نوروز فلسفه سی
کوچوره ن:هارای سعادت
بهار اولدی گل ای دلبر تماشا قیل بو گلزاره
بوراخدی غنچه لر پرده، بشارت بولبول زاره شقایق پرده دن چیخدی بویاندی باغ ایله بستان
ایرشدی گلشنی حسنون بویاندی رنگ ازهاره
آنادیلیمیز:ایسلام دینی یاخین شرق و اورتا عاصییا اولکه لرینده یاییلدیقدان سونرا عرب خیلافتی بو اولکه لرین خالقلاری نین عادت-عنعنه لری نین بایراملارینی تقیب ائتمه یه باشلادی. عصرلر بویو دینی خادیملر، موختلیف طریقت نوماینده لری بو بایرامی طبیعی و تاریخی کوکلریندن آییرماغا چالیشمیش، اونا دینی، مووهومی لیباس گئییندیرمه یه جهد گوسترمشلر. حتی بعضی دین خادیملری بئله بیر فرضیییه یه اویدورموشلار کی، نووروز بایرامی گویا دورد خلیفه علی نین حاکیمیته (۶۵۶-۶۶۱) گلدیگی گونله علاقه داردیر. حالبوکی ایمام علی اییول آییندا حاکیمیته گلمیش، نووروز ایسه یازدا بایرام ائدیلیر. اصلینده، خالقین بایراملا علاقه دار کئچیردیگی مراسیملر هئچ بیر دینی ائهکاملار ایله باغلی دئییلدیر. اکثر خالقلار باهار بایرامی نین اصل ماهیتیندن دوغان بیر سیرا عادت-عنعنه لری، اویونلاری ایندییه دهک ساخلامیشلار. اورتا عصر مولیفلری شرق اولکه لرینده ایسلام دینی یاییلدیقدان سونرا دا نووروز بایرامیندا یاز عنعنه لری نین، اکینچیلیک تقویمی اعتیقادلاری نین موحکم یئر توتدوغونو گوستریرلر.
یارانیشین فلسفه سینی بیلمه ین آدام، سیرلی بیر دونیا ایچینده اوزونو آرخاسیز گوروردو.دوغال گوج له رین، نده نینی و نه ایسته دیگینی بیلمیردی. ایلدیریم نییه شاخیر؟ قاسیرغا نییه قوپور؟ یئل ندن گوجلو اسیر؟ یئر نییه ترپه نیر؟ آلوو نییه یاشیل مئشه له ری و حیاتی یاندیریر؟ و…. اینسان بئله بیر اولان و اولای لارین ایچینده، اوزونو قورویوب یاشاماغا چالیشیردی. بو قوووه له ری جانلی سانیردی.
اونلارین بیر دیله گی وایسته گی اولماسینی دوشونوردو. اونا گوره بیرینه یالواریردی، بیرینه بزه نیب اوزونو گوجلو گوسترمک ایسته ییردی، بیرینه قوربان کسیردی، بیرینه آیین-اویون قوروب تورن ساغلاییردی. و سونوندا بیرینه تاپینیردی.میللتلری میللت یاپان اونلارین معنوی دیرلری، گله نک‌لری، توره‌نلری و باشقا اکینج و اویقارلیق تمل‌لری‌دیر. بیر میللتی آیاقدا توتان، اونو یاشادان و قالماغینی اولوشدوران بو تور اکینج اویه‌لری‌دیر. گونوموزده بو تور اکینج اویه‌لری میللتلر اوچون تمل گوج بیچیملری اولان؛ ائکونومیک گوج، اوردوسال گوج و اوندان گوج آلاراق اولوشدورولان سییاسی گوج کیمی تمل و استراتئژیک اونمی قاپساییر. بو ندنله، تورک دونیاسینین ان تمل اکینج اویه‌لریندن بیریسی اولان یئنی ایل بایرامی بیر چوخ دوغو اولوسلاری اوز‌لرینینکی دئیه تانیملاماغا چالیشماقدا و بیر سیرا بودونسال قروپلارین سییاسی اوماجلاری دوغرولتوسون‌دا قوللانیلماق ایسته‌نمکده‌دیر. بو دوغرولتودا بیر سیرا دوغو اولوسلاری و توپلوملار یئنگی‌گون گله‌نه‌یینی منیمسه مکده و اونا چئشیدلی آنلاتیلار، بویلار، اویکولر اویدوروب یاراشدیرماغا چالیشماقدادیرلار.نوروز بایرامی بیر سیرا اولوسلارین ان بویوک بایراملارینداندیر. بو بایرام آلتای دان بالکانا دک یئرله شن ائل و اولوسلارین آراسیندا گورونور. سویله دیییمیز جوغرافیادا چوخونلوقدا اولان تورکلر، هر ایل نوروز بایرامینی چئشیدلی آما اوخشار تورنلرله کئچیریرلر. حتی ۱۲۰۰ ایل اونجه دن باشقا تورکلردن آیری دوشوب ایلیشگی لری کسیلن یاقوت یا ساها ( ساکا ) لاردا دا نوروز گلنکلری گورونور. بو بایرام بوتون تورکلرله یاناشی آسیانین نئچه- نئچه بولگه و اولکه سینده چئشیدلی اولوسلاردا گورونور.
نوروز بایرامینین کؤکو و باشلانیشی حاقیندا آراشدیریجی لار، تاریخچیلر، یازارلار و باشقالاری بیر سیرا بلگه لره دایاناراق چئشیدلی گؤروشلری ایره لی سورورلر
بعضی لرین استناد ائتدییی بیر بویا ( افسانه یه ) گوره آذربایجان دا جمشیدین اوخو اوو اوولایارکن بیر داشا دییب، اوندان تورنن قیغیلجیملار چئوره ده کی اوتلاری یاندیریر. بونو گورنلر دیز چوکوب، اودا تاپینیب، او گونو نوروز آدلاندیریرلار. بویدا جمشید زامانی آذربایجاندا اودون تصادوفی کشفیندن سوز گئدیر.
آنجاق بیلدیییمیز کیمی یوز مینلر ایل اونجه دن اینسان اوغلو (بشر) اودو تاپمیش دیر. بو گون ایشغالچی ائرمنی لرین تاپداغیندا اولان آزیخ ماغاراسیندان تاپیلان کول و اوجاق یئرلری آذربایجاندا ان آزیندان ۷۰۰۰۰۰ ایل اؤنجه دن اودون یاندیریلیب قورونماسینی گوستریر. بونلار جمشیدین آذربایجانا گلدییی گونو نوروزلا ایلگیلندیریب، نوروزون یئنی گون آنلامیندا اولدوغونو سویله ییرلر. آنجاق بئله اولسایدی نوروز یوخ، روز نو اولمالی ایدی. چون کو، بیلدیییمیز کیمی فارسجادا نئجه لیک ( صفت ) آددان سونرا گلیر. اما حتا اونلارین دئدییی دوغرو اولسا دا بئله، بو هئچ نه یی ثبوت ائده بیلمز. اورنه یین قاشیق سوزو تورکجه دیر.
آنجاق بو او دئمک دئییل قاشیغی تورکلر کشف ائدیب، قاشق سوزونو قوللانان فارسلار یا همین سوزون دییشیلمیش فورماسینی کچک کیمی قوللانان کوردلر تاریخ سوره سینده قاشیق یئرینه اللرینی قوللانمیشلار. فردوسی، شاهنامه سینده شعر دیلی ایله سؤیله دییی جمشید ماجراسی دا باشقالارینا تای یالنیزجا بیر بویدور. چون کو، بعضی لرین دوشوندویونون تام ترسینه شاهنامه تاریخ کیتابی دئییل. فارس قایناقلاریندا نوروزا گوره ایسلامدان اونجه یه عایید اولان هئچ بیر ایز یا ماتریال یوخدور. سویله نیلن قایناقلارین ان اسکیسی میلادی ۹- جو یوز ایلده یازیلیبدیر.
چوخلو چاغداش بیلگینلر باهار بایرامی یاخود نوروز بایرامینین تورکلره عایید اولدوغونو دوشونورلر. اورنه یین رحمتلیک پروفسسور زهتابی یه گوره بو بایرام ۳۰۰۰- ۲۵۰۰ ایل بوندان قاباق بو گونکو آذربایجان و اونون همدان بولگه سینده یاشایان اکلملی ( التصاقی ) دیللی قوتی و لولوبی و تورکوستاندان ( اورتا آسیادان ) گلن باشقا ائللر و کوتله لرین آراجلیغی ایله یارانمیش دیر بویوک تورک بیلگینی ابوریحان بیرونی ایسلامدان اونجه تورکلرده بئله بیر بایرامین اولدوغوندان دانیشیر. دونیانین بیرینجی تورکولوگو ماحمود کاشغارلی نین » دیوان لغات الترک « کیتابیندا دا بو بایرامدان سوز گئدیربعضی لری نوروز بایرامینین همن ارگنه کون بایرامی اولدوغونو دوشونورلر.
۴۰۰ ایل ارگنه کون دا یاشادیقدان سونرا اورادا سیغمایان تورکلر بیر قوردون یاردیمی ایله دیشاری چیخیرلار. سونرالار گویتورک دولتینی قوران بو تورکلر او گونو، یعنی باهارین و قوچ آیینین ایلک گونونو قورتولوش گونو آدلاندیریب، بایرام کیمی یعنی بویوک گون کیمی دیرلندیریرلر.
دئدیکلره گؤره هله آنادولودا ۵۰-۴۰ ایل اونجه یه دک یاز بایرامی ارگنه کون آدی ایله چوخ گوزل و طنطنه لی تورنلرله کئچیریلیرمیش آما چین قایناقلارینین یازدیغینا گوره گویتورکلردن اونجه بویوک بیر خاقانلیق ( ایمپراتورلوق ) قوران هونلاردا دا بو بایرام اولموشدور. ائرادان اونجه ۳جو یوز ایلده مئته خانین دونمینده بئله بیر گونده هونلارین یئمک گوتوروب ائودن دیشاری چیخیب، شنلیک ائتدیکلرینی بو قایناقلاردان اویرنیریک. دوغو هون دؤولتینده ۳ بویوک بایرام وارایمیش: ۱) یئنی ایل بایرامی ۲) یازبایرامی ۳) گوز بایرامی.
هون و باشقا تورکلرده اولان یاز تورنلری اویغورلارا کئچیب، گونوموزه دک ده قورونوبدور. سلجوقلار دونمینده ده بو بایرام اولور. ملیک شاه سلجوقی نین سلطنتی زامانی خاقانین بویوروغو ایله بیلگینلر توپلاشیب جلالی یا ملکشاهی آدلی ایل سایاری دوزنله ییرلر. او زاماندان چئشیدلی زامانلاردا کئچیریلن نوروز بایرامی باهارین بیرینجی گونو اولوب ایلین باشلانیشی دا ائله همین گون اولور.باشقا ماراقلی بلگه لردن بیریسی ده تورکلرین ۱۲ حئیوانلی ایل سایارلاریدیر. بو ایل سایارین باشلانیشی دا باهارین ایلکی ایمیش.نوروز بایرامی هانسی چاغدا، هانسی یئرده، هانسی اولوسدا دا یارانیرسا یارانسین، بو بویوک بایرام بوتون نوروزو قوتلایانلارلا کئچیرنلریندیر
نوشته شده توسط admin در پنجشنبه, ۲۶ اسفند ۱۳۹۵ ساعت ۸:۱۱ ق.ظ
