علی علیه السلامین دیوانیندا اخلاقی نوکته¬لر

بهرام اسدی
عقل: و افضل قسم‏الله للمرء عقله فلیس من الخیرات شئٌ یقاربه
اذا اکمل الرحمن للمرء غقله
فقد کملت اخلاقه و مآربه
عاقل بیر انسان تدبیرلى اولار و هر ایشه باشلامادان اونون هر یؤنون گؤتور – قوْى ائدیب صلاح مصلحت ائدر.
اولورکى بو ایش اونو واراجاغى یولا وارماقدا یوباندیرسین ائله بونا گؤره‏ده بیر عده عارف‏لردن عقلى رد ائدیب عشقى قیمت‏لندیریرلر. نیه کى عشق هئچ نه‏یى نظره آلمادان معشوقا دوغرو چکیجى‏بیر قوه‏دیر. اونلارا گؤره تانرى تعالایا یؤنه‏لمگه عقل و صلاح – مصلحت لازم دگیل بو دوشونجه‏نین مقابلینده عقلى آغیر قیمت‏لندیریب عشقه محل قویمایان فیلسوفلار دورورلار.
بونلارا تنقیدى یاناشارکن »لا افراط و لا تفریط فى الاسلام« حدیثى‏ایله اوزلشیریک دئمک اسلامدا چوخ ایره‏لى گئتمک و چوخ گئرى قالماق هئچ بیرى اولمامالى‏دیر.
عقل آللاه وئرگى بیر نعمت‏دیر و تانرى تعالا قرآن کریمده دؤنه – دؤنه عقلى قیمت لندیریبدیر. ساده بیر یئکوندا دئییریک: انسانى تانرى تعالا عشقینه دوغرو یؤنه‏لدن‏ده عقلین اؤزودور یوخسا دونیادا هر نوع عشق واردیر و عقل اولمایان حالدا هر نوع عشق انسانى اؤزونه چکه بیلر. مقام عشقى شهرت عشقى، قادین عشقى تانرینین انسانا ان بؤیوک پایى
عقل‏دیر دونیادا یوخ عقلین تایى
خئیر – برکت یوخ عقل‏سیز یئرده
هئچ بیر درد تاپیلماز چاتا بو درده
عقلین بوتؤولتسه تانرى‏کیمسه‏نین
سانکى بوتؤوله‏دیب اونون هر نه‏یین
***
تور آتان تورو
انما الدنیا فناءٌ
لیس للدنیا ثبوت
انما الدنیا کبیتٌ
نسجته العنکبوت
و لقد یکفیک منها
ایها الطالب قوت
و لعمرى عن قلیل کل من فیها یموت
انسانى بوتون منفى داوارنیشلارا سالان اونون دنیانى سئومگى‏دیر )حب الدنیا رأس کل خطیئة دونیانى سئومک هر خطانین باشى‏دیر حدیث(بونا گؤره‏ده امام على علیه‏السلام مختلف یوللار و چئشیتلى دئییم‏لر ایله دونیانى سئومگى قیناییر.
او دونیانى بیر هؤرومچک تورونا اوخشادیر هؤرومچک تورو بیزیم گؤزوموزده چوخ دوامسیز اولسادا بؤجوک‏لرى تورا سالماقدا چوخ قدرتلى‏دیر. عدالت وورغونو على علیه‏السلام سؤزلرینین آردیندا بویورور: “دونیا دونیادا یئمک آختارانى دویوراجاق‏دیر.” بورادا بو دویماق گؤز دوْیماغى دگیل جسم دوْیماغى‏دیر.
یوخسا انسان وارلاندیقجا آرتیق حریص اولوب آرتیق ییغاجاق و هر یئنى بیر دؤولت اله سالدیقجا بیر آن “دوْیدوم” دئیه‏جک آنجاق بیر داها آجلیغى و حریص‏لیگى اؤز یئرینده قالاجاق البتده انسان گوْزونو دوْیورسا آزا قانع اولسا ائله اوز الینده‏کیلرده اونو دویورار.
بو دونیا دئدیگین فانى‏دیر فانى بیر حالدا گؤرمزسن سن‏بودونیانى
دونیا بیر تور آتان تورونا اوخشار
توخویوبلار اونو چوخ تور آتان‏لار
سن اى بودونیادا یئمک آختاران دویوراجاق سنى دونیا دویونجان
بیر آنجاق عؤموردن دویماز اولورسان
دونیاداکى سولور سن‏ده سولورسان.
خجالت: النار اهون من رکوب العار والعار یدخل اهله فى النار و العار فى رجلٍ یبیت و جارُه
طاوى الحشا متمزِّق الاطمار
والعار فى هضم الضعیف و ظلمه
و اقامة الاخیار بالاشرار
و العار ان تجدى علیک صنیعةٌ
فتکون عندک سهلة المقدار…
و العار فى رجلٍ یحید عن العدى
و على القرابة کالهزبر الضارى
و العار ان تک فى الانام مقدماً
و تکون فى الهیجا من الفرّار
اوتانماق و عار ائیله‏مک بیر یاخشى نعمت‏دیر آنجاق بیر عده‏لرین بو نعمتدن پایلارى یوخدور. یئرینه دوشرسه اودلارا یانماق بو اوتانماقدان آسان بیر ایش‏دیر. انسان نه‏دن اوتانمالى‏دیر؟على علیه‏السلام بیر نئچه انسان اوتانمالى مسأله‏نى بو مصراعلاردا خاطرلادیر.
خجالتدن یاخشى اوددور انسانا
خجالت انسانى ائله‏یر فنا
خجالت قونشوسو آج یاتانین‏دیر
الوان گئییب اونا فخر ساتانین‏دیر
خجالت ضعیفه ظلم ائده‏نین‏دیر
یاخشى‏نى بوراخیب پیس گوده‏نین‏دیر
خجالت اوندادیر سنه‏یاخشى‏لیق
ائده‏لر او سنه گله پیس‏قیلیق
خجالت دوشمنه دال چئویره‏نین
اؤز یاخینلارینا سالان شیونین
صفده ان قاباقجیل گئدن انسانین
دوشمنى گؤرنده قویوب قاچانین.