کارهای انجام شده در زمینه احیای دریاچه ارومیه کار های سخت افزاری بوده است ولی آنچه که به نظر می رسد آینده این طرح و فاز دوم آن است.
علی اکبر مویدی ادامه داد: موضوعی که دولت روی آن تمرکز کرده یک کار جدیدی در حوزه نرم افزاری است چرا که تابرنامه توانمند سازی بهره برداران وتوجه روی توسعه منابع انسانی را در برنامه هایمان قرار ندهیم کارهای سخت افزاری به تنهایی نتیجه مطلوبی در برنخواهد داشت .
وی بر این موضوع تاکید می کند که در فاز جدید بحث دریاچه ارومیه توانمند سازی کشاورزی و نرم افزاری موضوعی است که ستاد باید به آن توجه خاص کند و آموزش و ترویج نقش مهمی خواهد داشت.
این محقق افزود: ما از تمام توانمندی و ظرفیت های خود در این زمینه اعم از تجربیات و توان هیات علمی بهره خواهیم برد تا بتوانیم به سمت یک کشاورزی دانش بنیان در حوزه دریاچه ارومیه حرکت کنیم .
مویدی با بیان اینکه سرعت نفوذ دانش در عرصه کشاورزی در حوزه دریاچه ارومیه باید تسریع شود گفت: افرادیکه در این زمینه تجربه دارند باید به صحنه بیایند و در توانمند سازی کشاورزان تلاش کنند و از دانش بومی و تجارب موجود بتوانند حداکثر بهره را برای احیای دریاچه ببرند.
وی معتقد است که نهادسازی و شبکه سازی در بحث توانمند سازی جوامع محلی کار اصلی بخش ترویج و تحقیات است که باید با جدیت پیگیری شود.
توجه به کشتهای جایگزین و به کاشت در اولویت کار جهاد کشاورزی است
از نخستین روزهای آغاز احیای دریاچه ارومیه در دولت یازدهم توجه به تغییر الگوی کشت در کشور در ردیف طرح های اولویت دار مطرح بود ولی این طرح ها به علل مختلف هنوز نتوانسته در سطح وسیعی در پهنه های کشاورزی اجرایی شود که یکی از این علل سنتی بودن کشاورزی و سطح پایین سواد کشاورزان بوده است.این موضوع بار سنگینی بردوش بخش کشاورزی و آموزش و ترویج نهاده است تا با همراهی کشاورزان و توسعه و ترویج روشهای جدید بهره وری از منابع آبی را افزایش دهند.
اجرای طرح های سخت افزاری از جمله انتقال آب از زاب تا دریاچه اگر با همراهی و آگاهی بخشی کشاورزان نباشد با شکست مواجه می شود و هدر رفت آب در مسیر چند صد کیلومتری را دچار اختلال خواهد کرد.
ریس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: در حوزه آب و خاک و انتقال آب، اجرای سیستم های آبیاری تحت فشارسه پروژه مهم در دست اجراست و طرح پروژه جامع زراعت که پروژه های متعددی را شامل می شود نیز در حال اجراست.
وی ادامه داد: اصلاح آرایش کشت محصول بخصوص در زمینه کشت چغندر قند در دستور کار است و باید آرایش کشت با استفاده از روشهای مختلف باشد تا بتوان به کاهش ۳۰ تا ۳۵ درصد کاهش مصرف رسید.کرامتی با بیان اینکه این استان در تولید علوفه رتبه دوم کشور دارد گفت: بیش از یک میلیون تن تولید محصول علوفه در استان تولید می شود ولی درصددیم که با وارد کردن محصولات با نیاز آبی پایین کشتهای جایگزین را انجام دهیم.وی با بیان اینکه ۱۱۵ هزار هکتار مساحت باغات استان است و ۸۰ درصد باغات در حوضه دریاچه ارومیه قرار دارد گفت: به دنبال اصلاح باغات هستیم و کشتهای جدید در این زمینه در حال اجراست.وی بیان کرد: ضروریست بیشتر روی گلخانه ها و گیاهان دارویی کار کنیم و انتقال دانش و افزایش مباحث ترویج و آموزش کشاورزی برای فعالین حوزه کشاورزی در ۹ شهرستان یاد شده مد نظر است تا بتوان به اهداف مورد نظر ستاد احیا رسید.
صحبتهای وی بیانگر اینست که بارندگی های خوبی از ابتدای سال زراعی تا کنون در این استان رخ داده است و نسبت به بلند مدت ۱۰ درصد کاهش بارندگی گزارش شده و نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته کاهش بارش گزارش نشده است.
تکمیل طرح احیای دریاچه ارومیه باتصویب ۵ هزار میلیارد ریال پیگیری می شود
مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: ادامه و تکمیل طرح های احیای دریاچه ارومیه با تامین منابع مالی به میزان پنج هزار و ۵۰ میلیارد ریال۵۰۵ میلیاردتومان) و تصویب توسط دولت پیگیری می شود.
مسعود تجریشی افزود: ۷۵ درصد پروژه های ستاد احیا در سالهای گذشته پروژه های سازه ای بود و هم اکنون جهت گیری به سمت پروژه های نرم افزاری است.وی بیان کرد: فعالیت جهاد کشاورزی به صورت مشترک با استانها و بخشهای مختلف وزارتخانه بیانگر جهت گیری دولت در مسیر حرکتهای نرم افزاری در آینده است و در ترویج و باغبانی و زراعت منابع خوبی برای این اهداف تخصیص داده شده که در سالهای گذشته این منابع را نداشتیم.
مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: انتظار می رود در آینده با برگزاری نشستهایی بتوان یک کشاورزی پیشرو در کشور در حوزه کشاورزی و احیای دریاچه ارومیه داشته باشیم تا برنامه ها عملیاتی شود.
وی با اشاره به بخش نرم افزاری فعالیتهای ستاد بیان کرد: در زمینه اقداماتی که باعث افزایش راندمان می شود می توانیم سامانه های نوین آبیاری موثر برکاهش مصرف آب را کلید واژه اصلی خود قرار دهیم.وی با بیان اینکه طرح بهکاشت طرحی مهم و مورد توجه دولت سیزدهم است، افزود: پنج محصول داریم که بیش از ۵۰ درصد مصرف آب را دارند و برنامه های مکان محور و زمان محور با توجه به اثر بخشی و با توجه به نظریه پرداری انجام شده در وزارت جهاد کشاورزی به زودی به هیات دولت معرفی می شود و ما با اجرای این برنامه خواهیم توانست در چهار سال آینده در یک مساحت ۱۰۰ هزار هکتاری مصرف آب را کاهش و تولیدات را افزایش دهیم.
تجریشی ادامه داد: درصدد هستیم طرح های تکمیل، تجهیز، مرمت، بازسازی، احیا و تعادل بخشی شبکه ها وتاسیسات تامین و توزیع آب را انجام داده و با این اقدامات آب را اندازه گیری و حجمی تحویل دهیم .
وی با بیان اینکه در این راستا محدودیت افزایش سطح زیر کشت باید مورد تاکید باشد، گفت: ممنوعیت مجوز برداشت آب لازم است رعایت شود و انجام اقدامات مدیریتی با هدف کنترل اثر بخشی مد نظر است.
۱۰ سال آینده کشور دوران ریاضت آبی است
۱۰ سال آینده کشور دوران ریاضت آبی است و آب زیادی برای کشاورزی نیست و کشاورزی باید برای پایداری سرزمین سهم خود را کاهش دهد این موضوعی است که مشاور وزیر جهاد کشاورزی در سفر هفته گذشته خود به ارومیه برآن تاکید کرده است.عباس کشاورز گفت: در ۲۵ سال گذشته افزایش تولید ما بر بهره وری متکی نبوده و آب، زمین و نهاده زیادی استفاده شده است، بسیاری از محصولات رشد عملکرد نداشتند، که باید موضوع علت یابی شود.
این محقق معتقد است که تکنولوژی داخلی در این زمینه موفق نبوده است و حل مشکلات آب، کشاورزی و امنیت غذایی نیازمند یک رویکرد جدید است و نباید به گذشته ،فرمولها و تجربیات گذشته فکر کرد چرا که راه به جایی نمی توان برد.
صحبتهای وی بیانگر اینست که اب گذشته در کشور نیست و آب زیرزمینی هم که پیش خور شده است و فاجعه ای بدتر از آبهای سطحی است چرا کمبود آب در ابهای سطحی ملموس است و مردم سطح انتظاراتشان را تنظیم می کنند ولی در آبهای زیرزمینی این فاجعه کمبود آب مشهود نیست.
۸۰ درصد کمبود آب علل انسانی دارد
براساس اظهارات وی ۱۶ تا ۱۸ درصد کمبود و کاهش آب به خاطر اقلیم است و عوامل انسانی مابقی علت این عارضه هستند.
کشاورز معتقد است :دانش ما برای اتفاقات و انتظارات و ضرورتهای علمی کشور کافی نیست و سطح دانشگاهها یکی از این علل است چرا که فرصتهای مطالعاتی کاهش یافته است و باید فرصت تبادل نظر وجود داشته باشد و درسهایی که به جوانان داده ایم مال ?? سال قبل است در حالیکه علم در دنیا هر سال دوبرابر می شود.طبق گفته های وی نظریه ای در دنیا هست که می گوید در حوزه آبریزی اگر آب باشد حق اقتصادی بشر ۴۰ درصد این آب است و اگر نیاز داشته باشد و ۶۰ درصد آن را مصرف کرد اماده اتفاقات پیش بینی نشده باشید.وی گفت: ما در تاریخ آبیاری کشورمان رسما یک متر مکعب به محیط زیست آب ندادیم و توانایی بشر در هیچ جای دنیا جنگ با طبیعت نیست و هنر بشر سازش با طبیعت است و خشم طبیعت پر هزینه است.وی با بیان اینکه آب زیادی برای کشاورزی نیست و کشاورزی باید برای پایداری سرزمین سهم خود را کاهش دهد افزود: دریاچه ارومیه هم اکنون کامل خشک نشده است و با برخی اقدامات ترمیم شده است ولی راه حل دریاچه در جامعیت طرح های اجرایی است.به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایرنا، معیشت ۲۶۰ هزار کشاورز در استان آذربایجان غربی و سلامت بیش از ۱۴ میلیون نفر از شهروندان استانهای مجاور دریاچه به طرح های ستاد احیا و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه گره خورده است و ادامه روند احیا با اتمام طرح های سازه ای و عمرانی در قالب طرح های دانش بنیان و ارتقای دانش و بینش حاشیه نشینان از الزامات و مطالبات شهروندان و شمالغرب است.دریاچه ارومیه به عنوان دومین دریاچه شور جهان و یک زیست بوم ارزشمند در دنیا با پهنه ۵۷۰۰ کیلومتری خود از یک دهه گذشته با بحران کم آبی مواجه شده است.
Arazazarbaijankhabarname@gmail.com