سمن ها باید در حوزه سالمندی فعال شوند
حسام‌الدین علامه
گروه جامعه: در حال حاضر به روایت آمار حدود ۸۰ هزار تجرد قطعی در جامعه سالمندی وجود دارد.همچنین حدود۲ میلیون نفر سالمند تنها که همسرانشان فوت کرده‌اند، به تنهایی زندگی می‌کنند. از این تعداد بیش از سه‌چهارم را زنان و حدود یک‌چهارم را مردان تشکیل می‌دهند.
در دوران سالمندی تنهایی برای زنان معضلی بزرگ است که می‌تواند سرچشمه چالش‌های بسیار باشد. به عبارتی وقتی یک خانم در دوران بعضاً جوانی و غالباً میانسالی همسرش را به‌دلیل مرگ یا طلاق از دست می‌دهد نسبت به مردان از امکان کمتری برای ازدواج برخوردار خواهد بود. در حقیقت یکی از معضلاتی که ریشه در فرهنگ ما دارد تنهایی ناشی از عدم ازدواج مجدد زنان سالمندی است که همسر خود را از دست داده‌اند.
مشکل دیگر مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و دسترسی به خدمات ورزشی برای زنان سالمند است. دسترسی به محیط‌های ورزشی و تفریحی برای زنان سالمند در محله‌ها کم است. افراد جوان و میانسال براحتی مسافت دورتری را طی می‌کنند و به فضاهای ورزشی و تفریحی مناسب دسترسی می‌یابند اما بسیاری از سالمندان این امکان را ندارند و به همین دلیل از این امکانات محروم می‌مانند. بنابراین باید با درنظر گرفتن معیارها و شاخص‌های محیط دوستدار سالمند سعی کنیم فضاهای مناسب‌سازی شده برای ورزش و نشاط سالمند فراهم کنیم.
مستمری سالمندی و درآمد هم موضوع مهمی است که در این دوران اهمیتی دوچندان می‌یابد. در بسیاری از کشورها بیمه سالمندی وجود دارد و فرد به محض رسیدن به سن ۶۰ سالگی از مزایای این بیمه برخوردار می‌شود. اما در ایران این شغل و درآمد همسر است که بر گذران زندگی یک زن در دوران سالمندی سایه می‌افکند. مثلاً اگر همسر یک خانم کارگر روزمزد و بدون بیمه باشد با مرگ یا از کارافتادگی او مشکلات معیشتی بسیاری برای خانم سالمند ایجاد خواهد شد. بنابراین بحث خوداشتغالی زنان سالمند در این فضای بیکاری حاکم بر دوران تحریم و کرونا فشار مضاعفی را به خانم‌هایی که احتیاج به شغل دارند ایجاد می‌کند.
ضرورت توجه به حقوق سالمندان
حقوق سالمندان و سالمند آزاری موضوع مهم دیگری است که به مشکلی بزرگ در پیش روی جامعه سالمندی بویژه سالمندان زن تبدیل شده است. به هر حال در ایران کمتر از ۳/۰ درصد سالمندان در مراکز شبانه روزی نگهداری می‌شوند و بیش از ۹۹ درصد در خانه و اجتماع سکونت دارند. هنگامی که مراقبین غیررسمی در مورد حقوق سالمندان کم توجه باشند و قوانین حمایتی لازم از سالمندان در کشور وجود نداشته باشد قطعاً زنان در بحث سالمندآزاری، آسیب‌پذیرتر خواهند بود.
علاوه بر مشکلات یاد شده، در شرایط کرونا دو مشکل مهم دیگر به وجود آمده است؛ نخست فقدان زیرساخت‌های لازم برای سرویس‌های خدمات آنلاین در منزل برای سالمندان. به این معنا که سرویس‌های خدماتی به‌صورت یک شبکه منسجم و مورد اعتماد بدون امکان سوءاستفاده‌های احتمالی مانند سوء‌استفاده مالی در جامعه وجود ندارد. نبود پلتفرم‌های مناسب‌سازی شده و دوستدار سالمند مشکلی مهم است. در واقع ما هرچه به جلوتر گام برمی‌داریم نقش استفاده از فناوری اطلاعات در انواع خدمات افزایش می‌یابد و اینکه سالمند چگونه برای استفاده از این امکانات توانمند شود مشکلی است که برنامه‌ای برای آن وجود ندارد. پلتفرم‌ها و نرم افزارها دوستدار سالمند نیستند، این درحالی است که هر فردی در دوران میانسالی باید با این نرم‌افزارها آشنا شود تا در دوران سالمندی با کمترین حجم اطلاعات فرایند مورد نیاز خود را بیابد و از آن استفاده کند. اما در شرایط فعلی ما به نرم‌افزارهایی احتیاج داریم که فرد سالمند بتواند از آن استفاده کند. مشکل دیگری که در ایام کرونا با آن مواجه شدیم پیچیدگی نرم‌افزارهای ارتباطی برای استفاده از سالمندان است. حالا که امکان ملاقات حضوری سالمندان وجود ندارد و ملاقات آنها با خطرهمراه است، استفاده از این نرم‌افزارها بسیار مهم و ضروری به‌نظر می‌رسد. مشکل دیگر سلامت روانی و روحی سالمندان بویژه زنان است. در دوران شیوع کرونا انزوای ناشی از درخانه ماندن و مشکلات روانی آن، این گروه از جامعه را تهدید می‌کند. از آنجایی که این گروه بسیار آسیب پذیر و پر ریسک هستند تنها راه محافظت از آنها در خانه ماندن و کنترل رفت و آمدهاست. از این‌رو لازم است برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی مخصوص این سنین ساخته شود. در کنار ده‌ها برنامه کودک و نوجوان و مخصوص گروه‌های سنی مختلف یک برنامه مناسب‌سازی شده برای سالمندان نداریم. فقدان این مسأله برای کشوری که ۱۰ درصد جمعیتش را سالمندان تشکیل می‌دهند معضل بزرگی است و دستگاه‌های اجرایی متولی سلامت روان و سلامت اجتماعی باید با تهیه برنامه‌های مولتی مدیا بحث نشاط، سرگرمی و تفریح سالمندان را جدی بگیرند.
بحث ارتباط با سالمندان، صحبت تلفنی و سرحال نگه داشتن سالمندان در این وضعیت خاص که برای سالمندان جامعه در شرایط همه‌گیری ایجاد شده نیز می‌تواند آنها را در گذر از بحران کمک کند.
اما آخرین موردی که باید به آن اشاره کنم نبود سمن‌های سالمندی استاندارد و مبتنی بر اطلاعات مربوط به نیازهای سالمندان، اطلاعات گروه‌های خدمات دهنده و داوطلب وهمچنین نبود یک مدل بومی‌سازی شده برای خدمات داوطلبانه در ایران است. به هرحال واقعیت این است که ما خیلی به سمن‌ها و مراکز مردم نهاد توجه نمی‌کنیم. یک اتحادیه و شبکه فراگیر و استاندارد برای خدمات داوطلبانه در کشور نداریم. نهادی شبیه بانک زمان در کشور ما وجود ندارد. دستیابی به چنین سمن‌ها و مدل‌هایی نیازمند همکاری همه دستگاه‌ها است. اینکه در یک شبکه منسجم و به هم پیوسته فعالیت شود به نتیجه مطلوب هم دست خواهیم یافت. برای مثال اگر وزارت بهداشت خدمات سلامت، کمیته امداد و بهزیستی خدمات حمایتی، مجموعه ورزش و تربیت بدنی خدمات ورزشی و دستگاه‌های مربوط به گردشگری و سرگرمی مانند شهرداری‌ها این گونه خدمات را از طریق سمن‌های مخصوص سالمندان ارائه دهند و در آن بستر این خدمات داوطلبانه صورت بگیرد بسیار لازم است. راه حل آن نیز تشکیل سمن‌های سالمندی مبتنی بر توسعه پایدار و محله محور است. شهرداری‌ها باید نقشی جدی اجرا کنند. این سمن‌ها که حداکثر ۱۰۰ نفر جمعیت دارد و دوسوم آن را سالمند و یک‌سوم افراد خدمات دهنده تشکیل می‌دهند رابط‌هایی خواهند داشت که با مراکز بهداشت، مراکز مثبت زندگی و خانه‌های سالمندان شهرداری ارتباط برقرار کنند و خدمات دولتی متناسب با نیاز سالمندان را برای آنها تسهیل کند. قطعاً در این‌گونه سمن‌ها به‌دلیل ضعفی که در مشارکت اجتماعی سالمندان زن در بیرون از منزل وجود دارد، می‌تواند موضوع عضویت زنان سالمند در اولویت قرار بگیرد و برنامه‌های مخصوص سالمندان زن با توجه به فرهنگ بومی برنامه‌ریزی شود.
خدمات رسانی محلی به سالمندان
طرح توسعه محله محور در کشورهای شرق آسیا مدل موفقی بود که به اجرا درآمد، در کشور ما در سال ۹۸ استادان بین‌المللی دوره آموزشی برگزار کردند و ترجمه محتوا و مدل‌سازی اولیه آن براساس مطالعه تطبیقی و مروری انجام شد و در سال ۱۴۰۰در چهار استان اصفهان، تهران، شیراز و هرمزگان در سه نقطه روستایی، شهری و حاشیه شهری این سمن‌های سالمندی تشکیل شد. اما برای موفقیت این سمن‌ها باید وزارت کشور به‌عنوان متولی سازمان‌های مردم نهاد و شهرداری‌ها و دهیاری به‌عنوان متولی فعالیت‌های اجتماعی محله محور ورود کرده و همکاری کنند. از سوی دیگر رایزنی‌ها برای دستیابی به قانون حمایت از این طرح را هم انجام خواهیم داد. اگر این مدل به‌وجود بیاید، در نرم‌افزاری که باید برای ثبت اطلاعات سالمند تهیه شود همه اطلاعات مربوط به این گروه از جامعه از وجوه مختلف و از نظر دستگاه‌های مختلف خدمت دهنده ثبت می‌شود، به این ترتیب نیازها شناسایی شده و متناسب با امکانات و بودجه دستگاه‌ها و براساس اولویت‌ها و پروتکل‌ها خدمات به سالمندان ارائه می‌شود. بحث خوداشتغالی در منزل، آموزش و توانمندسازی، خدمات آگاهی‌رسانی و خودمراقبتی و آموزش سبک زندگی سالم از همین بستر در اختیار سالمندان قرار خواهد گرفت.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۰۸ مهر ۱۴۰۲ ساعت ۸:۰۱ ق.ظ
