به ياد حاج علي نشاني //

شاعر آرمان های انسانی

مصطفی قلیزاده علیار
گروه فرهنگی:از تجربه در عمر چو گنجینه شد این دل
از بس که گهی پاره و گه پینه شد این دل
جز راه حق و صدق نپیمود »نشانی«
بی رنگ و ریا و غرض و کینه شد این دل (علی نشانی)
امسال سه شاعر بزرگ و کهنسال ایرانی از خطه پرافتخار آذربایجان و استان آذربایجان غربی را از دست دادیم که بحق بزرگ بودند، اولی شاعر غزلسرای برجسته مرحوم استاد »علی محمدیان« (متخلص به مسافر، وفات: ۵ تیر ۱۴۰۱) دومی شاعر ملی مرحوم استاد »یداله مفتون امینی« (درگذشته به تاریخ پنجشنبه ۱۰ آذر ۱۴۰۱) که ضایعه ای جبران ناپذیر بود و سومی فرهیخته بازاری ارومیه، شاعر و سرشناس آذربایجان و ادیب کهنسال ایران بزرگ، شادروان استاد »علی نشانی« صبح روز سه شنبه ۱۳ دی ماه ۱۴۰۱ بعد از تحمل یک بیماری کوتاه مدت در ۹۶ سالگی درگذشت و در کنار پیکر همسر و همدل و شریک زندگی اش مرحومه »سکینه سعیدی« در یک گور مشترک در »باغ رضوان ارومیه« آرام گرفت! چه تقدیر قشنگی! رحمَةُ الله علیهما.
علی نشانی یکی از ستارگان درخشان شعر و ادب آسمان ایران و سرزمین آذربایجان با سرودن اشعار ترکی و فارسی بشمار می رود و نشانِ عالی ادب و هنر و اندیشه ملی این مرز و بوم.
او به همه ارزشهای والای ملی و دینی و تاریخی و فرهنگی ملتش پایبند بوده، شعر و اندیشه درخشانش، شایسته هرگونه تحسین و تجلیل است با گذشته ای قابل احترام و البته شایسته تأمل، از ورود »علی نشانی« جوانِ ۱۹ ساله خام احساسی در ماجراهایی تلخ و ناخوشایند فرقه ای بیگانه گرا در سالهای ۱۳۲۴ و ۲۵ در آذربایجان و ارومیه، تا ورود »حاج علی نشانیِ« پیرِ پخته و تجربه اندوخته بالای ۶۰ سال سن در جامعه انقلابی و اسلامی ایران دهه شصت به بعد … حاج علی نشانی متولد ۱۳۰۵ در منطقه قازاخِ جمهوری تازه تأسیس آذربایجان است، پدرش مرحوم »حیدرعلی« از منطقه یکان شهرستان مرند بوده و مادرش »زینت« خانم از جمهوری آذربایجان. علی نشانی، از هفت سالگی ساکن ارومیه شده، در این شهر تاریخی – فرهنگی بزرگ شده، بالیده، درس خوانده و در جوانی شاعری مشهور و فعال اجتماعی و تاجر پارچه گشته.
او چندین دوره متفاوت و هشت دهه متوالی را در راه پویایی شعر و شکوفایی ذوق و خلاقیت هنری و تکامل فکری پیموده، شاعری برجسته و صاحب سخنی توانمند شده است.
اما تعجب از بعضی کسان است که در نگارش زندگی¬نامه علی نشانی، و یا در سخن گفتن از زندگی و شعر این شاعر برجسته، او را در سالهای ۱۳۲۴ و ۲۵ دفن می کنند و نمی روند! و انگاری تعمدی در این کار شبه خیانت دارند که این شاعر دائماً در سیرِ و سلوک ادبی و فکری را در همان سال ۱۳۲۵ و در ۲۰ سالگی اش معرفی و دفن می کنند!… من این رفتار نامناسب و هدفدار این افراد در رابطه با علی نشانی را خیانت و تحریف و نگاهی کج و معوج و کاریکاتوری از سوی آن افراد می دانم و می بینم.
زیرا اولاً هر شخص و شخصیتی آن طور که بوده و زیسته باید مورد بررسی و معرفی قرار بگیرد و نباید نگاه بُرِشی و موضعی و جزئی داشت. ثانیاً علی نشانی بعد از آن سالهای احساسیِ جوانی و بی تجربگی، پیوسته در مسیر تکامل شعری و تحول فکری و دیدگاهی و کسب تجربه های اجتماعی جدید و مطالعات مستمر بوده و به عنوان شاعر زمانه در هیچ دوره ای نسبت به تحولات سیاسی و اجتماعی بی تفاوت نمانده، افکار و اندیشه های اجتماعی و انسانی خود را در قالب اشعار ترکی و فارسی صیقل داده، طی سالیان متمادی غنی تر کرده، از سطح اشعار شُعاری و احساسی دوران بیست سالگی اش فراتر برده و به حقیقت شعر نزدیکتر شده است.
از این دیدگاه می توان شعر علی نشانی را شعر معرفت و حکمت و تجربه نامید. او نگاهی بسیار والا و معرفتگرایانه به شعر و شاعری دارد، خود می گوید:
هنر اولدوزلاری نین گؤیده ثریاسیدی شعر
معرفت گلشنی نین نرگس شهلادی شعر
جهل بتخانه سی نین الده تبر بت شکنی
مدنیت باغی نین بلبل شیداسیدی شعر
علی نشانی به گواهی اشعارش، شاعر آرمانهای انسانی، زبان گویای ارزشها و فرهنگ ملتش است. عشق و محبت و معنویت، عشق ورزی به زبان و فرهنگ آذربایجانی، اتحاد اقوام ایرانی، رفاه ملی، نشاط اجتماعی، امیدواری درونی، سعادتمندی عمومی، خوشبختی همه انسانها در سایه صلح و عدالت و توسعه علمی و اخلاقی و اقتصادی و پیشرفت جوامع انسانی بر اساس صفا و محبت متقابل و بدور از جنگ و خونریزی و فقر و ظلم و تبعیض در جهان به ویژه در کشور عزیزش ایران، محورهای بنیادین شعر و اندیشه علی نشانی را تشکیل می دهد.
یکی از موضوعات مهمی که مرحوم استاد علی نشانی را به عنوان شاعر زمان به خود مشغول داشته و از دل و جان به آن عشق ورزیده، انقلاب اسلامی و رهبری امام خمینی (ره) و جبهه های دفاع مقدس هشت ساله و شهدا و جانبازان مدافع کشور و نظام اسلامی بوده است که اشعار مختلف تنها دفتر شعرش (»عؤمور یوللاریندا«، ارومیه، انتشارات یاز، ۱۳۸۸) شاهد این مدعاست.
همچنین توجه وی به قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی زندگی و تفکر، حایز اهمیت است (همان، ص ۶۰، ۱۱۷ و …) و توجه عالمانه به سیره انسانی پیشوایان دینی و اهل بیت (ع) (ص ۲۰۰، ۲۱۳). اما دریغا که بعضی از دوستانش در سخن گفتن و نوشتن از علی نشانی هرگز به این موارد نپرداخته اند! و او را فقط در سالهای ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ جا گذاشته اند!!
گفتنی است استاد علی نشانی، علاوه بر شعر و شاعری، از جوانی یک فعال اقتصادی و بازاری و »تاجرِ شاعر« و »شاعرِ تاجر« نیز بوده است! این شاعر توانمند اجتماعی را می توان مصداق روشنی از »فرهیختگان بازاری آذربایجان« و وارث شاعران بزرگ بازاری مثل »حاج صراف تبریزی«، »میرزا ابوالحسن راجی تبریزی« و … برشمرد، که هم در حیات فرهنگی مردم تاثیرگذار بوده اند و هم در حیات اقتصادی کشورشان. همچنین از دیدگاه سبک زندگی، علی نشانی یک همسر وفادار و یک پدر مهربان و دلسوز در تربیت فرزندانی دانشور و خدوم موفق بوده، در کنار همسر مهربانش مرحومه بانو »سکینه سعیدی« (درگذشته به تاریخ ۱۴ آذرماه ۱۴۰۱ – ۲۹ روز قبل از وفات حاج علی!) دو پسر و سه دختر در باغ زندگی مشترک پرورانده است؛ مرحوم مسعود، آقای دکترسعید، سیمین، پروین و نسرین.
راقم این سطور در خصوص ویژگی های شعری و شیوه زندگی علی نشانی، پژوهشی گسترده دارد که به خواست خدا، جداگانه منتشر خواهد کرد.
در اینجا، ذکر خاطره ای کوتاه اما به بلندای تاریخ انسانیت و اخلاق، از علی نشانی را بجا می بینم: در بهمن ۱۳۹۷ به مناسبت چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی، همزمان با کل کشور، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان غربی از حدود ۲۵ نفر اصحاب هنر و قلم و ادب و فرهنگ و فعال اجتماعی و اهل رسانه تأثیرگذار استانی تجلیل کرد و مراسم تجلیل در اسفند و آستانه عید نوروز در کتابخانه مرکزی ارومیه برگزار شد.
استاد علی نشانی هم جزو تجلیل شدگان بود ولی به علت تألمات ناشی از فوت ناگهانی پسرش مرحوم مسعود، نتوانست در مراسم حضور یابد. تندیس و نشان چهل سالگی انقلاب، و تقدیرنامه به امضای مدیرکل وقت آقای دکتر ناصر خدایاری و هدیه پانصد هزار تومانی وی را شاعر ارجمند آقای علی رشتبر در مراسم به نیابت گرفت، سپس در اختیار بنده قرار دادند تا خدمت استاد برسانم.
صبر کردم تا عید ماتم آمیز ایشان گذشت و روز ۷ فروردین ۱۳۹۸ با دوست شاعرم آقای اتابک تیموری به خانه استاد در کوچه تاریخی کلیسای حضرت مریم ارومیه (خیابان خیام) رفتیم و امانت را تحویل دادیم.
مرحوم استاد نشانی تندیس و تقدیرنامه را برداشت و از من خواست که هدیه پانصد هزار تومانی را از طرف ایشان به حساب سیل¬زدگان همان روزها در شمال کشور واریز کنم! و اینطور هم شد و فیش واریزی را تحول استاد دادم و من در این باره و این انساندوستی علی نشانی مقاله ای نوشتم و او را با استاد شهریار مقایسه کرد.
مقاله در رسانه ها منتشر شد از جمله در روزنامه »آرازآذربایجان« به مدیریت آقای ابراهیم آقازاده در ارومیه (شنبه ۲۴فروردین ۱۳۹۸؛ Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com)
از آن روز ارادتم نسبت به او دوچندان شد و سیزدهمین برنامه نکوداشت فرهیختگان و مشاهیر زنده آذربایجان غربی (گؤروش ۱۳) در حوزه هنری آذربایجان غربی انقلاب اسلامی در ارومیه را به بزرگداشت مقام هنری و شخصیت ادبی علی نشانی اختصاص دادم و در ۲۹ خرداد ۱۳۹۸ طی مراسم پرشکوهی با حضور خانواده و بستگان و دوستان واقعی وی و نیز مسئولان و اهل فرهنگ و رسانه برگزار شد.حالیا به همین مقدار در حد اشارات، به یاد آن عزیز از دست رفته بسنده می کنم و با عرض تسلیت به جامعه ادبی ایران، اهالی ارومیه، بازاریان ارومیه و شاعران خطه آذربایجان، خانواده نشانی خضوصاً آقایان دکتر سعید نشانی، دکتر آرمان سیدمصطفایی، دکتر وحید ایرجی و خلیل محمودی؛ با زمزمه ابیاتی از یک شعر دلنشین شاعر شیرین گفتار استاد علی نشانی دامن سخن را فرامی-چینم:
سنسیز گؤزه لیم جان ائویم آباد اولا بیلمز
دلدارلیغین اولماسا دل شاد اولا بیلمز
هر یوکسلیشین پایه سی دیر مکتب عرفان
مکتبسیزاولان جامعه ارشاد اولا بیلمز.