نمک دریاچه ارومیه، گنج آشکار آذربایجان غربی

مریم بشیر بنائم
گروه اجتماعی:نمک دریاچه ارومیه به لحاظ داشتن ارزش اقتصادی و ارز آوری گنج آشکار آذربایجان غربی می‌باشد.
دریاچه ارومیه نام دریاچه‌ای در شمال غربی کشور با حدود شش هزار کیلومتر مربع جزء دریاچه‌های بزرگ دنیا از لحاظ مساحت؛ و یکی از دریاچه‌های فوق اشباع از نمک دنیا می‌باشد.
همچنین دریاچه ارومیه منبع املاح و مواد معدنی متعددی نظیر سدیم، پتاسیم، استات کلسیم، لیتیم، منیزیم، کلر، سولفات و بی کربنات می‌باشد، که سالیانه به طور متوسط ۲/۲ میلیون تن نمک وارد این دریاچه می‌شود و نکته مهم و قابل ذکر مربوط به افزایش و تجمیع نمک آن می‌شود به عبارت دیگر ورود سالیانه ۴/۶ میلیارد متر مکعب جریان‌های سطحی به دریاچه که حاوی ۲/۲ میلیون تن املاح می‌باشند و از طرف دیگر تبخیر همین میزان آب شیرین از دریاچه باعث می‌گردد که منحنی تجمعی میزان نمک‌های باقیمانده در دریاچه صعودی باشد.از آنجا که حذف کامل املاح ورودی توسط جریان‌های سطحی به دریاچه مقدور نمی‌باشد، روند شورتر شدن آب و تجمیع نمک ادامه دار بوده مگر اینکه بتوان بنحوی به همان میزان نمک ورودی یا بیشتر از آن، نمک از دریاچه استحصال و به بیرون انتقال داد و با توجه به ارزش و کارایی نمک در مصارف صنعتی و غیر صنعتی و اهمیت اقتصادی آن، با استحصال نمک از دریاچه ضمن کاهش میزان شوری بیش از حد و تجمیع نمک در دریاچه، از آسیب دیدن محیط زیست نیز پیشگیری کرد.
*استحصال نمک دریاچه ارومیه زمینه ساز اشتغال برای ۳۵۰ نفر از اهالی منطقه
غلامرضا بابایی رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان غربی در خصوص جلوگیری از تجمیع نمک در دریاچه ارومیه و برداشت نمک‌های آن می‌گوید: در سال جاری ۱۲ فقره مجوز (با اعتبار ۲ ماهه) برداشت نمک خشک ترسیب شده از دریاچه ارومیه برای واحد‌های تولیدی صادر شده است که در مساحت ۲۲۹ هکتار و به میزان ۶۶۵ هزار تن به ارزش دولتی ۷ میلیارد و ۳۱۵ میلیون ریال نمک از دریاچه برداشت شود.
بابایی با اظهار اینکه نمک دریاچه ارومیه به دلیل داشتن ارزش اقتصادی و ارز آوری، همه ساله از آن برداشت‌های غیر مجاز صورت می‌گرفت و هیچ حقوق دولتی دریافت نمی‌شد، ولی با واگذاری مجوز‌های قانونی علاوه بر ایجاد اشتغال برای ۳۵۰ نفر از اهالی منطقه، ارزش اقتصادی خوبی را نیز برای استان به همراه داشته است بطوریکه با برداشت نمک ۷ میلیارد و ۳۱۵ میلیون ریال درآمدزایی شده است.
او همچنین با بیان اینکه ۷ شرکت مجوز برداشت نمک از دریاچه را دارند اظهار کرد: ۱۳ واحد صنعتی استان نیز بصورت مستقیم و غیر مستقیم از نمک دریاچه ارومیه بهره مند می‌شوند و همچنین یک واحد صنعتی تولید کربنات سدیم از آب دریاچه ارومیه واقع در شهرک صنعتی شهرستان مراغه از استان آذربایجان شرقی به دلیل افزایش سطح آب دریاچه در سالجاری و عدم امکان برداشت نمک از سواحی استان آذربایجان شرقی، به منظور تهیه مواد اولیه شرکت، مجوز برداشت نمک از دریاچه ارومیه را از آذربایجان غربی دریافت نمود.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان غربی یادآور شد: به منظور جلوگیری از برداشت‌های غیر مجاز از دریاچه ارومیه، تمامی مجوز‌های صادر شده برای برداشت نمک با نظارت مسئولین فنی سازمان نظام مهندسی معدن صورت می‌پذیرد و تحویل محدوده‌های مجوز برداشت صادره و بازدید‌های دوره‌ای کنترل حجم برداشت نیز توسط کارشناسان این سازمان انجام می‌شود و در راستای بازدید‌های نظارتی این سازمان مقدار ۱۶ هزار تن نمک ترسیب شده مازاد بر مجوز برداشت و مقدار ۲۵ هزار و ۲۰۰ تن نمک ترسیب شده به صورت برداشت غیر مجاز صورت جلسه شد که ضمن توقف عملیات برداشت موضوع از مراجع قضایی در حال پیگیری می‌باشد.
بابایی ضمن تأکید اضافه کرد: هرگونه برداشت نمک از دریاچه ارومیه با رعایت استعلام از اداره کل محیط زیست استان و دریافت موافقت‌های لازم از اداره کل مذکور و با ارائه طرح فنی و ایمنی برداشت و معرفی مسئول فنی و ارائه تعهد نامه رعایت دستورالعمل دارنندگان مجوز برداشت صورت می‌پذیرد و با استناد نامه توقف برداشت نمک اداره کل محیط زیست استان از آذر ماه سالجاری با عنایت به شروع بارندگی و آبگیری دریاچه ارومیه که متعاقب آن روند صعودی سطح تراز دریاچه ارومیه اتفاق خواهد افتاد، امکان استحصال نمک خشک از دریاچه به دلیل عدم امکان رعایت ضوابط مقررات زیست محیطی مقدور نخواهد بود، لذا از آذر ماه سالجاری هرگونه استعلام جدید جهت صدور مجوز برداشت از دستور کار این سازمان خارج و صدور مجوز‌های آتی منوط به موافقت اداره کل محیط زیست استان می‌باشد.
*برخورد با عاملان تخلیه فاضلاب به منابع تامین آب دریاچه
حجت جباری مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در خصوص صدور مجوز و نحوه برداشت نمک از دریاچه ارومیه گفت: این اداره کل بر اساس ضوابط ومقررات زیست محیطی و دستورالعمل ارسالی از سازمان حفاظت محیط زیست کشور، ضمن بازدید کارشناسان از محل برداشت نمک و در صورت وجود ذخیره‌های نمکی در مساحت‌های ۲۰ هکتاری مجوز برداشت نمک خشک از رسوبات نمک موجود در بستر دریاچه را صادر نموده است؛ اما انجام امورات مربوط به برآورد و میزان برداشت نمک برعهده سازمان صنعت و معدن و تجارت استان است که طی معرفی درخواست کننده از طرف سازمان صنعت، معدن و تجارت با بررسی‌های انجام شده از برداشت نمک با استناد به شرایط و ضوابط اداره کل محیط زیست استان برداشت نمک امکان پذیر خواهد بود.
جباری افزود: برداشت نمک حداکثر در عمق ۴۰ سانتی متر و توسط بیل مکانیکی انجام می‌شود و دپوی نمک نیز توسط دستگاه لودر در مجموعه انجام می‌پذیرد. بعد از گذشتت ۲۴ ساعت از زمان دپوی نمک جهت آبگیری آب موجود در نمک دپو شده، برداشت نمک توسط ماشین آلات مربوط انجام می‌شود. همچنین پایش‌های متعدد توسط اداره کل در مدت زمان انجام عملیات در محدوده‌های مورد برداشت انجام پذیرفته و ضوابط و مقررات به ناظر مقیم شرکت‌ها نیز اعلام می‌گردد. همچنین میزان ذخیره نمک بیش از ۶ میلیارد تن قلمداد شده و سالانه به طور تقریبی در حدود ۲ میلیون تن برداشت انجام می‌شود و این برداشت نمک برای دریاچه موثر و مفید است.
او با تأکید بر اینکه فرآیند استخراج نمک باید با رعایت اصول زیست محیطی انجام شود، گفت: با بهره‌گیری از فن‌آوری‌های نوین و همچنین تجهیز نرم‌افزاری و سخت‌افزاری اداره کل حفاظت محیط زیست که از الزامات دست‌یابی به بهره برداری اکوسیستم محور است، موجب می‌شود که با حداقل اثرات سوء محیط زیست استحصال نمک صورت گیرد.
جباری با اظهار اینکه نمک دریاچه ارومیه از لحاظ اقتصادی برای استان اهمیت خاصی دارد و می‌تواند ارزآوری خوبی نیز به ارمغان بیاورد؛ بیان کرد: بیشترین مصرف نمک خشک دریاچه ارومیه در موارد صنعتی و به صورت مستقیم و غیر مستقیم در تامین مواد اولیه کارخانجات مختلف از جمله صنایع شیشه، صنایع تولید اسید و بصورت غیر مستقیم در صنایع تولید شوینده استفاده می‌شود. از نمک بطور معمول جهت یخ زدایی جاده‌های بین شهری وهمچنین خیابان‌های سطح شهر‌ها و روستا‌ها استفاده می‌گردد. همچنین از دیگر کاربرد‌های آن می‌توان به مصارف خوراکی اشاره نمود که البته جهت تهیه نمک خوراکی بایستی ابتدا در واحد‌های صنعتی دارای مجوز تصفیه و بسته بندی لازم صورت پذیرد و استاندارد‌های مورد نیاز را نیز از ادارات اخذ نمایند. مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در زمینه جلوگیری از آلوده نمودن دریاچه ارومیه گفت: اداره کل محیط زیست استان بطور مستمر واحد‌های صنعتی و سیستم‌های تصفیه فاضلاب شهری را پایش می‌نماید و با هر گونه تخلیه فاضلاب به منابع تامین کننده آب دریاچه برخورد می‌کنند.
*نمک دریاچه ارومیه درصورت تصفیه می‌تواند مصرف خوراکی داشته باشد
فریبا بابایی رئیس گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی آذربایجان غربی گفت: با توجه به اینکه نمک دریا تصفیه نشده و دارای انواع ناخالصی شامل شن ماسه و خاک مواد محلول نظیر کلسیم و منیزیم سولفات و فلزات سنگینی از قبیل سرب، جیوه ارسنیک، کادمیوم و … می‌باشد؛ به همین دلیل مصرف نمک تصفیه نشده دریا می‌تواند منجر به بروز عوارض نامطلوب در اندام‌های گوارشی کلیوی، کبدی و ریوی شود؛ بنابراین همه واحد‌های تولید کننده نمک موظفند با تجهیز سیستم تصفیه، مطابق استاندارد‌های نمک اعلام شده از سوی اداره استاندارد ناخالصی‌های محلول و نامحلول موجود در نمک را حذف نمایند و نمکی کاملا بهداشتی تحت نام ” نمک تصفیه شده ” را تولید و عرضه نمایند.
*کریستال‌های نمکی دریاچه ارومیه در موزه تاریخ طبیعی شهرستان ارومیه
مختار خانی رئیس اداره محیط زیست شهرستان ارومیه گفت: به دلیل بروز خشک سالی‌های اخیر و افزایش دما موجب تبخیر آب دریاچه ارومیه شد که در نتیجه زمینه تشکیل کریستال‌هایی در اشکال منشوری، سوزنی و ستونی بزرگ از لحاط حجم و اندازه شد.
خانی افزود: به دلیل وجود زیبایی‌های خاص در این کریستال‌های و آگاهی مردم از وجود کریستال‌های با این اندازه در کف دریاچه تعدادی از این کریستال‌ها را در موزه تاریخ طبیعی ارومیه برای بازدید مردم به نمایش گذاشته شده است.
او اظهار کرد: در حال حاضر ۴ قطعه کریستال نمکی به شکل ستونی که از دریاچه ارومیه استخراج شده است در موزه تاریخ طبیعی ارومیه به نمایش گذاشته شده است.شهدی با اظهار اینکه ایجاد بازارچه در اطراف و نزدیک دریاچه ارومیه به دلیل فراهم کردن زمینه اشتغال برای افراد، و اقتصاد برای استان حائز اهمیت است؛ گفت: ایجاد بازارچه یا هفته بازار‌های محلی از سوی فرمانداری و بخشداری سیاستگذاری و برگزار می‌شود و از ایجاد بازارچه‌های دایمی توسط بخش خصوصی حمایت می‌شود.
*حمایت از بخش خصوص در راستای ایجاد بازارچه‌های دایمی در حاشیه دریاچه ارومیه
شهدی معاون اقتصادی استانداری آذربایجان_غربی با اشاره به وجود انواع املاح موجود در دریاچه ارومیه گفت: براساس تحقیقات انجام شده املاح موجود در شورابه دریاچه ارومیه شامل ۳۷ گرم بر لیتر سدیم، ۵۶ گرم بر لیتر منیزیم، ۱۰ گرم برلیتر پتاسیم و ۲۱ ppm لیتیم می‌باشد.
براساس مصوبه بیست و پنجمین جلسه شورای معاونان وزارت صنعت، معدن و تجارت اداره کل استانی متعهد به تعریف پروژه‌های مرتبط با استخراج منیزیم و پتاسیم از شورابه دریاچه ارومیه گردیده است و در قالب طرح‌های پیشنهادی با سرمایه گذاری ثابت ۲۵۰ میلیون دلار و سرمایه گذاری کل یک هزار و ۶۶۰ میلیارد ریال برای استخراج ۵۰۰ هزار تن کلر و سدیم، ۵۰ هزار تن سولفات پتاسیم، ۶۰ هزار تن کلرور منیزیم، ۲۰۰ هزار تن سولفات دوسود و ۶ تن بروم برای ایجاد ردیف بودجه تحویل گردیده است.
شهدی لجن‌های موجود در دریاچه ارومیه نیز اشاره کرد و گفت: لجن دریاچه ارومیه با داشتن املاح فراوان معدنی به ویژه کلرور و سولفات (گوگرد) و ترکیبات آهن و ید و مقدار مناسبی نمک و قدرت جذب حرارت زیاد و مواد آلی متعدد ومیزان رادیواکتیویته متناسب یکی از مرغوبترین لجن‌های طبی به شمار می‌آید که منافع طبی و اثرات شفابخشی فراوانی دارد.
برهمین اساس از زمان‌های قدیم دریاچه ارومیه مورد توجه بیماران امراض مختلف و اطباء بوده و پزشکان استفاده از آب دریاچه مخصوصا از گل آن را به بعضی از بیماران توصیه می‌نمایند. انتقال لجن دریاچه از طرف برخی کشور‌های خارجی جهت تهیه و ساخت کرم‌های آرایشی و نوعی پماد برای استفاده در درمان امراض جلدی در سال‌های گذشته رایج بوده است. یکی از موارد مشابه خارج از کشور نظیر بحرالمیت وجود دارد که تولید کنندگان محصولات آرایشی و بهداشتی در جوار آن دریاچه ایجاد شده اند که از لجن دریاچه به عنوان ماده اولیه استفاده می‌کنند.
شهدی همچنین طرح تصفیه نمک دریاچه ارومیه به روش سالکس به منظور تولید نمک خوراکی طعم دار و نمک مکمل دار تغذیه حیوانات با خلوص ۹۹٫۵ درصد با اعتبار مورد نیاز ۵۰ میلیارد ریال؛ طرح استفاده از نمک‌های مذاب برای بیش گرم کردن شمش‌های نوردی استحصال صنعتی بروم از شورابه دریاچه ارومیه قابل استفاده در کنترل و اطفاء حریق ماده روان کننده در صنعت حفاری، ماده ضد عفونی کننده و … را از طرح‌های پیشنهادی دانشگاه علوم پزشکی در راستای استفاده بهینه از نمک دریاچه ارومیه با هدف ارز آوری بیان کرد.
شهدی با اظهار اینکه ایجاد بازارچه در اطراف و نزدیک دریاچه ارومیه به دلیل فراهم کردن زمینه اشتغال برای افراد، و اقتصاد برای استان حائز اهمیت است؛ گفت: ایجاد بازارچه یا هفته بازار‌های محلی از سوی فرمانداری و بخشداری سیاستگذاری و برگزار می‌شود و از ایجاد بازارچه‌های دایمی توسط بخش خصوصی حمایت می‌شود.
با توجه به اینکه دریاچه ارومیه به دلیل داشتن نمک فراوان و لجن‌های طبی، در ابعاد مختلف از جمله اقتصاد، ارز، صنایع و معادن، علوم پزشکی کارایی فراوانی دارد به همین دلیل دریاچه ارومیه بویژه نمک دریاچه ارومیه بعنوان گنجی آشکار برای استان و هم کشور می‌باشد به شرطی که از این نعمت الهی استفاده بهینه انجام شود.
به گزارش آراز آذربایجان به نقل از باشگاه خبرنگاران،از طرفی به دلیل وجود املاح فراوان در آب دریاچه ارومیه و کاربرد نمک آن در تهیه مواد اولیه صنایع و کارایی آن در مصارف صنعتی و غیر صنعتی، و داشتن ارزش اقتصادی و ارز آور بودن برای استان نیاز به ایجاد کارخانجات با هدف بهره گیری از این نعمت الهی و ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای افراد احساس می‌شود و مسئولین استان نیز باید به این امر توجه بیشتری داشته باشند.