نقش مردم و رهبری در پیروزی انقلاب اسلامی ایران

محمدعلی خالق نژاد
گروه جامعه:درپیروزی یاشکست هر انقلاب یا رخدادی علل وعوامل تاثیر گذار ونقش آفرینی را می توان متصوِّر شد .انقلاب اسلامی ایران هم که یکی از بزرگترین انقلابات جهان به شمار می رود.
به گزارش آراز آذربایجان، از این قاعده مستثنی نمی باشدوعواملی نظیر صبغه دینی،برخوردار بودن از رهبری روحانی وکاریزماتیک درهدایت مبارزات ،مردمی بودن و …‌‌ در به ثمر رسیدن آن نقش اصلی واساسی ایفا نمودند. انقلاب اسلامی ایران یکی از نقاط عطف مبارزات استقلال طلبانه و آزادیخواهانه وضد استبدادی وضد استعماری ملتی سرافراز است که شور و شعور راباهم در آمیخت تادرپرتو رهبری خردمندانه حضرت امام خمینی (ره) بااستقامتی مدبّرانه وعقلانیّتی متعَّهدانه طومار رژیم ستم شاهی پهلوی را درهم پیچیده وآرامش وپیشرفت،آزادی و امنیّت،استقلال وجمهوریّت را جایگزین حکومت ۲۵۰۰ساله سلطنتی بنماید. انقلابی که نطفه اصلی آن در۱۵خرداد ۱۳۴۲بارهبری داهیانه وکاریزماتیک امام خمینی (ره)منعقد گردیده را می توان از مردمی ترین انقلاب های تاریخ سیاسی جهان به شمار آورد. اهمیّت ومیزان نقش مردم ورهبری درپیروزی انقلاب اسلامی و نطام جمهوری اسلامی برآمده از دل آن را می توان با نظر به حضور آگاهانه مردم در جریان انقلاب ومبارزات جانانه باررژیم فاسد و خودکامه پهلوی وپیروی از رهبری بلامنازع امام خمینی( ره )دانست. درشکل گیری وبه ثمر رسیدن انقلاب اسلامی ایران عوامل وآیتمهای متعددی موثر و دخیل بودند که دین وایدئولوژی، رهبریّت ومردم سه رکن اصلی واساسی آن به شمار می آیندکه در نوشتار حاضر به نقش رهبری حضرت امام خمینی ومردم درپیروزی انقلاب اسلامی پرداخته ومورد بررسی وکنکاش قرارمی دهیم .
الف: نقش رهبری امام خمینی(ره)
رهبری در همه فرآیندها ، سازماندهی‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و جریانات اجتماعی در کنار عواملی چون زمینه‌ها، شرایط اجتماعی و باورهای مردم، نقش اصلی را در به بار نشستن اهداف و آرمان‌های جامعه دارد. از این رو یکی از عوامل مهم و اساسی در شکل‌گیری جریانات و تحقق خواسته‌های اجتماعی برخورداری از مدیر و رهبر به عنوان هادی ورهنمای مسیر و جریان حرکت است که در همه اندیشه‌های مختلف در فرهنگ علوم سیاسی و اجتماعی مطرح می‌باشد.
از این منظر، نقش حسّاس رهبری در شکل‌گیری نهضت اسلامی‌ در دوران طاغوت و پیروزی انقلاب اسلامی ‌و سرنگونی رژیم کهنه و فرسوده ستم شاهی در کشور و جایگزین شدن آن با نظام اجتماعی جدید برپایه مردم سالاری دینی و احیای دوباره اسلام در سطح جهان، موضوعی است که بر هیچکس پوشیده نبوده و به نظر همه کارشناسان اجتماعی و سیاسی، با توجه به دیگر اضلاع شکل‌گیری خیزش‌ها و انقلاب‌های اجتماعی از جایگاه و اهمیّت رفیع و ویژه ای برخوردار است.
در واقع انقلاب اسلامی‌ ایران که با رهبری بی_بدیل وکاریزماتیک امام خمینی(ره) به وقوع پیوست یک انقلاب واقعی و تمام عیار به شمار می‌رود، چون همه عناصر لازم و ضروری در تعریف و ماهیت انقلاب‌ها، در انقلاب اسلامی ‌ایران نهفته است و آنچه در این بحث بیش از پیش حائز اهمیت می باشد، نقش رهبری کاریزمایی حضرت اما(ره) در شکل‌گیری نهضت و پیروزی انقلاب اسلامی است. چرا که خیزش‌ها و جنبش‌های دیگری در تاریخ معاصر ایران نیز شکل گرفته که به دلیل عدم برخورداری ازرهبری کارآمد،عقلایی، توانمند و. . . به نتیجه نرسیده ودرنطفه خفه شده وابتر مانده اند.بر همین مبنا در واکاوی شخصیتی حضرت امام (ره) به عنوان رهبری انقلاب اسلامی‌ در هدایت خیزش مردمی ‌و رسیدن به پیروزی ، به این مسئله می‌توان اشاره کرد که ایشان رهبری مدبّر، شجاع، متفکر، آگاه به زمان و مسائل جهانی بود که با بهره مندی از شیوه‌های نوین و بدیع ، بزرگ‌ترین انقلاب معاصررا هدایت نموده وبه پیروزی رساندند. ایشان در کوران انقلاب ، به عنوان چهره‌ای تاریخ ساز و پدیده‌ای استثنایی و کاریزماتیک جلوه کرد و به قول «یودو اشتاین باخ» مدیر مؤسسه شرق شناسی آلمان: “امام خمینی سیاسی ترین رهبر معنوی جهان، با شخصیّتی جذاب و کاریزماتیک، تمام آرمان‌های جمهوری اسلامی‌که برمبنای آنها ساخته شده است، از افکار ایشان ریشه می‌گیرد.امام واقعأ استثنایی بود.”(مجله حضور ش۱۸ص۱۶
لذا امام خمینی(ره) به عنوان‌ نظریه‌پرداز نهضت‌ اسلامی‌ و بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی ‌توانست نقش رهبری را به احسن وجه ممکن در تاریخ ایران و حتی جهان روشن سازد که پیروزی انقلاب اسلامی ‌نتیجه نقش مؤثر رهبری در هدایت جنبش مردمی ‌و عبور از کوران حوادث سخت در طول دوران شکل‌گیری، پیروزی و استمرار انقلاب اسلامی بوده است.
امام راحل تمام ویژگیها وکارهای بزرگی را که برای عزیز ساختن ایشان نزد توده های مسلمان به عنوان یک رهبر وقهرمان واقعی درسنّت اسلامی بود دارا بودند: صداقت‌، شجاعت،شخصیّت کم نظیروعدم خودخواهی در روش زندگی،اراده وتوانایی یک رهبر قدرتمند، جرأت باورنکردنی و مقاومت و واستواری در برابر مشکلات ومصائب بزرگ،مقاومت وبرقرار ساختن همدلی با مستضعفان و پابرهنه ها و اقشار تحصیل کرده وروحانیّت مبارز و ارتباطات فوق العاده و مجذوب کننده و مهارتهای سخنوری از ویژگیهای منحصر به فرد ایشان بود.به خاطر چنین نظمی که در میان افراد قدرتمند هم در جهان اسلام و هم در جاهای دیگر نادر است ، شگفت نیست که وی به طور گسترده به عنوان یک رهبر صادق مورد احترام بوده است . یک سنگ بنای دیگر رهبری انقلابی امام خمینی(ره) توانایی و محبوبیّت ایشان درمتّحد ساختن اپوزیسیون (مخالفان) نظام تثبیت شده بر محور بالاترین درخواست ها یعنی پایان دادن به استبداد سلطنتی و وابستگی به غرب بود. از آنجا که انگیزه، بینش و روش سیاسی امام(ره) برخاسته از ایمان و معرفت عمیق دینی و الهی وی بود، شیوه رهبری ایشان نیز مختصات ویژه‏ ای داشت، که اعمال همین شیوه‏ ها، موجب گسترش چتر رهبری ایشان و جذب و جلب اقشار و نیروهای انقلابی می‏شد و حتی به تدریج رقبای ایشان را هم به همکاری و همراهی وا می‏داشت. گرچه واقعیات پس از انقلاب، پرده از روی انگیزه‏ های بسیاری از این همراهی‏ها برداشت، ولی نفس همراهی نشان دادن این چهره‏ ها، حکایت از توفیق شیوه رهبری ایشان داشت.
تأمل و تدبیر در تصمیم‏ گیری‏ها، مشورت با اهل فنّ و نظر و شنیدن همه دیدگاهها، سعه‏ صدر در برخورد با مخالفان ـ تا جایی که به اصول و آرمان‏ها لطمه‏ ای وارد نسازد ، صراحت در بیان نظرات، امانتداری و حفظ اسرار یاران و همراهان، استفاده و بهره‏ برداری از همه نیروهای دارای حداقل صلاحیّت، در سپردن امور به آنان، برخورد متواضعانه، عاطفی و اخلاقی با همراهان و همکاران، رعایت حیثیّت و حرمت اجتماعی دست‏ اندرکاران، اعمال شیوه‏ های تربیتی و اخلاقی بیش از شیوه‏ های ادارای و حکومتی؛ از مهم‏ترین نکاتی است که در روش رهبری امام ملاحظه می‏شود. البته هیچکدام از این امور، مانع عمل امام به آنچه آن را»تکلیف« تشخیص می‏دادند، نمی‏شد و ای بسا ـ چه قبل و چه پس از شکل‏ گیری نظام جمهوری اسلامی ـ نظر و عقیده دیگران را می‏ شنیدند و مشورت‏های لازم را انجام می‏دادند، ولی در مواردی نیز به تشخیص و تصمیمی، برخلاف نظر مشاوران می‏ رسیدند و با توجه به اقتضائات و مصالح،همان راعملی می_نمودند.
این اصول و شیوه رهبری همواره به تحکیم و افزایش اعتماد به ظرفیت و توان رهبری امام(ره) کمک می‏کرد و در شکل‏ گیری رهبریّت بلامنازع ایشان موثر بود.
ب-نقش مردم درپیروزی انقلاب اسلامی
اولین نکته‌ای که بایستی به آن توجه کرد این است که انقلاب اسلامی مردم ایران متکی به اسلحه نبود؛ بلکه مردم با پذیرش امام خمینی به عنوان رهبر و اسلام به عنوان ایدئولوژی انقلاب، به فرامین امام که مُلهِم از دستورات الهی بود، لبیک گفتند و توانستند رژیم طاغوت را سرنگون سازند.انقلاب اسلامی ایران به رهبری کاریزمایی امام خمینی (ره) از جمله مردمی‌ترین انقلاب صورت‌گرفته در طول تاریخ سیاسی جهان است. میزان نقش مردم در پیروزی انقلاب اسلامی و شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی ایران را می‌توان با نظر به حضور مردم در جریان انقلاب و مبارزه با رژیم پهلوی و پیروی از امام خمینی (ره)متوجه شد. به عبارت بهتر مردم جزو سه رکن اساسی پیروزی انقلاب اسلامی هستند و اگر مردم وارد کارزار نمی‌شدند، قطعاً انقلاب عظیم اسلامی در حد یک قیام کوچک عقیم باقی می‌ماند.از جمله مصادیق حضور مردم در جریان انقلاب اسلامی، تجمع مردم مبارزقم پس از دستگیری حضرت امام در نیمه شب ۱۵خرداد در سال ۱۳۴۲ است. به طور کلی، قیام اسلامی و فراگیر مردم ایران در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ باعث افزایش آگاهی سیاسی مردم و حضور بیشتر آن‌ها در صحنه گردید و با تثبیت رهبریّت امام خمینی(ره)، گروه‌های سیاسی غیر مذهبی به حاشیه رانده شدند.حضور پرشور مردم در این روز اگرچه با سرکوب رژیم طاغوتی تابُن دندان مسلح مواجه شد، لکن شرایط را برای پیروزی انقلاب اسلامی آماده ساخت که امروزه از این روز به عنوان زمینه‌ساز پیروزی انقلاب اسلامی یاد می‌شود.
از دیگر قیام‌های تاثیر گذار مردمی در جریان مبارزات انقلابی بعداز ۱۵خرداد۱۳۴۲ می توان قیام اعتراضی ۱۹ دی ماه ۱۳۵۶تجمع وراهپیمایی مردم وطلاب شهرقم در اعتراض به انتشارمقاله توهین آمیز به حضرت امام خمینی(ره)تحت عنوان *ایران واستعمار سرخ وسیاه*در روزنامه اطلاعات به قلم فردی بانام جعلی ومستعار ” احمد رشیدی مطلق”) که این قیام به عنوان جرقه انقلاب نامیده شدوسرآغاز حرکتهای اعتراض آمیز علیه نظام سلطه گرپهلوی گشت و”نهضت اسلامی” را منجر به ” انقلاب اسلامی” نمود).قیام ۲۹بهمن مردم تبریز، راهپیمائی بعداز نماز عید فطر قیطریه تهران ، تاسوعا وعاشورا ی سال ۱۳۵۷ ونیز ۱۷شهریور۱۳۵۷و…‌ اشاره نمود که مسیر شکل‌گیری نظام اسلامی را هموارتر ساخت.
درروز ۱۷شهریور ۱۳۵۷مردم به خروش آمده در میدان ژاله ۱۷شهریور) واطراف آن تجمع نموده ورژیم منحوس پهلوی باتوپ وتانک ومسلسل به سرکوب آنان پرداخت که سند دیگری درهمراهی مردم با انقلاب اسلامی باخون شهیدان آن روز به امضا رسید.
پرواضح است که عدم حضور مردم در روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ و سایرقیامهاو تظاهرات های مردمی در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب و بی‌تفاوتی ملّت به بازداشت حضرت امام و درخواست علما برای تجمع و تظاهرات علیه رژیم ستمشاهی، هرگز آرزوی سقوط رژیم طاغوت و برپایی نظام توحیدی را به واقعیت تبدیل نمی‌کرد. اگرچه تنها به گوشه‌ای از نقش مردم در جریان انقلاب اشاره شد، لکن مشخص است که عدم همراهی مردم با امام خمینی و علمای اسلام، حرکت اسلامی در ایران را به انقلاب عظیم اسلامی تبدیل نمی‌کرد.
مردم در منظومه فکری حضرت امام خمینی جایگاه مهمی دارند. حضرت امام همواره از دوران مبارزات علیه رژیم پهلوی تا پس از پیروی انقلاب اسلامی به اهمیّت نقش مردم واقف بودندولذا برهمین اساس بود که دربدو ورود به میهن اسلامی دراوّلین سخنرانی خود دربهشت زهرا۱۲بهمن ۱۳۵۷ با توجه به اهمیّت نقش و حضور مردم فرمودند: “…من دولت تعیین میکنم، من توی دهان این دولت (رژیم شاه)می زنم،من به پشتیبانی این ملّت دولت تعیین میکنم ، من به واسطه اینکه ملّت مراقبول دارد….(صحیفه امام خمینی جلد ۶صفحه ۱۶
درخاتمه ذکر این نکته حائز اهمیت است که مردم انقلابی ایران در دوران ستم‌شاهی، حضرت امام خمینی (قدس سره شریف) را به عنوان رهبر و اسلام را به عناون ایدئولوژی انقلاب‌شان برگزیدند و برای تحقق برپایی نظام جمهوری اسلامی از امام خمینی تبعیت وپیروی کردند لذا برهمین مبناست که مردم در منظومه فکری بنیان گذار کبیر انقلاب اسلامی ایران به کرات نسبت به اهمیّت حضور ونقش آفرینی مردم درعرصه های گوناگون تاکید کرده اند.
با این تفاسیر می‌توان گفت مردم در جمهوری اسلامی ایران، نقش یدالله برای رهبر و ولیِّ فقیه را در راستای شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی و تدام آن ایفا می‌کنند و اساساً تصور انقلاب اسلامی بدون حضور مردم در صحنه ممکن نیست.