جنبشی گره خورده با تحول خواهی و عدالت جویی در جهان
گروه اجتماعی:جنبش های دانشجویی به عنوان یکی از انواع کنش های جمعی به اندازه عمر دانشگاه های قدمت دارند. نخستین حرکت های جمعی دانشجویی اگرچه با محوریت انتقاد به اوضاع داخلی دانشگاه ها از جمله نظام و شیوه آموزش شکل گرفت، اما روحیه جوانی و دغدغه مندی دانشجویان نسبت به مسایل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، حوزه فعالیت و اثرگذاری جنبش های دانشجویی را گسترده تر کرد.
امروزه سنخ شناسی انواع تشکل های دانشجویی، طیف گسترده ای از فعالیت آنها از حوزه های تخصصی علمی تا حوزه های سیاسی را دربر می گیرد. جنبش دانشجویی اغلب برآمده از فعالیت تشکل ها و هسته های دانشگاهی است، هرچند گستره اثرگذاری آن ها ممکن است بسیار فراتر از دانشگاه ها امتداد یابد. همچنین در برخی موقعیت های خاص و بزنگاه ها تاریخی حرکت های دانشجویی به جنبش های اجتماعی تبدیل شده، مجموعه جامعه را درنوردیده و منشا آثار مهمی بوده است. با نگاهی به اثرگذارترین جنبش های دانشجویی در سده گذشته می توان دید برخی حرکت های دانشجویی به تحولات چشمگیر سیاسی- اجتماعی مبدل شده اند. به همین منظور مطالعه جنبش های دانشجویی در کشورهایی چون فرانسه، آمریکا، چین و ایران در سده بیستم می تواند ماهیت و کارکردهای این جنبش ها را آشکار سازد. جنبش دانشجویی فرانسه را شاید بتوان یکی از تاثیرگذارترین حرکت های جمعی دانشجویان در راستای ایجاد تحولات سیاسی و اجتماعی در سده گذشته دانست. از دید شماری از صاحبنظران، پیشقراولی دانشجویان در ماه می ۱۹۶۸ در اعتراض به وضعیت موجود، آنان را به کنشگرانی موثر در تغییر و تعیین مسیر حرکت فرانسه بدل کرد.
افزایش شمار دانشجویان در دانشگاه های فرانسه از دهه ۱۹۶۰، ترکیب جمعیتی دانشجویان فرانسوی را با تغییرات عمده مواجه کرد. دانشجویانی که پیش از این اغلب از طبقه مرفه و ناآشنا با دغدغه های سیاسی و اجتماعی مردم عادی بودند، جای خود را به دانشجویانی از طبقات میانی و فرودست دادند که از جنس اغلب مردم بودند. به همین ترتیب انجمن ملی دانشجویان فرانسه که از ۱۹۰۷ نقش چندانی در تحولات فرانسه نداشت، در دهه ۱۹۶۰ تشکلی تاثیرگذار در سپهر سیاست فرانسه شد.در این دوره، دانشجویانی که افق روشنی را پیش روی خود نمی دیدند و نسبت به وضعیت سیاسی و اقتصادی خود پس از پایان دوره تحصیل بیمناک بودند، با نارضایتی از نظام و کیفیت آموزش، در سال ۱۹۶۸ دست به اعتراض زدند. برخورد قهری پلیس با دانشجویان معترض، دامنه اعتراض های دانشجویی را به چند دانشگاه و سرانجام به خیابان_ها کشاند. جنبش دانشجویی فرانسه توانست در مدت کوتاهی تشکل های سیاسی به ویژه گروه_های کارگری و در مجموع بدنه جامعه را با خود همراه کند و تغییرات عمیق سیاسی و اجتماعی را رقم بزند.
»شارل دوگل«رییس جمهوری وقت فرانسه سرانجام پس از سه هفته آشفتگی اوضاعی که در نتیجه اعتصاب و تظاهرات خیابانی ایجاد شده بود، به برگزاری یک همه پرسی رضایت داد؛ همه پرسی که زمینه های کناره گیری او از قدرت و آغاز تحولاتی بزرگ را فراهم کرد.
اصلاح نظام آموزشی، رفع تبعیض نژادی، مخالفت با سیاست های تجاوزگرانه، مطالبه آزادی های مدنی و … از مهمترین محورهای شکل گیری و فعالیت تشکل های دانشجویی در ایالات متحده آمریکا بوده است.
کنش اعتراضی دانشجویان به مسایل جامعه مانند شرایط نامطلوب ناشی از بحران اقتصادی و اوج گیری سیاست های تبعیض نژادی در ایالات متحده آمریکا، زمینه ساز شکل گیری نخستین جنبش های دانشجویی در این کشور در آغاز دهه ۱۹۳۰ شد؛ جنبش هایی که پیشگام شکل گیری تشکل های دانشجویی جدی تر و تاثیرگذارتر در دهه ۱۹۶۰ شد. مخالفت با جنگ ویتنام، یکی از مهمترین محورهای جنبش دانشجویی در دهه ۱۹۶۰ آمریکا بود که بیشتر به شکل تظاهرات اعتراضی نمود می یافت. »انجمن دانشجویان جامعه دموکراتیک« که نماینده چپ جدید و از تاثیرگذارترین تشکل های این دوره بود توانست با ایجاد جنبشی به نام »هوای زیرزمینی« اعتراض های مدنی جدی و زیادی علیه جنگ ویتنام به راه اندازد. در این دوره جنبش های دانشجویی دیگری هم با محوریت اعتراض به نژادپرستی در جامعه و در نظام آموزشی فعالیت می کردند. از دهه ۱۹۹۰ به بعد، برخی جنبش های دانشجویی در آمریکا به سمت رویکردهای نئولیبرال گرایش پیدا کرده و شماری افزون بر حوزه های پیشین فعالیت، مخالفت با روندهایی چون جهانی شدن را هم در دستور کار خود قرار داده است. امروز جنبش های دانشجویی در آمریکا بیشتر فعالیت خود را بر مخالفت با ماجراجویی های دولت این کشور در گوشه و کنار جهان متمرکز کرده است.
اگر جنبش دانشجویی فرانسه از دید برخی سرآمد فعالیت های سیاسی دانشجویان در غرب به شمار می آید، جنبش دانشجویی چین هم در زمره یکی از موثرترین کنش های جمعی دانشجویان در شرق قرار می گیرد. حادثه میدان »تیان آن من«در چین، رخدادی است که با نام دانشجویان گره خورده است. دانشجویان چینی معترض به وضعیت اقتصادی، فساد دولتی و سرکوب سران نسل پیشین حزب کمونیست، توانستند در مدت کوتاهی بسیاری از مردم را با خود همراه کنند و با برگزاری تجمعی بزرگ در میدان تیان آن من، به مخالفان با رهبران وقت پکن برخیزند. مجموعه تظاهراتی که از آوریل ۱۹۸۹ آغاز شده بود اگرچه با ورود نیروهای مسلح به میدان پایان یافت، اما این رخداد توانست با ایجاد فشارهای گوناگون بر رهبران چین، دگرگونی های مهمی را برای این کشور رقم بزند؛ دگرگونی هایی که از دل آن رهبران اصلاح طلب و نسل نوین حزب کمونیست همچون »دنگ شیائو پنگ« توانستند زمام امور چین به سوی نوسازی و پیشرفت را در دست گیرند. جنبش دانشجویی ایران به حتم از اثرگذارترین حرکت های جمعی دانشجویی در آسیا است که با همراهی مردم توانست زمینه های پیروزی انقلابی اسلامی را فراهم آورد و مسیر کلی حرکت کشور را تغییر دهد. با وجود فضای بسته برای تحرک دانشجویان در دوره پهلوی، اما این دانشجویان بودند که دانشگاه ها را به پایگاهی مهم برای مبارزه با رژیم شاهنشاهی بدل کردند.
انجمن های اسلامی، یکی از مهمترین تشکل های دانشجویی بود که ماهیت رژیم پهلوی و سیاست های آن را به چالش می کشید.
از آنجا که یکی از مهمترین پایه های مبارزه علیه رژیم پهلوی بر باورها و اعتقادهای مذهبی مردم بنا شده بود، دانشجویان با گرایش مذهبی تاثیر عمده ای در جهت دهی به مبارزات انقلابی داشتند.
در این میان اتکای دانشجویان به آموزه های اسلامی به ویژه در زمینه استکبارستیزی و استقلال خواهی و تاثیرپذیری آنان از روحانیونی چون آیت الله طالقانی، موجب شد دانشگاه در دهه های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ به یکی از قطب های چالش آفرین برای رژیم پهلوی بدل شوند. ۱۶ آذری که به یادبود حرکت اعتراضی دانشجویان دانشگاه تهران در سال ۱۳۳۲، »روز دانشجو«نام گرفته، از جایگاه قابل توجه دانشگاهیان در مبارزات ضد استکباری نشان دارد.
تاثیرپذیری دانشجویان از اندیشمندان اسلامی برجسته چون آیت الله مطهری، آیت الله بهشتی، آیت الله مفتح، علی شریعتی و … مبارزات آنان را با ارزش های مذهبی غنا بخشید تا جایی که از سال های نخست دهه ۱۳۵۰، نیروهای مذهبی در دانشگاه ها به وزنه ای قابل توجه در جنبش دانشجویی بدل شدند. وقتی در سال ۱۳۵۷ دانشگاه باز هم به کانونی مهم در مبارزات ضد پهلوی بدل شد، دانشجویان توانستند با ایجاد بسیجی اجتماعی، پایه های حکومت را به لرزه درآورند.
تعطیلی دانشگاه ها در آبان ۱۳۵۷ نشانگر کنشگری موثر جنبش دانشجویی در بسیج نیروها و همراهی با قشرهای مختلف مردم برای مبارزه با حکومت بود.سرانجام انقلابی که دانشجویان پیشگام و پیشرو در ایجاد آن بودند در بهمن ۱۳۵۷ به نتیجه رسید و نام جنبش دانشجویی ایران را در کنار مهمترین جنبش های دانشجویی سده بیستم قرار داد.
جنبش دانشجویی در جمهوری اسلامی ایران هم تا حد توان مسیر پیشین را را ادامه داده و همواره استقلال خواهی، استکبارستیزی و عدالت خواهی را چراغ راه حرکت خود قرار داده است.
جنبش های دانشجویی در مجموع همواره آبستن یا محرک ایجاد دگرگونی در حوزه های سیاسی- اجتماعی اند؛ حال یا خود به عنوان کنشگری موثر جریان ساز می شوند و با بسیج مردم مطالبه ای عمومی را طلب می کنند یا با پشتیبانی از جریان های تحول خواه، وزنه مطالبه گران را سنگین می کنند و به عنوان اهرمی موثر عمل می کنند.
نوشته شده توسط admin در پنجشنبه, ۱۸ آذر ۱۳۹۵ ساعت ۶:۲۷ ق.ظ
