آذربايجان ناغيل لاري
رئیحان قیزی آذر
علیرضا ذیحق
آنا دیلیمیز: قدیم تاریخ ، ” جان ” آددی (آدلی) گؤزل بیر مملکت واریدی. او مملکتین “بَی” آدیندا قَدَر قودرَت دی (قدرتلی) بیر شاهی واریدی کی هئچ اوغلو اولموردی. شاه تصمیم توتور مونَججیم لردن کؤمه ی (کؤمک) آلا و اوننار (اونلار) تاس آتیب کیتاب آچاننان سورا هامیسی دئدیلر : ” چاره سی تزه دن ائو له نمَح دی (ائولنمک دی) وبو دَفه تاس گؤرسه دیر کی حتمن اوغلوز اولاجاخ .”
شاه دا سؤزه باخیب ” آذر” آددی گؤزل گؤیچَح بیر قیزی نان ائولندی . آذر ، داغلار قیزی ایدی و رئیحان ائلی نین گؤزبَبَه یی. چوخ چَح مه دی آذرحامیله اولدی و بیر اوغلان دوغدی . شاه سَویندی و بوتون ائل اوبا دا جشن توتولدی. آدین دا قویدی ” بایجان ” کی دَده سی نین آدی ایدی .
” بایجان ” ین اون دؤرد یاشی واریدی کی ” جان ” مملکتینه حمله اولدی و بایجاننان آذری قورتارماخ اوچون ، شاه اونناری گؤزلردن گیزلی بیر داغ ایچینده اویولموش درین ماغارایا قویدی و گئتدی جنگه . چوخ گونلر گئشسه ده شاهدان خبر اولمادی و بیرگون بایجان ، آنا سیندان گیزلی ، اوزاخدان گؤروشه ن دریایا ساری یولا دوشدی. دریایا آز قالیردی یاخینلاشا کی بیرآت سودان چیخیب ، بایجانا طرف گلدی. اوآتا مینیب گئتدی آناسی نین یانینا و برابر یولا دوشدولر. هله چوخ گئتمه میشدیلر کی قولاخلارینا بیر سس گلدی. یاخچی قولاغ آساندا گؤردولر کی بیر قیز سسی دی. بایجان آتدان یئندی و یاخینا گئدَنده گؤردو عم قیزی سی ” تورکان ” دی. تورکان دئدی : ” تئز اول قوی قاش کی ایندی قره دئو گلر و سنی ده منیم کیمی اسیر ائله ر. ” آمما بایجان قولاغ آسمادی و اونو زنجیردن قورتاراندا، بولدی کی عم قیزیسی ” جئیران سوتی ” تاپباغاگلیبدی و” شاه بَی” بَح یارالیدی و چاره جئیران سوتو دی.
آذر آت بئلینده اوغلونو ایزلیردی کی بیردن بیره گؤزون نن ایتدی و ایسته دی آتدان یئنه کی آت دئدی : ” آز قالیر قَراننیغ اولا و تئز گئد بو بولاخدا گؤزلرینی یو که گئجه نی ده گونوز کیمی هر یئری ایشیخ گؤره سَن. او حتمن قره دئوین الینه دوشوبدی و قورتولماسی هئش ده هاسات دَیی.”. آذر بولاغدا اوز -گؤزون یویوب دؤنه رَح، آت اونو گؤتدی قره دئوین قصرینه . گئجه نین قرانلیقین دا گؤز ، گؤزومه سه ده آذره هریان ایشیغ ایدی . دئو بیر تونقال قالی ییب بایجان نان تورکا نی ایستیردی شیشه چکیب کاباب ائلی یه کی آت دئدی : ” چاره فَغَت دئوین جانین آلماغ دی کی اونون جانی دا ، بو گؤروشه ن چینارین قالین قئییم بوداغی دی. گَرَح قیلیش چکیب او بوداغی کؤح دن کسه سن. آذر کی قیلیش چکیب اوخ آتماخ دا ، رئیحان ائلینده اونا تای یوخ اودی تئز چیناری نئچه یئردن نیشان آلدی و آیاغینی اوخلارا قویوب دیرماشدی چینارا. آغاچین باشیندایدی کی وار گوجونن، او شاخه نی کسیب آغاجدان قوپاتدی و دئو بیردن – بیره هوشدان گئدیب ییخیلدی یئره. آمما نه تورکان و نه بایجان، اوجاغین آلووون نان علاوه ه بیر زاد گؤرموردولر. گیج حالدا دوروب باخیردیلار کی بیردن بیره آذر اوننارین آلین نن یاپیشیب میندیری دریا آتینا و اؤزودوشدی قاباغا . سحره جان یول گئسه لرده آذر ، اولوب گئچن لری تورکان نان اؤرگَندی و بولدی کی پایتخت محاصیره ده دی و شاه دا بَح یارالی. اوننار چاییر لی چیمن نی بیر یئرده دینجه لیب یئییپ ایشدیح دن سورا ، آذر میندی دریا آتینا و دئدی : ” سیز بوردا دینجه لیب شیکارینان مَشقول اولونجا ، من ده گئدیم بلکه جئیران سوتو تاپدیم . ” .
آذر، آتی چاپیپ داغلارا گؤتورله نینجه ، نئچه بالالی جئیران گؤروب اوننارین امجه ییندن بیر بایدا سوت ساغدی. جئیراننار رئیحان قیزی آذری تانیردیلار و اوآیریلارکن ، هامیسی نی قوصصه باسدی و آذر ده اونناری بیر بیر اؤپوپ باغرینا چَح دی. آذر ، آتی مینیب چاپاراخ، اوننان ایسته دی کی بلکه بو مملکتی قورتارماغ اوچون بیر یول دییه . آت دئدی : ” بو مملَکته زاوال یوخدی و گَرَح کی آرواددی کیشی لی هامی جنگه گئتسین و سن ده بیری سن. بیر پهلوان وار آدی ” قَمگین ” و هامی نین قورخوسو اوننان دی. منی یَهَر لی ییب اوخ لی قیلیش لی مئیدانا گیره جَح سن و من کیشنی ییب قیچیمی یئره چیپدیخدا، هر یئری توز دومان توتوب” قَمگین ” ین گؤزلری هئش زاد گؤرمی یه جَح دی . اوندادی کی گَرَح اوخو یایا قویوب ” قَمگین ” ین قلبیننیشان توتاسان . نییه کی سنین گؤزون نه تَح قَراننیخ دا بلکه توزدا دوماندا دا هر یئری آینا کیمین گؤره جَح دی.”
اوننار بایجان نان تورکانی دا گؤتوروب چادیرلارا ساری یولا دوشدولر و شاه اونناری ساغ – سلامت گؤرونجه ، سَویندی آمما ایسته دی کی تئز قویوب گئتسین نر کی بلکه دوشمن اَلینه دوشمی یه لر. آذر آمما قولاغ آسمادی و شاه اؤزون تاپار – تاپباز ، گؤردو کی آذر ، باشدان آیاغا جنگ لیباسی گیریب آغ بیر آتینان مئیدانا گیردی . ” قَمگین پهلوان ” کی فیکر ائلیردی داها اونون قاباغینا چیخان هئش بیر پهلوان قالمی ییب دی و بویون ظفر شئیپوری چالاجاخلار، بیردن – بیره هئیبت لی بیر آت گؤردو و آت بئلین ده ، دَلی سوو بیر جنگاور. مئیداندا ائله توز سالمیشدی کی سانکی هر یئرده توفان قوپوردی . قَمگین پهلوان بیر قره لتی سئچیب یاخینا گئده رکن ، بیردن بیره دمیر زیرِحینی ، اوخلانمیش گؤروب اوره یی سانجیلدی . الین اوره یینه قویوب ایشین نه اولدغون آنلادیخ دا ، بیرنئچه اوخ داها ، اونون اَلین اوره یینه تیکیب آتدان یئره دوشدی . توز- دومان کی یاتدی هامی گؤردو قمگین پهلوان قانینا قَلطان دی وبایجان قَشوننان برابر ، دوشمَنه حمله ائلیر.
قیزیل قلمین یایدیغی معلومات اساسیندا آرازآذربایجان راپورونا گوره ، “بَی شاه “ین مملکتی بوجورلویونن خطر دن قورتولدو آمما هم پادیشاه و هم جان اهلی او گون نن بئله، مملکت درینه آذربایجان دئدیلر. بایجان نان تورکان دا ائوله نیب هر یاندا توی – دویون چالیندی. و دوز او گونو بالیخچی لار گؤردولر کی آغ آت سودا چیمه رَح، ” خَزَر” دریاسی شپه له ندی و شَپه لر آتی گؤتوروب گئتدیلر.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۳۰ دی ۱۳۹۶ ساعت ۷:۳۸ ق.ظ
