سریال هایی که نه بوی رمضان می دهد و نه حالمان را خوش می کند

گروه تحلیل : ماه مبارک رمضان به نیمه رسید. اکنون می توان قضاوتی هرچند کلی نسبت به سریال های تلویزیونی پخش شده از صدا وسیما داشت. نگاهی به نقدهای منتشر شده در رسانه ها و مطبوعات و همچنین نظرات مخاطبان در فضای مجازی نشان می دهد که امسال دستان تلویزیون برای پخش آثار پر بیننده و ماندگار به شدت خالی است.
نزدیک به دو دهه است که تماشگران تلویزیون شاهد پخش سریال های مناسبتی در ماه مبارک رمضان هستند و این موضوع کم کم تبدیل به یکی از سنت های رسانه ای این ماه عزیز شده است. البته این سنت تلویزیونی فراز و نشیب_هایی را نیزتجربه کرده است.
در برخی سال ها سریال های ماندگارتر و جذاب تری مهمان مهامانان ضیافت الهی بودند و در برخی سالها هم این مجموعه های مناسبتی در جذب مخاطب ناکام می شدند.
*یوروی فوتبالی ناجی جام جم در ماه رمضان!
داستان رمضان امسال اما متفاوت و عجیب بود. بی‌پولی سیما و تغییرات کنداکتور پخش رقابت‌های یورو ۲۰۱۶، بهانه مناسبی برای مسئولان شبکه سه بود تا بی‌خیال ساخت و تولید سریالی تازه و مناسبتی برای ماه رمضان شوند و در ساعات مرده تلویزیون،مجموعه تکراری »آخرین خورشید« را روی آنتن بفرستند.
درعین‌حال دو شبکه دیگر یعنی شبکه یک و دو مجموعه‌های تازه‌ای روی آنتن فرستادند که بعد از یک دو هفته از پخششان می‌توان به ‌صراحت گفت شکست‌خورده به‌حساب می‌آیند.
مجموعه »پادری« که قرار بود بانام »دودکش ۲« در ایام نوروز امسال روی آنتن بیاید ادامه داستان‌های مربوط به قالیشویی مشتاق و طنازی‌های هومن برق‌نورد و بهنام تشکر در قالب دو باجناق و دو رقیب مخفی یا دو دوست نزدیک است، که طنزش اصلاً درنیامده و نمی‌خنداند.
به‌نحوی‌که به نظر می‌رسد این ساخته محمدحسین لطیفی از فصل اول آن‌هم ضعیف‌تر و سطحی‌تر است.از طرفی این سریال برای ایام نوروز تهیه‌شده و برخلاف سری اولش هیچ سنخیتی با ماه مبارک رمضان ندارد و شاید از این حیث هم ضربه خورده باشد.
همچنین سریال »برادر« هم این شب‌ها از شبکه دوم تلویزیون روی آنتن رفته که باوجود برتری نسبی در مقایسه با »پادری« اما فاصله زیادی با سریال های شاخص سال‌های گذشته ماه مبارک دارد.
جواد افشار بعد از »کیمیا« این بار سریالی ۳۰ قسمتی و اجتماعی برای تلویزیون ساخته و از بازیگران قابلی هم استفاده کرده تا خانواده‌ها را برای ساعتی پای تلویزیون دور هم جمع کند و اعضای خانواده بعد از افطاری بی خیال تلفن‌های هوشمند خود و سرگرمی‌های دیگر شده یا قید سریال‌های پوچ شبکه GEM را بزنند، اما برای رسیدن به این مهم کار سختی در پیش دارد.
*ضعف قصه پردازی و آشفتگی حامی مالی، دو آسیب عمده سریال های امسال
درهمین ارتباط، یکی از منتقدان سینما و تلویزیون در گفتگو با فارس گفت:»با شرایطی که در رسانه ملی از نظر کمبود بودجه وجود داشت و از قبل اعلام شده بود که ممکن است سریالی برای این ماه نداشته باشیم.جای خوشحالی است که در این ماه باز هم سریال مناسبتی داریم«.»محمد تقی فهیم« ادامه داد:»هر دو سریال »پادری« و »برادر« به صورت جدی جای آسیب شناسی دارد.
»پادری« از منظری می‌تواند در لحظاتی معدود لبخندی را بر لبان تماشاگر بنشاند که در این بخش جای تامل و تائید دارد، اما اساسا این سریال فاقد ساختار قصه‌گو و جذاب و متناسب با ماه رمضان است. »پادری« از طنز فراتر رفته و به حد افراطی در بیان رسیده است.
کل این سریال بر بده و بستان‌های کلامی استوار است، این در حالی است که ما در ماه رمضان به سریال‌هایی قصه پرداز نیاز داریم که کمی هم شیرین باشند.
از طرفی معنویت در این ماه یکی از گزینه‌هایی است که می‌تواند در روح آدمی تاثیرهای خوبی را بر جای بگذارد. چیزهایی هست که در این ماه بستری مهیا دارد و مردم آماده این موضوع هستند تا مباحث اخلاقی و دینی را راحت‌تر بپذیرند«.
این منتقد همچنین درباره سریال »برادر« نیز گفت:» جواد افشار یک سریال ساز حرفه‌ای شده است و این برای تلویزیون نعمتی است.سریال »برادر« هم مایه‌های خوبی در متن دارد. ما نسبت به مسائل اجتماعی دچار آسیب‌های جدی هستیم. مدتی است که قبح ربا در جامعه ریخته شده و مردم با دستیابی به ثروت‌های کلان سر و کار دارند.
از طرفی بازار تهران اساسا پدیده‌ای دراماتیک است و هر کارگردانی که بخواهد به درستی به این سمت رود خواهد توانست اثری جذاب را بیافریند چراکه بازار و اتفاق‌های آن التهاب و ریتم دارد«.
فهیم در ادامه با اشاره به نقاط مثبت و منفی این سریال بیان داشت:‌ »برادر« به خوبی توانسته افراد مثبت و منفی را در کنار یکدیگر قرار دهد، اما یکی از آسیب های عمده آن حامیان مالی است. متاسفانه در کشور ما این بخش برای دست اندرکاران تولید سریال‌ها و سرمایه گذار روشن نیست. انتظار همه اسپانسرها این است که سریال‌ها به مثابه آیتم‌های بازرگانی عمل کنند که این ذهنیتی درست نیست.وی ادامه داد: این همه هزینه که برای اسپانسر همین سریال »برادر« توسط یک شرکت داده می‌شود از کجا می‌‌آید؟ غیر از این است که محصولی را با چند برابر قیمت به خودِ ما می‌فروشند؟!
اینها مسئله است که به جای استفاده از اسپانسرهایی که به سمت تولید ملی باشند، به سمت اسپانسری رفتند که به نظر می‌رسد تولیدات غیر ایرانی دارد.
* باکس طلایی از دست رفت!
اما »خشایار الوند« از نویسندگان سریال های تلویزیونی که در سال های اخیر بیشتر در حوزه مجموعه های طنز فعالیت داشته است نیز در یادداشت خود با اشاره به این که ماه رمضان را می توان »باکس طلایی« صداو سیما دانست نوشته است:» به نظرم در سال‌های طلایی سریال‌های رمضانی، مدیران و برنامه‌سازان به فرمولی دست یافته بودند که جواب می‌داد؛ یک سریال کمدی و مفرح درست بعد از افطار (متهم گریخت یا خانه‌به‌دوش)، یک ملودرام خانوادگی با چاشنی عشق و انتقام و البته مضامین اخلاقی و عرفانی مناسب این ماه (میوه ممنوعه یا در مسیر زاینده‌رود) و در آخر یک سریال ماورایی که می‌توانست جای خالی ژانر وحشت و دلهره را در سبد انتخاب مخاطب پر کند (اغما و او یک فرشته بود).
الوند در ادامه نوشته است:»سیر تحولات اجتماعی و سیاسی، کمدی‌سازان درجه یک را از تلویزیون دور کرد. ملودرام‌های جذاب به دلیل موجی که ایجاد کردند، دچار احتیاط و ممیزی‌های بی‌دلیل شدند و گرما و گیرایی‌شان را از دست دادند و سریال‌های ماورایی به دلیل مخالفت‌های نهادهایی که این عرصه را محل احتیاط می‌دانستند و ورود به آن را صلاح نمی‌دیدند اصولا از دستور کار خارج شدند«.
او که یکی از اعضای تیم نویسندگی سریال هایی همچون »پایتخت ۳ و۴«، »شب های برره« و »مرد هزار چهره« است، ظهور رقبای قدرتمندی که انحصار تلویزیون در پرکردن اوقات فراغت مخاطب را شکسته اند عامل از سکه افتادن تلویزیون دانسته و می نویسد:»در داخل، تولید و عرضه سریال‌های جذاب در شبکه نمایش خانگی (مثلا قهوه تلخ و شهرزاد) و از خارج هجوم سریال‌های خوش‌آب‌ورنگ ولی مبتذل و بی‌کیفیت »جمی« عملا تلویزیون را به تنگنای جذب مخاطب بردند«.
*ترانه¬هایی که دیگر زمزمه نمی شوند
در طول این سال ها، یکی از جنبه های ماندگاری سریال های مناسبتی ماه رمضان، موسیقی و ترانه تیتراژ آنهاست. به نظر می رسد این عنصر هم امسال ضعف های خاص خود را دارد. »عبدالجبار کاکایی« با اشاره به این که ترانه‌های تیتراژ برنامه‌های ماه مبارک رمضان نسبتی با این ماه ندارندگفت:» این ترانه‌ها بیشتر بر اساس احساسات سروده می‌شوند و عموما آهنگساز وترانه‌سرا سعی می‌کنند به نوعی ظریف از کنار موضوع عبور کنند تا مفهوم رمضان خیلی غیرمستقیم گفته شود«.
او در ادامه تصریح کرد:»البته نه این‌که مردم نسبت به تعالیم دینی بدبین باشند، بلکه چون در این ماه حجم وسیعی از مفاهیم مربوط به رمضان تلویزیون را اشغال کرده و تمام روز به آن‌ها پرداخته می‌شود، به طور طبیعی توقع این‌که ترانه تیتراژ همان موضوع را تکرار کند وجود ندارد«.
این شاعر درباره پرداختن شاعران معاصر به ماه رمضان و مفاهیم آن اظهار کرد: ماه مبارک رمضان در اشعار معاصر با گذشته متفاوت است و امروزه مشخصا به ماه مبارک رمضان و موضوعات مذهبی کم پرداخته می‌شود. شاعران امروز – به استثنای شاعرانی که به اصطلاح شاعران اهل بیت (ع) و مذهبی خوانده می‌شوند – اغلب سراغ آموزش مذهبی نمی‌روند.
او با بیان این‌که »متاسفانه توجه به قرآن که عمود خیمه رمضان محسوب می‌شود، کم شده است«، متذکر شد: با توجه به اینکه متن و زمینه ماه مبارک رمضان قرآن است ولی متاسفانه توجه به مفاهیم قرآنی در اشعار شاعران امروز خیلی برجسته نیست.
در شعر امروز به جزئیات این ماه مثل شهادت امام علی (ع) بیشتر توجه می‌شود. شاید بخشی به ایجاد انگیزه مربوط باشد؛ برگزاری جشنواره‌ها توجه خاص و نوعا سفارش‌ها در این حوزه بیشتر است.
از دیگر سو ستودن شخصیت امام علی (ع) به عنوان شخصیت محوری در مذهب شیعه دلیل پرداختن به این موضوع است.
این روزها حس ناامیدی برای همه آنهایی که سال‌ها دل به سریال‌های این ماه و پای تلویزیون نشستن‌های بعد از افطارش خوش کرده بودند بیشتر دیده می شد.
هرسال بخش مهمی از نیروی سریال‌سازی تلویزیون و بهترین‌هایش در این عرصه صرف ساخت مجموعه‌های جذاب برای ماه مبارک رمضان می‌شد و رسانه‌ها با شور و شوق خاصی دنبال این بودند تا ببینند امسال تلویزیون برای مخاطب تشنه سریالش در این ماه مبارک چه کرده است.
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که مردم نسبت به سریال‌های تلویزیون دلسرد شده‌اند و در روزهای اخیر تمایلی به تعقیب کارهای مناسبتی تلویزیون نشان نداده‌اند. بخش عمده ای از عدم استقبال تماشاگران را باید در نبود متن_های قوی، افتادن سازندگان به ورطه تکرارو عدم ارتباط مفهومی و شکلی آثار تولید شده با فضای ماه مبارک دانست.