فرهنگ شناسی امر داد و ستد در جایگاه روح حیات انسانی

علی رزم آرای
گروه فرهنگی:اشاره: زندگی جمعی انسان در ابعاد مختلف در گرو داد و ستد است. این امر از بامداد تاریخ و در پی کشف و شناخت پیرامونی انسان، از خود و اطراف خود و نیز در روزگار معاصر و در پی گسترده شدن عرصه علم آوری انسان در جهت تبین هرچه بیشتر زندگی حال و آینده او، مدام مطرح بوده است.
اشکال و ابعاد این داد و ستد در عرصه¬های مختلف، دارای سطوح متنوعی است. طبقات مختلف اجتماعی، جایگاه اقتصاد در شخصیت و فردیت انسانی آن طبقات، محل زیست فرهنگی و اجتماعی این طبقات یا همان جامعه شهری یا روستایی در تعاریف مختلف، زندگی روزمره و روزانه انسان در مدار گذر زمان، تدبیر کلان و یا خردِ جاری در مجاری مدیریت جامعه انسانی و …. همه این موارد در تبین موضوع داد و ستد بی¬هیچ پسوند یا پیشوند نظیر سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و غیره، به صورت مبسوط قابل طرح و توضیح است.
یکی از صورت¬های مهم این داد و ستد، حیات شهری انسان در فرم یک شهر و محتوای در حال تغییر و تکرار مداوم آن است! فرایند شهرسازی در صورت تاریخی خود اتکای بدون انکاری به امر داد و ستد در حیات انسانی انسان دارد. در صورت معاصر آن نیز شهر نتیجه و ماحصل حیات شهری استخراج شده از امر داد وستد است:
داد و ستد انسان با خود و ذات خود، با محیط پیرامونی خود ( زندگی، کار، تردد، تولید، هنر، ادبیات و….)، گذشته و حال خود، حتی در حرکت به سمت آینده خود و …! برنامه¬ریزی انسانی نیز در نوع خود ناظر بر امر داد و ستد است.
اگر موضوع امر داد و ستد را در گستره یک روز از زندگی و حیات روزمره خود به بررسی بنشینیم به روشنی در خواهیم یافت که حتی تنفسِ دم و بازدم ما نیز بی¬چون و چرا ناظر بر امر داد و ستد است. چرخه زندگی بشر بر چنین مدار و منوالی بر قرار شده تا حرکت در زندگی او معنا بیابد.
اگر موضوع داد و ستد را در حوزه¬ای همچون حوزه فرهنگ مورد مداقه قرار دهیم بخشی از چهره پر اهمییت این امر در ساخت و نهاد تمامی کارکردهای فرهنگی، در لحظه به لحظه زندگی انسانیِ انسان نمایان خواهد شد.
مبنای تولید و خلق آثار ادبی و هنری، ساحت هویت، چیستی و کیستی نوع بشر، چگونگی عرضه، گسترش و چالش در آن، تعاملات آگاهانه و ناآگانه انسان در نیاز سنجی زندگی خود، برآورده ساختن این نیازها، تعریف این نیازها، گستردگی و پهنای این نیازها و در نهایت دفاع از ساحت انسانی و حفظ این ساحت با همه ابعاد گسترده آن، به همراه بی¬شماره نمونه دیگر از جمله لایه¬های اصلی حوزه فرهنگ در امر داد و ستد است.
حیات جمعی انسان شاید بدیهی¬ترین مثال در این زمینه باشد. داد و ستد بین دو یا چند انسان درعرصه خرد تبادلات مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و …. خرید ساده از یک مغازه، سلام ساده و شنیدن جواب آن بین دو همسایه، رای دادن یک فرد انسانی تحت نام مردم به یک کاندیدا انتخاباتی و…. ابتدایی ترین صورت این داد و ستد هستند.
آنجا که داد و ستد شکل امر به خود می¬گیرد، با زمینه¬های اصلی سرنوشت و ارکان حیات انسان در ارتباط است. خلقت انسان، سلامت انسان، امنیت انسان، ادامه حیات انسان (عمرانسانی، تولیدمثل و نسل، جامعه¬سازی- تمدن وفرهنگ-)، عرضه و جریان انسان بودگی¬انسان (زبان، هنر، ادبیات، سرمایه، صنعت و تکنولوژی و …) از سر فصل¬های اصلی امر گراییی داد و ستد هستند.
در گستره¬ای محدود و نزدیکتر نیز می¬توان امر داد و ستد را در شکلی دیگر رویت کرد. ساحت خانواده! تا به حال از خود سؤال کرده¬ایم که نسبت حضور انسانی ما با یکدیگر و درارتباط با یکدیگر فارغ از نسبت و سبب چگونه است؟ برای مثال پدر بودن من در معنای تملک فرزندم نیست! چرا که حضور او به عنوان فرزند، مستقل از من پدر، غیر¬قابل انکار است؟! حضور من هم به عنوان پدر غیر قابل انکار است.
به دیگر معنا پدرها و مادرها به وجود آورنده فرزند هستند اما مالک او نیستند! پدر زمانی که هست اما با فرزند خود دارای برد ارتباطی نیست (طلاق، قطع ارتباط و ….) یا وقتی به ابدیت پیوسته و در اصطلاح فوت کرده، فرزند در حوزه استقلال خود از حیث مادی و معنوی، وجود حقیقی و واقعی دارد، پس عدم وجود پدر، وجود او را نیز عدم نمی¬کند!
آنچه که در این ارتباط روشن است وجود امر داد و ستد در این مثال است. فرزند باعث پدر شدگی من مرد است و نه وجود من! و من مرد نیز باعث فرزند بودگی او هستم نه وجود او! در عین حال او ادامه من نیز هست! ادامه حیات من!زمینه اصلی به قلم سپردن شدن این نوشتار در اصل به پیوند انسان با خود و با اطراف خود باز می¬گردد. شرح فوق در سطر سطر خود در پی تبین وجود امری تحت اصطلاح داد و ستد در همه ابعاد زندگی مادی و معنوی انسان است!
اگر بخواهیم به اختصار امر داد و ستد را در جامعه شهری ارومیه بسنجیم چنین معادله¬ای پیش روی ما خواهد بود: نسبت کلانشهر ارومیه به انسان ارموی (هر انسان ساکن ارومیه)! نسبت کلانشهرارومیه به شهردار آن، به مطبوعات آن، به جمع اهالی آن، به همشهریان کرد و ترک، مسحیان و ….
رانندگی ما در خیابان¬های کلانشهرارومیه نسبت به خودمان و دیگران، راه رفتن و تفریح ما، تعاملات اجتماعی ما ( پارک، طبیعت، محیط زیست، صف نان، بهداشت و درمان و….) همگی از انواع و اشکال داد و ستد هستند!
امر دادو ستد در کنه خود یک انتخاب است. به این روایت از کریم اهل بیت امام حسن¬مجتبی(ع) دقت کنید: هرچه را برای خود می¬پسندید برای دیگران نیز به پسندید و هرآنچه برای خود نمی¬پسندید برای دیگران نیز نپسندید! امر داد و ستد!
در قرآن کریم کتاب آسمانی ما نیز به وفور آیه است در خصوص آخرت و گزینش¬های دنیوی! برای مثل آیه ۱۱ صورت رعد که می¬فرماید: خداوند هیچ نفسی را تغییر نمی¬دهد،آن نفس خود باید عامل تغییر خود باشد! ( نقل به مضمون).در فلکلور هر فرهنگ و ملتی نیز وجود روح امر داد و ستد دیده می¬شود: فرهنگ فلکلوریک ترکی آذربایجانی: هر نه تؤکسن آش یان، چخار قاشیقیان! ( هر آنچه به آشت بریزی در قاشق خواهد آمد)
فرهنگ فلکلوریک فارسی: چاه مکن بهر کسی، اول خودت دوم کسی!
و یا….
مخلص آنکه: داد و ستد روح زندگی و حیات ابنا بشر است در همه حال!