مختصری از تاریخچه مطبوعات آذربایجان¬غربی
علی رزم¬آرای
گروه فرهنگی:پرداختن به کم وکیف مطبوعات شهرستانی ومحلی با توجه به زمینه و امکان انتشار مطبوعات در مناطق استانی مختلف که با چالش¬های منطقه¬ای و فرامنطقه¬ای مواجه است، بسیار مشکل و شاید پر پیچ و خم باشد.
متأسفانه با توجه به رویه و روحیه پایتخت محوری در نگاه به امور جاری کشور حتی در کوچکترین موارد آن هم از دریچه چشم مسئولین ذی¬ربط و یا غیر ذی¬ربط که بلکه از دیدگاه و باور عموم مردم، هویت پیش پا¬افتاده به مناطق شهرستانی داده است. حتی مناطقی که در ابعاد مختلف یک سر و گردن از پایتخت مهم بوده و هستند: تبریز، اصفهان، مشهد، ارومیه و…
به گواه تاریخ مناطق مختلف شهرستانی در طول تاریخ تطور و تحول جاری جامعه کشوری از تهران پایتخت پیشروتر بوده¬اند.
برای مثال در مورد منطقه آذربایجان¬غربی همجواری با کشورهایی مانند ترکیه، شوروی سابق و حتی عراق، ورود لوازم جدید یا مدرن فرهنگی به شهر ارومیه و منطقه آذربایجان¬غربی را سهل¬تر می¬کرده است.
از دیگر علل شاید بتوان به فعالیت¬های هیأت میسیونری مسیحی اعم از فرانسوی، امریکایی انگلیسی، آلمانی و روسی و… و عینی کردن استفاده از لوازم کارکردی جدید فرهنگی و اجتماعی، اشاره کرد.
تأسیس دانشکده طب و اولین بیمارستان مدرسه، چاپخانه و اولین مطبعه یا نشریه و… را می¬توان حاصل حضور این هیأت دانست.
لیکن حضور این هیأت جریان¬های فرعی ومخفی را نیز با هدف تخریب و پایه¬گذاری بدعت¬ها و اختلاف¬های قومی و مذهبی هدایت می¬کرده¬است که در شماره¬های قبلی روزنامه آراز و در نوشتاری مستقل به تفضیل در مورد تاریخ حضور این میسیونری¬ها و نحوه فعالیت آنها پرداخته شده-است.
در حال نوشتار حاضر سعی دارد با اتکا به منابع موجود نگاهی موجز و مختصر به تاریخ مطبوعات استان آذربایجان-غربی و شهرارومیه داشته باشد.
به استناد مدارک موجود تاریخی، در تاریخ مطبوعات کشورحدود ۱۵۷ سال پیش نخستین نشریه شهرستانی ایران در شهرستان ارومیه انتشار یافته است.تاریخ انتشار اولین نشریه درآذربایجان¬غربی و اولین نشریه بعد از تهران مربوط به سال ?۱۲۶۵?هجری – قمری (۱۸۴۹میلادی) است که در آن سال نشریه¬ای به زبان آشوری با نام “زاهاریرا دی باهارا” با معنای “اشعه روشنایی” در ارومیه انتشار یافت.
این نشریه براساس مستندات موجود بعد از نشریه کاغذ اخبار دومین نشریه منتشر شده داخل کشور است که دکتر “جاستین پرکینز” رهبر هیئت مذهبی آمریکایی اقدام به انتشار آن در ارومیه کرده¬است.
شاید یکی از دلایل و اساسی‌ترین دلیل وجود رشد در عرصه مطبوعات آذربایجان¬غربی قرار گرفتن این استان، در مسیر راه اروپا و تردد در دو سوی مرز بوده که مردم و روشنفکران این استان را در معرض مسایل اجتماعی و فکری کشورهای اروپایی به خصوص کشورهای همسایه قرار داده است.
ارومیه، در عرصه فعالیت¬های مطبوعاتی در تاریخ مطبوعات کشور چهارمین شهر ایران است که بعد از شهرهای اصفهان، تهران و تبریز صاحب چاپخانه شده¬است. شکوفایی و رشد نشریات آذربایجان¬غربی مربوط به دوره مشروطیت است به طوری که به روایت نویسندگان تاریخ مطبوعات، نویسندگان و روزنامه‌نگاران این استان در سایر مناطق کشور نیز منشأ تحولاتی شده‌اند. به گواهی تاریخ مطبوعات کشور، از شروع انتشار نشریات تا پایان دوره مشروطیت، حدود ?۱۷۷ ?نشریه در شهرهای مختلف آذربایجان¬غربی منتشر شده که تا یکصد نشریه تنها در ارومیه چاپ و منتشر می‌شدند.
وجود این تعداد نشریه در برهه‌ای که به استناد منابع تاریخی، اکثریت جمعیت ایران بهره‌ای از سواد خواندن و نوشتن نداشتند، نشان‌دهنده رشد فرهنگی در این منطقه از کشور است.
اهمیت چاپ این تعداد نشریه و توجه به انتشار مطبوعات در بین قشرهای مختلف مردم استان زمانی مشخص می‌شود که نسبت نشریات آن روز را با نسبت جمعیت، میزان باسوادی و امکانات چاپ و سطح درآمد مردم آن روزگار مقایسه کنیم.
اکراد ساکن آذربایجان غربی نیز در این دوره نشریاتی منتشر کرده‌اند که “کردستان” از مشهورترین آنهاست که به زبانهای ترکی و کردی به صاحب امتیازی “عبدالرزاق کک بدرخان” و مدیر مسئولی “اسماعیل سیمقو” در ارومیه انتشار می‌یافت. به روایت منابع تاریخی، در دوره رژیم گذشته (پهلوی) نیز از سال ?۱۳۰۵? شمسی تا سال ?۱۳۵۷ ?در آذربایجان غربی تنها چهار نشریه مجوز انتشار داشتند که آنها نیز در مرکز استان ارومیه متمرکز بودند. تعداد کم نشریات و عدم اقبال روشنفکران به‌انتشار مطبوعات دردوره گذشته نشان‌دهنده استبداد و خفقان حاکم رژیم به‌خصوص دوره رضاخانی بوده که امکان عرضه تفکر را نمی‌داد. در این مقطع ?۵۰ ساله، نشریات “صدای رضاییه” به مدیر مسئولی “علی‌اکبر معتمد “رضاییه” به مدیر مسئولی “امیر نظمی افشار”، “پیام رضاییه” به مدیر مسئولی “حیدر نخجوانی” و مجله عملی دانشگاه ارومیه امکان انتشار یافتند، برخی از نشریات دوران مشروطه نیز که در ارومیه و شهرهای استان در حال انتشار بودند در این دوره یکی پس از دیگری در کام استبداد فرو رفتند و از انتشار بازماندند.
روند انتشار نشریات در آذربایجان¬غربی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی وارد مرحله تازه‌ای شد. “پیام رضاییه” به صاحب امتیازی “حیدر نخجوانی” تنها نشریه‌ای بود که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با تغییر نام به “پیام ارومیه” تا مدتی به انتشار خود ادامه داد.
این نشریه که از سال ?۱۳۲۹ شمسی انتشار خود را آغاز کرده بود، حدودا ً تا ?۱۴۰۰ ?شماره با تفویض مدیر مسئولی از سوی صاحب امتیاز به “کاظم نخجوانی” منتشر شد.
این نشریه با روش اجتماعی، سیاسی و خبری با یک شماره درهفته در ارومیه انتشار می‌یافت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های آغازین پیروزی انقلاب اسلامی نشریات زیادی از جمله “مام” توسط “جعفر کاظم‌پور”، “سروه” به صاحب امتیازی “علیرضا کاشانی” و مدیر مسئولی “اسفندیار رحیم مشایی”، هفته‌نامه “فجر” به مدیریت “جمال رواجی”، “میثاق آذربایجان” به مدیر مسئولی “هاشم دین پرست” و “امانت” به مدیر مسئولی “عبدالصمد اسلامی” مجوز انتشار دریافت کردند.
از بین این نشریات تنها “امانت” و “سروه” به انتشار مرتب خود ادامه داده و بقیه از گردونه انتشار خارج شده‌اند.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۰۵ دی ۱۳۹۴ ساعت ۱۱:۳۴ ق.ظ
با سلام
متأسفانه چند خطا در نوشتار شما راه پیدا کرده است. مهمترین آنها، روزنامه ی کردستان است که به دست بدر خان نه در ارومیه، بلکه در مصر چاپ شده است! آن روزنامه، مربوط به کردهای عثمانی بود. اما در ارومیه روزنامه ی «کرد» را عاملان اسماعیل آقا سمکو چند ماهی که شهر را در اختیار داشتند به چاپ رساندند.
موفق باشید
ن. پروین