ریتم کند تا سینمای مدرن دینی

عذراسادات رهنمایی
گروه تحلیل:در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ انقلاب اسلامی پیروز می شود و ایثارگری های مردان و زنان ایران به نتیجه می نشیند.
حالا مهم¬تر از همه چیز، حفظ این انقلاب و دستاورد بزرگ مردمی و البته صدور اندیشه آن به خارج از مرزهای ایران است. سینما، یکی از بهترین ابزارهایی است که می تواند در خدمت این هدف قرار گیرد و این در حالی است که سینمای هالیوود همچنان یکه تاز میدان است و دیگر تولیدات سینمایی دنیا اگر بخواهد راه خود را برود رقابت طاقت فرسایی را می طلبد. در ادامه به بررسی بازتاب سینمای فاخر ایران می‌پردازیم تا ببینیم سینمای ما در کجای دنیا ایستاده است.
سینمای ایران نوستالژی اروپا:رضا کیانیان در گفتگویی که خرداد ماه ۹۴ با تابناک داشته، می¬گوید: »تنها پرچمی‎ که طی این سال‎ها‎ در برابر آمریکا افراشته بود، پرچم سینمای ایران بود که ما سینماگران آن‌را افراشته کردیم. متاسفانه این پرچم طی دهه گذشته نیمه افراشته شد و کم کم صندلی سینمای ایران را در این جشنواره‎ها‎، کشورهایی اشغال کرده و می‎کنند که اتفاقا از روی دست ما فیلم می‎سازند و اگر فیلم‎ها‎یشان را ببینید، بسیار شبیه فیلم‎ها‎ی دهه شصت و هفتاد سینمای ایران است«.
شاید یکی از راه¬های مقابله ما تولید فیلم فاخر سینمایی و سریال¬های تلویزیونی ارزشمند است. کیانیان در ادامه می گوید: »فیلم فاخر یعنی این که ما وارد بازی سینمای‎ ها‎لیوود و آمریکا بشویم. واقعا فکر می‎کنید چرا اروپایی‌ها سینمای ایران را تحویل می‎گرفتند، فقط به دلیل نوستالژی سینمایی که از دست داده ‌بودند.«
سفیر سینمای ایران :از جمله موضوعاتی که مسئولین فرهنگی و هنرمندان دغدغه مند و صاحب اندیشه کشورمان آرزوی تولید آن را داشته اند، زندگی بزرگان دینی این مرز و بوم بوده و هست.
پیامبر اسلام و ائمه معصومین (ع)، بزرگترین الگوهای شخصیتی مسلمانان و شیعیان هستند که، به تصویر کشیدن آن بزرگواران، نیاز به وسواس های حساب شده ای دارد، چرا که از نظر فرم و محتوا کوچکترین اشتباه شاید قابل جبران نباشد. این، در حالی است که فیلمساز این نوع ژانرها دارای محدودیت هایی همچون نشان ندادن چهره معصومین (س) است.
با توجه به چنین حساسیت هایی که وجود دارد، کمتر کارگردانی جرأت و جسارت ساخت آثار دینی را به خود می داد. اما به هر حال هر اقدامی نقطه آغازی می خواست و بالاخره، شاید نخستین جرقه تولید سینمای دینی را “فریبرز صالح” با ساخت فیلم “سفیر” زد.
این فیلم در سال ۶۱ با فیلمنامه¬ای از “کیهان رهگذر” جلوی دوربین رفت. صالح درباره فیلمش گفته است:»ساخت “سفیر” تیری در تاریکی نبود، بلکه پدیده ای روشن بود که در یک برهه خاص، به زایش رسیده و لازم، ضروری و بجا بود که ماحصلی مثبت و معنوی داشته باشد.«
سفیر، که فیلمی است حول واقعه عاشورا، اولین تولید سینما درباره تاریخ اسلام است. سال ۶۱ در سینماها اکران شد و عنوان پرفروش ترین فیلم سال را به خود اختصاص داد. این فیلم در لبنان نیز اکران شد و فروش بالایی داشت. بازی درخشان فرامرز قریبیان در نقش قیس هنوز در یادها مانده است. واقعه ای از عشق:سال¬ها طول کشید تا فیلم دیگری از معصومین (ع) تولید شود.”
روز واقعه” بی شک یکی از بهترین آثار سینمایی مذهبی تولید شده است که فیلمنامه آن را “بهرام بیضایی” نوشته است و در سال ۷۳ به کارگردانی “شهرام اسدی” و با گروهی حرفه¬ای کلید خورد. این فیلم روایت جوان تازه مسلمانی به نام عبدالله است که در جستجوی امام حسین (ع) روانه کربلا می شود. فیلم گرچه در مقایسه با نمونه های خارجی اثر ایده آلی محسوب نمی‌شود اما به علت فیلمنامه خوب و عوامل حرفه ای مورد استقبال مردم و هیأت داوران جشنواره فجر و منتقدان قرار می‌گیرد. روایت داستان طوری شکل می گیرد که مخاطب لحظه به لحظه با صحنه¬¬های ماجرای عاشورا همراه شده و همذات پنداری می کند و تأثیر عمیقی می‌پذیرد.
موسیقی ماندگار این فیلم را مجید انتظامی ساخت که هنوز پس از گذشت بیست سال در یادها مانده است. هر چه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند:پس از “روز واقعه”، تولید سریال “امام علی (ع)”، تجربه بسیار ارزشمند میرباقری است که بعد از گذشت سال¬های بسیاری که از ساخت آن می گذرد، هنوز تأثیر گذارترین فیلم و سریال این ژانر محسوب می شود.
میرباقری که خود فیلمنامه این فیلم را نوشته است، به حق از پس آن خوب برآمده است. میرباقری در ساخت امام علی(ع) از ۱۵۰ بازیگر اصلی و هزاران سیاهی لشکر استفاده می کند و تنها با نشان دادن دست و پاهای امام در فیلم حضور حضرت را باور پذیرتر نشان می دهد. این سریال، نه تنها با استقبال مخاطبان داخلی مواجه شد، که حتی مخاطبان خارجی زیادی بین مسلمانان و شیعیان جذب نمود.
شاید یکی از دلایل آن، فقدان چنین آثاری در جامعه مسلمانان باشد و دل ¬های تشنه ای که منتظر ندایی واقعی و به دور از هر گونه نیرنگ دنیای مدرن باشند، است.
دلیل دیگر آن می تواند حمایت همه جانبه از چنین اثر فاخری از طرف مسئولین فرهنگی کشور باشد و البته وسواس و حساسیت هایی که بر سر ساخت چنین آثاری وجود دارد. روایتی از واقعیت:اثری چون “مردان آنجلس” نیز به کارگردانی” فرج الله سلحشور” که داستان واقعی و راز آلود اصحاب کهف را روایت می کند، یکی دیگر از اثار فاخر تولید شده در حوزه سینمای دینی است.
سادگی کلام:پس از امام علی(ع)، آثاری چون “تنهاترین سردار”(روایتی از امامت امام حسن(ع))و “ولایت عشق” (برشی از امامت امام رضا(ع)) توسط “مهدی فخیم زاده ” که خود نیز در هر دو اثرش ایفای نقش کرده است، هر چند آثاری تحسین برانگیز از فخیم زاده به یادگار گذاشت اما نتوانست جایگاهی مانند فیلم امام علی (ع) را در بین مخاطب به دست آورد. ولی از آنجا که این دو سریال نیز اثر مشابهی در خارج نداشت، با استقبال قابل توجهی از سوی مخاطب در خارج از ایران روبرو شد. تا جایی که »ولایت عشق« در نظرسنجی صدا و سیما، جایزه مخاطبان خارج از کشور را به خود اختصاص داد؛ یک داستان سر راست و بدون پیچیدگی های کلامی و بیانی، که باعث پیگیری مخاطب شد. از معصومیت تا قیام مختار:”معصومیت از دست رفته” که از جمله آثار درام میرباقری پس از امام علی (ع) است، جریان زن مسیحی تازه مسلمانی را روایت می کند که عاشق علی (ع) است و با وجود سختی¬ها و مصائبی که همین عشق به علی (ع) باعث آن شده، باز هم دست از اسلام بر نمی‌دارد؛ گرچه به پای سریال “امام علی(ع)” نمی‌رسد، اما اثری تأثیر گذار و در خور است.
میر باقری پس از آن، “مسافر ری” و “مختارنامه” را در کارنامه خود رقم زده است. “مسافر ری” در باره حضرت عبدالعظیم حسنی است و “مختارنامه”، چگونگی قیام مختار را پس از واقعه عاشورا به تصویر کشیده است. فیلمنامه این اثر هیچگاه به قوت فیلمنامه امام علی(ع)، نرسید. اما خود اثر، در بین مخاطب جای ویژه¬ای باز کرد و باز به دلیل صحنه¬های دراماتیک، با وجود ضعف¬های زیاد ساختاری و به نظر شتاب زده و درهمی که در این سریال وجود داشت، توانست تأثیر خود را در مخاطبان خارج و داخل کشور بگذارد. بخشهایی از مختارنامه که واقعه عاشورا در آن تصویر شده است، صحنه¬های تکان دهنده¬ای است که بیننده با آن ارتباط برقرار می کند.
از ریتم کند تا سینمای مدرن دینی:شهریار بحرانی با ساخت فیلم مریم مقدس در سال ۷۹، به عرصه سینمای دینی پا گذاشت. مریم مقدس با وجود ریتم کند و ضرباهنگ یکنواخت، اثری درام است که طرفداران زیادی را به خود جلب می کند و تماشاگر را به کسالت نمی کشاند. به طوری که نسخه تلویزیونی آن نیز در تلویزیون پخش شد. این فیلم و نسخه تلویزیونی آن، بارها از شبکه ¬های مختلف و برخی شبکه¬های خارجی پخش شده است.
چهره¬ معصوم شبنم قلی خانی در نقش مریم مقدس، باعث شد تا این اثر برای مخاطب ملموس تر جلوه کند و به عنوان نقش مریم مقدس باور پذیرتر باشد. بحرانی در سال ۸۹ با فیلم ملک سلیمان تجربه دینی دیگر خود را به نمایش می گذارد که صاحب نظران از آن به عنوان سینمای دینی مدرن یاد می کنند.
اما در بیان الگوهای روایی و تاحدی هم ساختاری چندان موفق نبود. رستاخیز بدون خیز:اخیرا فیلم رستاخیز احمدرضا درویش که مستقیما به واقعه عاشورا اشاره می کند آماده اکران است اما به دلیل وجود پاره ای مشکلات و شبهاتی که وجود دارد، هنوز موفق به اکران نشده است. شاید با رفع این اشکالات، بتوانیم رستاخیز را روی پرده سینما ببینیم. فیلمی که هزینه و زحمت بسیاری برای آن کشیده شده است و می‌تواند در سطح کشور و بین الملل مخاطبان زیادی به خود جذب کند. محمدی به رنگ خدا:مجید مجیدی پس از ساخت فیلم¬های معنوی مثل به رنگ خدا که در کارنامه خود دارد، تجربه خود را در ساخت فیلم محمد رسول الله به نمایش گذاشته است.
ساخت این فیلم هزینه و زمان زیادی برد. مجیدی در این فیلم، ماندگارترین سکانس های عمر خود را به یادگار گذاشته است. او با همکاری عوامل فنی و استفاده از ویتوریو استوراروی حیرت‌انگیز تا موسیقی تاثیرگذار ای. آر. رحمان و تدوین فوق‌العاده فیلم با مچ کات‌های گرافیکی زیبا توانسته است چشم تماشاگر را به حیرت وا دارد. متأسفانه این فیلم از ضعف فیلمنامه رنج می برد. اما به هر حال مجیدی این فیلم را برای نمایش در سطح بین الملل نیز به جشنواره¬های مختلف برده است.
در سایت جشنواره مونترال آمده است: »این فیلم اسطوره‌ای ۱۷۱ دقیقه ای درباره سال‌های اولیه زندگی پیامبر اسلام است که با بودجه ۵۰ میلیون دلاری ساخته شده و به عنوان گران ترین فیلم ساخته شده در ایران شناخته می‌شود. برای تولید این فیلم پنج سال زمان صرف شده است.«
سرژ لوسیک، رییس جشنواره جهانی فیلم مونترال در این باره گفت:»این جشنواره افتخار دارد که این امکان را به دست آورده تا میزبان افتتاحیه این کار باارزش و مهم باشد، فیلمی با اهداف بالای هنری با مخاطبانی بسیار گسترده.« از عقاد تا مجیدی:محمد رسول الله مجیدی در مقایسه با الرساله مصطفی عقاد رویکرد متفاوتی را دنبال کرده است و مقطع تاریخی که مجیدی اتتخاب کرده است، کاملا با فضای دراماتیک فیلم عقاد فاصله دارد.
گفته می شود این فیلم قرار است در سه گانه ای ساخته شود که اولین سه گانه آن از تولد تا نوجوانی پیامبر(ص) را روایت کرده است و بخش دوم از جوانی تا مبعث پیامبر(ص) و بخش سوم از مبعث تا پایان نبوت حضرت را قرار است به نمایش درآورد. کاری متفاوت که حتی در سینمای هالیوود برای پیامبران بنی اسراییل انجام نشده است. پیامبر رحمت:این فیلم در زمانی ساخته شده که هجمه¬های زیادی به مسلمانان دنیا وارد شده است.
کاریکاتورهای موهنی علیه پیامبر(ص) رحمت کشیده شده است و سعی شده است در آن از نزاع و درگیری های سیاسی امروزی، نزاع بین حق و باطل حرف بزند. از یهودیت پخش پذیر و مسیحیت پذیرنده می‌گوید.
در این برهه زمانی، چنین اثری می تواند تسکینی باشد برای مسلمانان دنیا که مقدس ترین و بزرگ¬ترین اسطوره دینی شان مورد تهمت قرار گرقته است و دل ایشان را به درد در آورده است. از دیگر دلایل بازتاب فیلم در سطح بین المللی، می توان به وجود عوامل خارجی در تولید و البته هماهنگی ارگان¬ها و نهادهای کشور برای تبلیغات همه جانبه این فیلم اشاره کرد.
محمد رسول الله فیلمی فرا ملی است که برای همه انسان¬های بیدار جهان ساخته شده است. در چنین دنیایی که تمام اتهامات بر سر مسلمانان وارد است، وجود آثار فاخری از این دست می‌تواند هر چه بیشتر اسلام راستین را به دنیا بشناساند. البته هنرمندان نیز باید سعی خود را در رفع اشکالات فنی و ساختاری بگذارند تا بتوانیم بیشتر از پیش در رقابت با سینمای هالیوود قد علم کنیم.