حفظ ذخایر آب‌های زیرزمینی در گرو مدیریت صحیح سیلاب‌ها

مهدی قلی پور
گروه اقتصادی: اگرچه میزان بارش‌ها در سال‌های اخیر افزایش یافته ولی در قیاس با متوسط بارش در بلندمدت اگرچه بارش‌ها در حد میانگین است، اما به علت خشکسالی‌های سال‌های اخیر و عدم مدیریت صحیح سیلاب‌ها ذخایر آب‌های سطحی و زیرزمینی همچنان پایین است و نیازمند مدیریت صحیح بهره‌برداری هستند.مطالعات انجام شده در ارتباط با میزان بارندگی و کاهش تولید در هر هکتار از مراتع آذربایجان غربی نشان می‌دهد که به ازای کم شدن یک میلی‌متر بارندگی از میانگین بلند مدت استان، مقدار تولید ۱/۳۵۰ کیلوگرم در هر هکتار کم می‌شود و وضعیت کنونی مراتع و منابع طبیعی استان، حفاظت از این میراث گران‌بها را بیش از پیش ضروری می‌نماید.
بی شک حفاظت از عرصه و اعیان منابع طبیعی حتی از طریق اجرای مقررات موضوعه بر اساس طرح‌ها و دستورالعمل های مربوطه میسر نیست مگر با همکاری و همدلی همه ارگان‌ها و دستگاه‌های اجرایی که می‌بایست به کمک سازمان‌های مربوطه بشتابند.مراقبت و تدبیر اقدامات پیشگیرانه و اطلاع رسانی به موقع به منظور حفظ و حراست از عرصه و اعیان منابع طبیعی یکی دیگر از ضرورت‌های این حوزه است و باید قوانین و مقررات این بخش نیز در راستای بهبود و اصلاح حرکت کند.این در حالی است که طی سال‌های گذشته بر اثر خشکسالی و همچنین پدیده نامبارک خشک شدن دریاچه ارومیه در سال زراعی اخیر ۶۷۴ میلیون ریال به منابع طبیعی آذربایجان غربی خسارت وارد شد و ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار از منابع طبیعی آذربایجان غربی خسارت دیده‌اند.اگر چه طبق آمار منتشره، بهره‌برداران خسارت دیده ۷۳ هزار و ۳۸۹ نفر اعلام شده ولی به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی میزان محصول خسارت دیده در مراتع آذربایجان غربی بیش از ۱۹۲ هزار تن برآورد شده است.از سوی دیگر، بارش‌های سیل‌آسا در سال‌های اخیر سبب جاری شدن سیلاب‌های در مناطق مختلف استان شده به‌گونه‌ای که با وجود اقدامات دستگاه‌های دولتی در زمینه‌ی آبخیزداری و کنترل سیلاب‌ها همچنان این پدیده‌ها سبب فرسایش خاک و هدررفت آب نزولات و صدمه رسیدن به زمین‌ها و محصولات کشاورزی و حتی شهرها و روستاها می‌شود.اگرچه میزان بارش‌ها در سال‌های اخیر افزایش یافته اما در قیاس با متوسط بارش در بلندمدت اگرچه بارش‌ها در حد میانگین است، اما به علت خشکسالی‌های سال‌های اخیر، ذخایر آب‌های سطحی و زیرزمینی همچنان پایین است و نیازمند مدیریت صحیح بهره‌برداری هستند.کارشناسان حوضه‌ آب معتقدند که فعالیت‌های حوضه‌ی آبخیزداری در استان ناکافی است و برای مهار آب‌های جاری سدهای متعددی وارد فاز مطالعه و اجرا شده‌اند، اما با کمال تأسف به علت کند بودن روند اجرایی تاکنون به بهره‌برداری نرسیده‌اند، از همین ‌رو سیلاب ناشی از بارندگی‌ها از دسترس ما خارج می‌شوند.این روند به‌گونه‌ایست که سدی باید طی ۵ سال ساخته می‌شد، اما پس از ۱۰ سال هنوز بلاتکلیف است، در برخی موارد مشاهده می‌شود که مطالعات در خصوص سدها به پایان رسیده، اما این سدها نه وارد مرحله اجرا می‌شود و نه آن را مردود اعلام می‌کنند.
همچنین در مناطقی هم که پتانسیل ایجاد سد وجود ندارد، باید از تکنیک‌های دیگر از جمله آبخیزداری، آبخوانداری و تکنیک پخش سیلاب استفاده شود و اقدامات خوب، اما نا‌کافی است و باید هر چه سریع‌تر در این زمینه اقدام شود.
کارشناسان معتقدند که طرح‌های مهار سیلاب در استان هم نه تنها در مهار و کنترل آب مؤثر هستند، بلکه به نوعی کنترل و محافظت از خاک نیز محسوب می‌شوند. بنابراین در هر دو حوزه منافع زیادی دارد.افزایش سطح زیر کشت در مناطقی که از تکنیک‌های آبی جدید استفاده می‌کنند نیز در وضعیت هشدار است و در روش‌های غرق آبی، بخشی از آب مورد استفاده در کشاورزی به عنوان آب برگشتی کشاورزی به سفره‌ی آب زیرزمینی بازگشته و از افت بیش از حد سطح آب سفره جلوگیری می‌کند، اما در این روش‌های جدید چون آب استفاده شده تنها به مصرف گیاه می‌رسد و هیچ آبی از این روش‌های آبیاری به‌عنوان آب برگشتی کشاورزی به سفره بازنگشته و افت مضاعف سفره‌ها را به دنبال دارد.از آنجا که با به‌کار‌گیری این روش‌ها تصور می‌شود آب مازادی در اختیار است، سطح زیر کشت را افزایش می‌دهند و سبب لطمه‌های جبران‌ناپذیری بر سفره‌ها می‌شود، بنابراین باید از این اقدام جلوگیری شود.این در شرایطی است که با توجه به پدیده خشک شدن دریاچه ارومیه و کاهش محسوس نزولات آسمانی باید با تغییر روش‌های آبیاری، از افزایش سطح زیر کشت جلوگیری کرده و آب کمتری از سفره برداشت شود تا سفره‌ها با کاهش سطح آب بیشتر مواجه نشوند.