مدیریت آب؛ ضرورت حفظ ۸۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی آذربایجان‌غربی

گروه گزارش: مدیریت مصرف آب در ۸۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی آذربایجان غربی، به یک ضرورت تبدیل شده زیرا در ۱۰ سال گذشته با بروز و ظهور بحران‌های کم آبی، اهمیت آب و حفظ آن چند برابر شده که البته برای رسیدن به حداکثر بهره وری در این بخش، برنامه ریزی برای مصرف مناسب باید در دستور کار همگان قرار گیرد. کشاورزی در اواخر دهه ۱۳۸۰ هجری شمسی، محور توسعه اقتصادی آذربایجان غربی قرار گرفت و بر همین اساس این بخش بدون ضابطه و غیرکارشناسی گسترش یافت؛ بر همین اساس افزایش سطح زیر کشت اراضی کشاورزی بدون توجه به استفاده از شیوه های نوین و کم مصرف آبیاری، مصرف آب را در این حوزه به صورت غیر قابل پیش بینی افزایش داد.
چند سال خشکسالی و کاهش بارندگی از یک سو و توسعه بی رویه کشاورزی نیز از سوی دیگر موجب کاهش آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه شد و روند خشک شدن دریاچه ارومیه به عنوان دومین دریاچه شور جهان آغاز شد.رشد بخش کشاورزی در حالی در آذربایجان غربی رقم خورد که رشد استفاده از فن آوری های نوین در این بخش مورد غفلت واقع شد و ۹۰ درصد آب موجود در این خطه از کشوردر غفلت کارشناسان با بهره برداری غیر اصولی به هدر رفت.
به مرور زمان با آغاز روند بحران خشک شدن دریاچه ارومیه در کنار تغییر اقلیم و کاهش نزولات جوی و مصرف بی رویه، کم آبی یک دغدغه مهم و پیش روی تمام بخش ها از جمله کشاورزی استان قرار گرفت.
در این راستا دولت یازدهم و دوازدهم تلاش جدیدی را برای رفع این بحران هم در حوضه دریاچه ارومیه و هم در بخش معیشت مرزنشینان این خطه در دستور کار قرار داد.همت دولت مردان برای چاره یابی این رخداد در قالب طرح های مصوب ستاد احیا و برخی طرح های ملی از جمله طرح ملی “شبکه فرعی ابیاری و زهکشی شمال غرب” شکل اجرایی به خود گرفت.
کارشناسان نیز استفاده از فن آوری های نوین کشاورزی و دانش های نوظهور و در کنار آن استفاده از ظرفیت آب های مرزی را در قالب طرح ملی شبکه آبیاری فرعی و زهکشی شمال غرب راه رفع این مشکل دانسته و آستین همت برای آن بالا زدند.
این اقدام در حالی صورت گرفت که بیش از ۸۰ درصد منابع آب به دلیل استفاده نکردن از تکنولوژی های پیشرفته آبیاری و رعایت نکردن الگوی کشت صحیح در مناطق مختلف، در این بخش در حال نابودی بوده است.البته علی رغم تلاش چندین ساله مسوولان حوزه آب و کشاورزی و هشدارهای محیط زیست در بسیاری از مناطق آذربایجان غربی همچنان کشاورزان از شیوه‌ های سنتی برای کشت و آبیاری محصول استفاده می ‌کنند و این روش ها بیشترین سهم مصرفی آب را به دنبال دارد.
استاندار: جهاد کشاورزی آذربایجان غربی در تغییر الگوی کشت موفق نبوده است
اما آنچه بیشتر از کم آبی نگران کننده است، اظهارات استاندار آذربایجان غربی در زمینه سیاست های سازمان جهاد کشاورزی در راستای کاهش میزان آب مصرفی است .وی معتقد است سیاست های سازمان جهاد کشاورزی استان در تغییر الگوی کشت و گسترش آبیاری های نوین کشاورزی در راستای کاهش آب مصرفی در این حوزه ناموفق بوده در حالی که تجهیز اراضی به سیستم های نوین آبیاری در این استان که در هشت سال گذشته هزینه فراوانی برروی دست دولت گذاشته است.
استاندار آذربایجان غربی در این زمینه معتقد است که متاسفانه از ۴۰۰ هزار هکتار از زمین های کشاورزی آبی استان ۶۰ هزار هکتار به تجهیزات نوین آبیاری مجهز شده اند و با وجود تامین مالی ۸۵ درصدی متقاضیان استفاده از این تجهیزات توسط دولت، جهاد کشاورزی نتوانسته در تغییر الگوی کشت و استفاده از این تجهیزات توسط کشاورزان موفق عمل کند.
طبق اظهارات محمدمهدی شهریاری در حال حاضر میزان مصرف آب در حوزه کشاورزی استان چهار برابر استانداردهای جهانی است و این در حالی است که میزان تولید محصولات کشاورزی در استان یک چهارم استاندارد است و این مساله قابل قبول نیست.وی با اشاره به کاهش بارندگی های اخیر در کشور و به تبع آن در استان، گفت: با وجود کاهش در ذخایر آبی در پشت سدهای استان، اولویت اول در مدیریت منابع آبی در استان، تامین آب شرب است.شهریاری افزود: کاهش بارندگی ها موجب کاهش ذخایر آبی در پشت سدهای استان شده است و در حال حاضر در منابع آبی استان با محدودیت هایی مواجه هستیم.
وی ادامه داد: در کنار تامین آب شرب مردم ، با مدیریت و برنامه ریزی های لازم، منابع آبی مورد نیاز کشاورزی، حق آبی دریاچه ارومیه و تالاب های اقماری دریاچه باید در نظر گرفته شود.استاندار آذربایجان غربی افزود: در شرایطی که با کاهش منابع آبی مواجه هستیم کشاورزی طبق مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه نباید توسعه یابد بلکه باید به سمت بهره وری بیشتر از وضعیت فعلی پیش رفت.شهریاری با انتقاد از برخی مصوبات ستاد احیای دریاچه ارومیه در ممانعت از توسعه واحد های گلخانه ای در استان گفت: ستاد احیای دریاچه ارومیه در کنار اجرای طرح های احیای دریاچه، باید پیگیر استفاده از ۳۰۰ میلیون متر مکعب حق آبه دریاچه ارومیه از رودخانه ارس باشد.
۱۶هزار هکتار اجرای آبیاری تحت فشار در مرحله طراحی و اجراست
رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی در خصوص آخرین وضعیت توسعه سامانه های نوین آبیاری تحت فشار در سطح استان گفت: تاکنون ۷۰ هزار هکتار سیستم های آبیاری تحت فشار خرده مالکی در استان اجرایی شده است و امسال نیز پیش بینی می شود چهار و ۵۰۰ هکتار اجرا شده و به بهره برداری برسد.
وی با بیان اینکه از سال ۱۳۹۲ تاکنون بیش از ۲۵ هزار و ۱۵۳ هکتار از اراضی کشاورزی استان به سامانه آبیاری تحت فشار مجهز شده، افزود: این میزان معادل ۳۶ درصد از اراضی کشاورزی است که با اجرایی شدن آن شاهد افزایش ۴۰ درصدی راندمان آبیاری در بخش کشاورزی بوده ایم.کرامتی صرفه جویی ۳۰۸ میلیون متر مکعب در مصرف آب، متوسط پتانسیل افزایش عملکرد محصول بیش از ۳۰ درصد و متوسط پتانسیل کاهش مصرف سم و کود شیمیایی ۲۵ درصد، بهره مندی هشت هزار و ۳۰۰ نفر بهره بردار و اشتغال ۱۴ هزار نفر به صورت مستقیم و اشتغال غیرمستقیم ۲۸ هزار نفر را از مهمترین مزایای اجرای این طرح اعلام کرد.رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با بیان اینکه در سال های اخیر اجرای طرح های نوین آبیاری با هدف کمک به احیای دریاچه ارومیه شتاب بیشتری گرفته است، افزود: در حال حاضر در سطح ۱۶ هزار هکتار از اراضی کشاورزی آبیاری تحت فشار از مرحله نقشه برداری، طراحی و در حال اجرا است.
بهره برداری از ۹ هزار هکتار شبکه آبیاری و زهکشی آذربایجان غربی آغاز شد
رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی گفت: بهره برداری از ۹ هزار هکتار از شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی شمال غرب کشور در استان به دستور رییس جمهوری در هفته گذشته آغاز شد.
اکبر کرامتی افزود: در هشتاد و دومین هفته پویش ملی تدبیر و امید برای جهش تولید، همزمان با افتتاح ۵۸۵ طرح وزارت جهاد کشاورزی با دستور رییس جمهوری طرح های ابیاری در استان نیز از طریق ویدئوکنفرانس به بهره برداری رسید.وی اضافه کرد: از مجموع ۲۵ هزار هکتار از طرح های شبکه ای فرعی آبیاری و زهکشی غرب و شمال غرب کشور بیش از ۹ هزار هکتارمربوط به استان آذربایجان غربی است.کرامتی بیان کرد: این پروژه هاشامل بخشی از شبکه های دشت نازک یک و ۲ که توسط کشاورزان در حال بهره برداری می باشد و بخشی از شبکه پایین دست واقع در ماکو، سد قیقاج و شیبلو و همچنین بخشی نیز مربوط به شبکه های پیرانشهر یک و ۲ شامل کرم آباد، جلدیان، بادین آباد در سطح ۶ هزار هکتار است.
این پروژه در ۱۰ استان اجرا شد و در سال ۱۳۹۳ بر اساس مصوبه هیات دولت و شورای عالی امنیت ملی مقرر شد در سطح ۲۲۷ هزار هکتار از اراضی استان‌های ایلام، کرمانشاه، کردستان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی و گلستان و با هدف بهره برداری از آب‌های مناطق مرزی کشور به طور متناظر شبکه‌های اصلی و فرعی آبیاری ایجاد شود.
اجرای طرح بهبود معیشیت مرزنشینان آذربایجان غربی
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی جهاد کشاورزی آذربایجان غربی نیز در خصوص طرح تجهیز و نوسازی اراضی زیر سدها و شبکه های مدرن در استان گفت: این طرح در دشت زنگنه پلدشت به مساحت سه هزار و ۷۵۰ هکتار اجرا شده و پیشرفت فیزیکی پروژه معادل ۸۰ درصد است.
آرین با بیان اینکه بهبود وضع معیشت ساکنین منطقه و ارتقا درآمد و سطح زندگی مرزنشینان از مهمترین اهداف اجرای این طرح است، افزود: عملیات اجرا شده تاکنون شامل بخش اول احداث ایستگاه‌های پمپاژ یک و ۲ و ۳ است که به بهره برداری رسیده و بخش دوم به مساحت ۶۰۰ هکتار در حال بهره برداری بوده بخش سوم و چهارم نیز به ترتیب به مساحت یکهزار و ۶۰۰ و یکهزار و ۵۰۰ هکتار در حال اجرا است.وی در خصوص اجرای عملیات آب و خاک در عرصه تشکل های کشاورزی و احیا و توسعه کشاورزی، اظهار کرد: طرح احیا و توسعه کشاورزی در اراضی آراز سه به مساحت یک هزار و ۵۲۰ هکتار در جوار روستای “قنبر کندی و حسن کندی” پلدشت با هدف تبدیل اراضی بایر به اراضی کشاورزی قابل کشت و ایجاد اشتغال و درآمد و اجرای روش های نوین آبیاری با پیشرفت ۷۸٫۵ درصد در حال اجراست.
۸۳۱ رشته قنات در آذربایجان غربی وجود دارد
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی در زمینه احیا و مرمت قنوات استان گفت: در استان آذربایجان غربی تعداد۸۳۱ رشته قنات وجود دارد که در راستای سیاست بازسازی و احیای قناتها تاکنون تعداد ۳۷۳ رشته قنات از ابتدای اجرای طرح تا کنون لایروبی و مرمت شده است.وی یادآور شد: در سال جاری تعداد ۱۲ رشته از محل اعتبارات ملی و ۶ رشته از محل اعتبارات استانی با هدف افزایش راندمان آبیاری در دست اجراست.
آرین با اشاره به اقدامات نرم افزاری در مدیریت آب و خاک در استان بیان کرد: طرحهای شاخص شبکه فرعی آبیاری و زهکشی غرب و شمال غرب کشور، اعتبارات و عملکرد طرح تنظیم و مهار در استان آذربایجان غربی ، طرح مهار و تنظیم آب های مرزی و احداث شبکه های آبیاری و زهکشی فرعی از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰ از مهمترین اقدامات در این حوزه است.
وی با بیان اینکه طرح جامع شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی آبهای مرزی استان آذربایجان غربی با هدف مطالعه و اجرای طرح شبکه های فرعی و به منظور توسعه و بهبود کشاورزی از محل صندوق توسعه ملی به تصویب رسیده است، افزود: این طرح در قالب ۲۵ پروژه به مساخت ۶۱ هزار و ۵۷۰ هکتار با اعتباری بالغ بر ۲۱ هزار میلیاردریال همچنان در حال اجراست.آرین شبکه های فرعی آبیاری و آبیاری تحت فشار در حوضه ارس و زاب شامل شهرستانهای پلدشت، ماکو، شوط، چایپاره، خوی، چالدران و پیرانشهر را از مهمترین طرح های در دست اجرا در حوزه آبیاری تحت فشار اعلام کرد و افزود: این طرح ها در قالب ۲۵ پروژه از سال ۱۳۹۴ شروع شده و تاکنون ۱۴ هزار و ۳۶۰ میلیارد ریال اعتبار تخصیص و هزینه شده است که با پیشرفت ۹۶٫۵ درصد در حال اجراست و معادل ۵۸ هزار هکتار از عملیات اجرایی آن خاتمه یافته است.
عدم تامین اعتبار و آب مورد نیاز مهمترین مشکلات پیش روی طرح های آبیاری تحت فشار
مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی در خصوص مشکلات پیش روی طرح های اجرایی در حوزه آب و خاک افزود: مشکل پروژه ها در عدم اتمام شبکه اصلی توسط سازمان آب منطقه ای، تامین آب وعدم تامین اعتبار برای پرداخت مطالبات و تکمیل پروژه ها است و در حال حاضر نیز کل اعتبار مورد نیاز برای اتمام پروژه ها و به بهره برداری رسیدن آنها هفت هزار میلیارد ریال است.
آرین تاکید کرد: عدم اتمام پروژه ها و بهربرداری از آنها موجب شده زمین های کشاورزی معطل مانده و موجب شده کشاورزان نتوانند نسبت به کشت محصولات اقدام کنند و این امر باعث نارضایتی کشاورزان را فرام کرده است .وی یاد آور شد: اجرای طرح ها با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی و بومی منطقه و بکارگیری نقشه های کاداستر به روز شده نسبت به ایجاد نظام های بهره برداری تشکل آب بران در جهت بالا بردن بهره وری کشاورزی در منطقه اقدام نموده که این مهم نیز به نوبه خود در راستای جلوگیری از مهاجرت روستاییان و تثبیت جمعیت در مرزها و ایجاد اشتغال موثر بصورت مستقیم و غیر مستقیم نقش بسزائی را ایفا خواهد کرد.به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایرنا، آذربایجان غربی با دارا بودن ۸۰۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی سالانه ۶٫۵ میلیون تن محصول باغای و زراعی تولید می کند۱۲۰ هزار هکتار انواع باغ میوه و حدود ۷۰۰ هزار هکتار زمین زراعی از ظرفیت های این استان است.
Arazazarbaijan.aghtesadi@gmail.com