خدا پدر است و عالم وآدم فرزند او

مهدی نصیری
گروه دین و زندگی : تلقی اشتباه فلسفه و عرفان از معنای صحیح غیرمحدود بودن خداوند، و تفسیر غیرمحدود به خدای نامتناهی که همه وجود را پرکرده و جایی برای وجود دیگری باقی نگذاشته (نظریه وحدت وجود)، منجر به این شده است که آیه»الله الصمد« به معنای خدای توپر و در بردارنده همه موجودات در ذات و درون خود تفسیر شود و این یعنی از آیه ای که در صدد بیان جسم نبودن و مقداری و مرکب و متجزی نبودن خداوند است، تفسیری کاملا تشبیهی که خداوند عین و جامع همه موجودات است (بسیط الحقیقه کل الاشیاء) ارائه شود. اما نتیجه این اشتباه ف و ع منحصر به آیه الله الصمد نبوده و موجب شده است، آیه لم یلد نیز انکار شود و خداوند منشا ولادت و زایش هستی تلقی شود.
در تبیین عقلانی قرآن و اهل بیت علیهم السلام از مساله توحید که در کلام عقلی شیعه منعکس است، خداوند خالق و مبدع هستی است که از عدم (لا من شئ) و بدون خمیر مایه ازلی آن را ایجاد کرده است. بر این اساس عالم از ذات خداوند صادر و خارج و متولد نشده و نیز ذات خداوند متطور و متبدل به هستی و دیگر موجودات نگشته که این نیز نوعی زایش و تولد محسوب می شود، چرا که این امر به معنای جسم انگاری و شبیه دانستن ذات قدوسی خداوند ـ جل و علا ـ با مخلوقات است. این مخلوقات و موجوداتِ مقداری و مادی هستند که زاد و ولد و تطور و تبدل دارند نه خالق متعال که منزه از هر گونه مقدار و ترکیب و تغییر و تطور است، و مفاد آیه لم یلد دقیقا همین است. اما حکمت متعالیه که مدعی جمع بین فلسفه و عرفان است هم سخن از تطور و تبدل خداوند و علت العلل به هستی و مخلوقات گفته و هم خداوند را والد و زاینده هستی دانسته و برای خداوند ولد قائل شده و اگر یهودیان و مسیحیان سخن از »ابن الله« بودن عزیر و مسیح گفته اند، صدراییان از ابن الله بودن همه موجودات و انسانها سخن گفته اند و به صراحت عالم و هستی را ولید و زاده خداوند دانسته و رابطه خدا و خلق را رابطه ای نکاحی توصیف کرده اند که محصول این نکاح ازلی تولد عالم از ذات خداوند بوده است!
ملاصدرا: علیت به معنای متطور و متبدل شدن است
ابتدا به عبارات ملاصدرا در کتاب مشاعر در باره تغییر در معنای علت و علیت می پردازیم که علت را نه به معنای خالق و صانع عالم بلکه به معنای مصدر و منبع عالم می داند که متبدل و متطور به موجودات مختلف شده است. صدرا در کتاب مشاعر در فصلی با این عنوان که وجود منحصر به ذات خداوند است، می نویسد: آنچه ما در آغاز بر اساس دیدگاه جلیل (فلسفی) علت و معلولش دانستیم {که حکایت از دوگانگی خدا و هستی می کرد} اکنون بر اساس سلوک علمی و روش عقلی بدینجا رسیده ایم که علت را اصل {و ریشه و منبع}، و معلول را شانی از شئون و دگرگونی ای از دگرگونی های {ذات} او بدانیم. پس علیت و افاضه به معنای متطور شدن و متبدل شدن مبدء و ذات نخستین به اطوار گوناگون و تجلی آن به انواع ظهورات است. خدا پدر و هستی و انسانها فرزند او هستند
آقای حسن زاده در ممد الهمم باز هم مطلب را بیشتر می شکافد و رسما می گوید که خدا پدر است و عالم و انسانها فرزند او هستند:
»یک جمله که بسیار بلند است و به چشم می‏خورد این است که »الولد عین أبیه« و در کلام دیگران است که »الولد سرّ أبیه‏« که مراد اتحاد حقیقت و فیضان وجود ولد است از جمیع اجزای وجود والد، … و چون نشئه ملک و ناسوت عالم متولد از مقام لاهوت است بلکه هر معلولی زاییده‏ای از علتش می‏باشد چنان که حضرت عیسی علیه السلام فرمود: »إنّی ذاهب إلی أبی و أبیکم السماوی«….درست دقت شود که عیسی روح اللّه است و درباره تو هم‏ »نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی« آمده است و چون این مناسبت با عیسی روح اللّه ثابت است، او به سوی پدر روانه شد تو هم جان پدر سوی پدر شو». در متن بالا می بینیم که جناب حسن زاده به عبارت باطل و شرک آلودی که مسیحیان به حضرت مسیح علیه السلام نسبت داده اند، نیز برای اثبات حرف فلسفی و عرفانی خود استناد می کند. ملاصدرا نیز به این جمله تحریف شده و شرک آلود مسیحیان در این بحث استناد می کند. حسن زاده آملی: خداوند با نکاح ازلی عالم را ایجاد کرد
آیت الله حسن زاده باز هم بر خلاف نص صریح قران مبنی بر لم یلد بودن و فرزند نداشتن خداوند، به تبعیت از ابن عربی، از زاینده بودن خداوند صریحتر و عریان تر در شرح بر فصوص سخن می گویند:
بزرگترین وصلت نکاح است (نکاح به معنی لغوی {یعنی جماع ـ شرح‏قیصری ص۱۱۷۰} که گفتیم) و نکاح نظیر توجه الهی است بر آن چه که بر صورت خود خلق کرده است، تا آن را خلیفه خود قرار دهد و … و در آن از روح خود که نفس اوست دمید، پس ظاهر او خلق است و باطنش حق. و غرض از این تنظیر این که چنانکه ناکح از امنای خود به تولید مثل خود و ایجاد ولدی بر صورت خود توجه می‏نماید، یعنی در حقیقت بعضی از روح خود را در نطفه نفخ می‏کند که این امر و عمل خود یکی از مصادیق‏ »نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی« است. تا از نفخ روح بدین معنی و إمناء، نفس و عین خود را در مرآت ولد خود ببیند که »الولد سرّ أبیه‏« و از عظمت شأن این امر خداوند قسم می‏خورد: وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ همچنین است خداوند سبحان در ایجاد خلق بر صورتش که از آن تعبیر به نکاح اصلی أزلی می‏شود.« (ممد الهمم ص۶۰۹)
آقای حسن زاده با وجود نفی صریح و مکرر قران مبنی بر ولد و فرزند نداشتن خداوند در آیات متعدد، با این وجود آیه شریفه »و والد و ما ولد« را که مفسران به حضرت آدم و فرزندان پیامبرش و نیز رسول الله و اهل بیت (علیهم صلوات الله اجمعین) تفسیر کرده اند به خداوند به عنوان زاینده، و جهان و انسانها به عنوان اولاد او تفسیر می کند.
موضع قرآن و اهل بیت علیهم السلام در باره نسبت زاینده بودن خداوند
و اما قرآن کریم در آیات متعدد علاوه بر نفی هرگونه تشبیه بین ذات قدوسی و منزه خداوند با مخلوقاتش، به شدت با کسانی که قائل به فرزند داشتن خداوند شده اند (چه فرزندانی مانند عزیر و مسیح و چه دیگر انسانها و کل هستی که همگی به معنای شبیه کردن خداوند به مخلوقاتش می باشد) برخورد کرده و آنان را در زمره کفار و مشرکان دانسته است.
تحلیل صحیح استاد مطهری
به گزارش آرازآذربلیجان به نقل از مهر، مطلب را با تحلیل و تفسیر استاد شهید مطهری از آیه لم یلد و لم یولد به پایان می بریم که علی رغم تعلق خاطرش به فلسفه ملاصدرا، در این مساله دچار شبهه نبوده و متوجه دیدگاه باطل صدراییان در باره زایندگی خداوند بوده و تفسیری منطبق با عقل و آموزه های قران و اهل بیت علیهم السلام ارائه داده اند:
خدایی خدا با فرزند داشتن جور در نمی آید. این است که قرآن این امر را جزء اوصاف الهی ذکر می کند. همین طور که نمی تواند خدا، خدا باشد و جسم باشد؛ همین طور محال است خدا، خدا باشد و صاحب فرزند باشد. در سوره اخلاص می خوانیم: قل هو اللّه احد اللّه الصّمد لم یلد و لم یولد و لم یکن له کفواً احد. فرق میان (خلق) و (ایلاد) (یعنی فرزند آوردن) چیست؟ خدا خالق جهان است ولی مولد و زاینده جهان نیست… پدر واقعاً زاینده فرزند است، چون نطفه از وجود او زایش می کند.
مادر واقعاً زاینده فرزند است چون فرزند از وجود او زایش می کند.. ولی خالق، مبدع و ابتکار کننده است یعنی با اراده خودش مخلوق را انشاء می کند نه اینکه مخلوق را از وجود خودش بیرون می ریزد… خالق، خلقت را ابداع کرده است … این است که خداوند در قرآن توصیف می شود به خالق سماوات و ارضین و خالق همه چیز.
Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com