فقدان پژوهش در موسيقي عاشيقي اروميه

هنر هزار ساله در مرز فراموشی

گروه گزارش: در آذربایجان و به ویژه ارومیه موسیقی‌های مختلفی در جریان است که اصیل‌ترین و مردمی‌ترین آن موسیقی عاشیقی است و این شهر به علت داشتن مکتبی مهم و منحصر به فرد از چهره های شاخص به شمار می‌رود ولی متأسفانه به دلیل فقدان پژوهش و تاریخ نویسی این هنر هزار ساله در مرز فراموشی است.
موسیقی عاشیقی در ارومیه اصیل‌ترین و بومی‌ترین هنر مردمان این دیار است که از صدها سال گذشته در این شهر جریان داشته و تا به امروز سینه به سینه توسط عاشیقها به نسل کنونی منتقل می‌شود.
مکتب عاشقی ارومیه محل رشد عرفان و حماسه است و در آن موسیقی انسان را به تفکر و تعقل وادار می‌کند تا به کمال برسد، در این شهر باستانی حوادث ناگوار تاریخی و مرزی بودن در کنار زیستن اقوام و ادیان مختلف در آن شالوده موسیقی را تشکیل داده است که مردمان آن عواطف و احساسات خود را بدین گونه ابراز داشته‌اند و حقا از عهده این کار خوب بر آمدند.
موسیقی عاشیقی در این شهر به یک قوم و دین خاص اختصاص ندارد، ترک‌ها، اهل سنت مسیحیان و یهودی‌ها همه به یک زبان (ترکی آذری) آن‌را اجرا می‌کنند و همه این هنرمندان در میان ساکنان شهر دارای منزلت، اعتبار و جایگاه خاصی هستند.
متأسفانه این هنر هزار ساله با وجود ظرفیت‌های بالای آن طی سال‌ها مورد غفلت واقع شده بود و این غفلت موجب شد موسیقی عاشیقی امروز به نام کشور آذربایجان ثبت جهانی شود که اگر مسئولان امر سال‌های قبل به این هنر اصیل در کشور توجه داشتند امروز نام ایران جایگزین کشور آذربایجان شده بود.
نکته قابل تامل اینکه به دلیل عدم تاریخ نویسی و پژوهش نمی‌توان از قدمت این هنر یا ستاره های درخشان این هنر اطلاعات دقیقی به دست آورد با ثبت ملی این هنر انتظار می‌رود صاحب‌نظران و اساتید اهل فن و هنر قدم‌های مثبتی در این راستا بردارند.
*ارومیه شهری صاحب سبک مخصوص در اجرای موسیقی عاشیقی
کارشناس موسیقی حوزه هنری آذربایجان_غربی با بیان اینکه در مکتب عاشقی ارومیه، عاشیق همه کاره است هم می‌خواند هم می‌نوازد، هم می‌خروشد هم ناله می‌کند، هم کاسب است هم عاشق، فزود:‌ در این مکتب بر خلاف سایر مکاتب صدای ساز قوپوز را می‌توان به وضوح شنید و عاشیق به راستی عاشیق است نه خواننده ارکستر با کمک بالابان و دایره.
داریوش علیزاده ضمن تاکید بر اینکه مکتب عاشیقی ارومیه قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین مکتب عاشیقی در آذربایجان بوده و عاشیق های آن هم به لحاظ خوانندگی و هم به لحاظ نوازنده گی از چیره دست‌ترین هنرمندان عرصه موسیقی سنتی و فولکلور محسوب می‌شوند‌، اعلام کرد: نوع اجرای آن‌ها را به غیر از ارومیه و شهرهای اطراف نمی‌توان در هیچ کجای جهان شنید و بدین لحاظ ارومیه شهری صاحب سبک در موسیقی است که کمتر شهری در جهان از آن بهره‌مند است.
*اجرای ۵۴ مقام موسیقیایی توسط عاشیق های ارومیه
وی با بیان اینکه در مکتب عاشیقی ارومیه در حال حاضر ۵۴ مقام موسیقیایی با موضوع‌های مختلف عرفانی- حماسی و اجتماعی توسط عاشیقها اجرا می‌شود، گفت: مقام‌هایی مانند دیوان و تجنیس در حوزه عرفان، دو بیت جمشیدی- دورا خانی و سیاستاپل در حوزه حماسی و مقام‌هایی مانند تاجری- غربتی هجران و شکریازی با رویکرد اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مدیرکانون عاشیق های حوزه هنری آذربایجان_غربی با عنوان اینکه این نام‌گذاری‌ها بر اساس ذات آهنگ، محل‌های جغرافیایی و یا نام افرادی که احتمالا به وجود آورنده مقام بوده‌اند و یا به نام یکی از نزدیکان خود و یا یکی از امرا و خوانین محلی نامیده‌اند بوده است، ادامه داد:‌ در این مکتب بزرگانی ظهور کرده‌اند که متأسفانه به دلیل فقدان پژوهش‌های لازم در این زمینه و عدم تاریخ نویسی، شرح حال آن‌ها در هاله ایی از ابهام وجود دارد.
علیزاده از مشهورترین عاشیق های ارومیه به هنرمندانی مانند دوللو مصطفی، عاشیق اباذر عاشیق فرهاد و عاشیق درویش اشاره کرد و ضمن تاکید بر اینکه نقش هر کدام از این هنرمندان در رشد و شکوفایی این مکتب در دوران خود بسیار حائز اهمیت بود، ظهار داشت:‌ آنچه که از آثار باقی مانده در این زمینه استنباط می‌شود، هنر عاشیقی در گذشته تنها محدود به نواختن و خواندن نمی‌شد.
*هنرمندان عاشیقی ارومیه عارف و شاعری زبردست هستند
علیزاده با عنوان ه بلکه عاشیقها علاوه بر داشتن این دو خصیصه هنرمندانی عارف و در عین حال شاعر بودند که شاهد این موضوع را می‌توان در آثار عارف، شاعر و هنرمند عاشیق بزرگ به نام دوللو مصطفی به راحتی درک کرد،‌ گفت:‌از طرفی عاشیقها در ارومیه علاوه خواندن اشعاری از شاعران بزرگی چون بالو لو مسکین، دوللو مصطفی، خسته قاسم و عباس توفارقانلی، راویان اصلی داستان‌های هستند که سینه به سینه از روزگاران کهن حفظ کرده و آن‌ها را در قالب مقام‌های عاشیقی برای سیل مشتاقان ارائه می‌کنند.
وی ابراز داشت: این در حالی است که در سایر نقاط عاشیق خیز ایران و حتی در کشورهای ترک زبان همسایه بسیاری از این داستان‌ها از بین رفته و فراموش شده و یا عاشیقها به حفظ دو یا سه مورد از این داستان‌ها اکتفا کرده‌اند در حالی که اهمیت حفظ این داستان‌های اساطیری در میان عاشیق های ارومیه به حدی است که درجه استادی هنرمند را از تعداد داستان‌هایی که در سینه دارد می‌سنجند.کارشناس موسیقی حوزه هنری آذربایجان_غربی یادآور شد:‌ حیدر بهرام – کور اوغلو در ۱۸ داستان با موضوع‌های مختلف اصلی، کرم، شکاری، غریب، شاه صنم و ده‌ها عنوان دیگر گنجینه‌هایی هستند که حاوی نکات بی‌شمار اخلاقی، انسانی، عرفانی و حماسی بوده که توسط عاشیقها روایت می‌شوند و این مسئله نشان از اصالت هنری مکتب عاشیقی ارومیه و غنای فرهنگی شهری دارد که از هزاران سال گذشته در کنار دریاچه لاجوردی به حیات خود ادامه داده است.
امید که ثبت ملی این هنر بتواند غفلت چندین ساله از این موسیقی را جبران کند و نسل‌های آینده نیز میراث دار هنر اصیل و بومی گذشتگان خود باشند.