جامعه پیرسکوت و درماندگی

یونس روحی
گروه اجتماعی:”فرزند کمتر،زندگی بهتر “.شعاری که تا همین چند سال پیش نه از در و دیوار پایین می آمد و نه بر چسبش از روی میز کار درمانگاه‌ها و مراکز بهداشت ؛ کم رنگ . سالهای بسیاری از طرح عملیاتی این شعار گذشته و برنامه ی اصلی آن حدودا در زمان جنگ ایران و عراق کلید خورد و سالها بدون هیچ برنامه ی آینده نگری شده ای ادامه داشت تا عمق فاجعه به جامعه ی جوان کشور کشیده شد و به ناگاه جامعه شناسان و روان شناسان و تمام دست اندر کاران برنامه ریزی های پزشکی و شغلی ، یکباره نیروی کار و جوان گذشته را از دست دادند .
هرچند مجموع جامعه به سمت کوچک تر شدن پیش میرفت اما از دست دادن نیروی جوان و متخصص چه در زمینه ی کار و چه در جبهه ی پژوهش بسیار خطرناک تر از جنگ رودر روی کشوری در مقابل قدرتی خارجی است .
پیری چه به معنای از دست دادن نیروی جوانی و چه بالا رفتن سن نیروی فعال کشور که مانند قطرات جاری خون در رگ های انسان ، کالبد جامعه را بیدار و زنده نگه داشته اند ؛ جز تهدیدات بزرگ اجتماعی است که این روزها به طرز نا محسوسی در کمین کشور و استان زیبای ماست .
پیری روندی انکار ناپذیر است اما سرعت آن در افراد جامعه با توجه به موقعیت های اجتماعی ، شغلی، اقتصادی، خانوادگی، مسئولیتی، و ……متغیر است . در یک تحقیق شگفت انگیز که در فاصله ی سالهای ۷۳-۱۹۷۲ در کشوری اروپایی انجام شد دانشمندان دریافتند که پیری در سنین جوانی نیز وجود دارد بطوریکه در بین داوطلبان این آزمایش که در سن پایه ی ۲۶ سال بودند پیری بیولوژیکی بین ۲۸ تا ۶۱ سال در حال اتفاق بود.
یکی از بزرگترین تغییرات جمعیتی در قرن بیستم پیرشدن جمعیت است. این عامل سبب خواهد شد تا تعداد سالمندان از ۶۰۰میلیون در سال ۲۰۰۰ به ۲ میلیارد تا سال۲۰۵۰ افزایش یابد. سازمان بهداشت جهانی سالمندان را در کشورهای جهان سوم افراد بالای ۶۰سال تلقی می‌کند. موضوع سلامتی و ارتباط آن با افزایش سال‌های زندگی در عصر حاضر چالش‌های فراوانی را بوجودآورده است. افزایش طول عمرانسان‌ها واضافه شدن جمعیت سالمندان یکی از دستاوردهای قرن ۲۱ بوده وسالخوردگی جمعیت پدیده‌ای است که برخی از جوامع بشری با آن روبرو شده و یا خواهند شد
سالمندی در تمامی جوامع به عنوان یک مسئله مهم مطرح می‌باشد. درکشورما نیز با توجه به روند وهرم جمعیتی، برنامه‌ریزی جهت هرگونه خدمات، نیازمند شناخت نیازهای واقعی سالمندان است. رشد سریع سالمندی جمعیت و توجه به نیازهای آنان طی دهه‌های اخیر توجه بسیاری از اهل نظر را جلب کرده است، در این ارتباط سه موضوع سالمندی، سلامت وجامعه ضمن اینکه ارتباط تنگاتنگی با هم دارند، تاثیر بسیاری بر یکدیگر می‌گذارند. به دنبال تغییراتی که در ساختارجمعیت، ساختاراجتماعی، خدمات بهداشتی ودرمانی و نظایر آن پدید آمده است، موضوع سالمندی نیز ظاهرشده یا در حال ظهور است. اگر چه موضوع یادشده، قبلا در کشورهای صنعتی تجربه شده است، و آنها آشنایی طولانی با این پدیده دارند، اما جوامع کمتر توسعه یافته، تجربه زیادی در این خصوص ندارند. سالمندان در این جوامع نیاز به خدمات ویژه مانند درمان، مستمری و حقوق بازنشستگی، مراقبت‌های ویژه و… دارند، عموما این خدمات در اختیارآنها قرارنمی‌گیرد.
این در حالی است که سالمندان در مقایسه با گروه‌های سنی جوان‌ترجامعه نیاز به خدمات بهداشتی و پزشکی بیشتری دارند. بنابراین، از دیدگاه جامعه‌شناسی و مددکاری اجتماعی، جمعیت سالمند نیازبه بررسی مجدد، سرمایه گذاری کافی ونظایرآن دارد در طی همایش یکه در آبان ماه سال گذشته در دانشکده ی علوم پزشکی دانشگاه تهران برگزار شد متخصصین علوم اجتماعی بر ضرورت فرهنگ سازی در خصوص مخاطرات پیری جامعه در آینده ی نزدیک هشدار های فراوان دادند.
اما آیا از سال پیش تا به امروز اتفاق جدیدی در جلوگیری از این پدیده ی در حال رشد اتخاذ گردیده؟ جامعه کنونی ایران که ظاهرا جوان به نظر میرسد تا به کی میتواند با شعار “تک فرزندی”به پویایی خود ادامه دهد؟ حال آنکه عده ای از خانواده ها و یا زوج های جوان ایرانی و هم استانی های عزیزمان حتی از بچه دار شدن هم میترسند چه برسد به تک فرزند داشتنشان…….
با چند زوج به ظاهر خوشبخت در طی یک جلسه‌ی دوستانه گپ و گفتی داشتیم که در طی آن ایده ها و سخنانی رد و بدل شد که گفتن آنها خالی از لطف نیست هر چند گاهی باور این موضوع که این نوع نگاه ها در جامعه ی جوان به یک باور تبدیل شده بسیار غم انگیز است. یکی از این زوج‌ها میگوید ؛ یادم هست کوچک بودم که پدرم را از دست دادم ، مادرم سالها رنج برد تا من و برادرانم به سامان زندگی دست یابیم ؛ من از فقر بیزارم،از نداری میترسم و تا زمانی که آینده ای مطمئن برای کودکم بسازم از بچه دار شدن دوری خواهم کرد.
یکی دیگر از اعضای این زوجین که قرار است روزی مادر شود ابراز میکند که برا یبارداری هیچ میل و رغبتی ندارد او میگوید :خدود هفت سال است ازدواج کرده ام اما هنوز برای بچه داری آماده نیستم خیلی از دوستان و همکلاسی هایم هنوز ازدواج هم نکرده اند حتی تصمیم گیری در این باره هم برایم زود است …..
این موضوع در حالی اتفاق می افتد که فرد مذبور ۲۹ ساله است و از دیدگاه پزشکی بارداری بالای ۳۳ سال خطرناک محسوب شده و در صورت بارداری باید تحت نظر پزشک متخصص زنان و پزشکان ژنتیک قرار گیرد.
این تفکار بیان شده بدون شک در صد پایینی از جامعه ی ما را اشغال نکرده اند که حتی گاهی به نظر می آید این گونه نظریات و رفتارها در بین جوانان شایع بوده و حتی گاهی مرسوم شده است . متاسفانه این فرهنگ نا صحیح ریشه ای نه چندان عمیق اما گسترده در میان جوانان دوانده و عزمی جدی و پیگیری مصرانه میخواهد تا دوباره ملت و کشوری جوان با اندیشه ای نو گرایانه با شور و هیجان به میدان کارزار وارد شودآثار اتفاقات گذشته گاهی به اندازه ای تلخ است که نمیشود بعضی از آنها را به فراموشی سپرد . طرح رایگان جلوگیری از ازدیاد جمعیت یکی ازد این مقوله های مورد بحث است که هر چند آن روز صحیح بود اما متاسفانه هیچ آینده نگر یدر آن صورت نپذیرفته بود.
شاید برخی از مخاطبین این نوشتار خبر هایی از به وجود آمدن نسل مردان و زنانی که بعد از جنگ جهانی دوم پا به عرصه ی زمین گذاشتند را دریافت کرده باشند ، اما بدون تردید نقل مجدد آن خالی از لطف نیست. نسل طلایی اروپا و آمریکا معروف به ” بیبی بوم ” که بعد از جنگ جهانی دوم متولد شد پدیده ی شگفت آوری ب.د که تا به امروز آثار آن مشهود است . ” بیبی بوم ” در واقع افزایش سریع میزان زاد و ولد بود که در کشور های اروپایی و آمریکایی دیده شد.
آغاز این دوره بسته به کشور های مختلف بین سالهای ۱۹۴۲ تا ۱۹۴۵ ادامه داشت این دوره کم و بیش حدود سی سال طول کشید و در طول دو دهه ی نخست بازار اقتصادی اروپا و آمریکا را متحول کرد اما از چند سال پیش تا به امروز عده‌ی بسیاری از این نیروها به بازنشستگی رسیده اند و همان گونه که با شروع فعالیت خود باعث رونق شدید اقتصادی شده بودند با کنار رفتن نیز موج بزرگی از کندی اقتصاد را به بازار هدیه داده اند .
کندی شدیدی که اروپا و آمریکا را در خویش بلعیده است.. “ونسان کارادک”جامعه شناس در کتاب “جامعه شناسی پیری و پیر شدگی ” می گوید:
تا مدتهایی مدید »پیری«، صرفاً پدیده‌ای زیست‌شناختی محسوب می‌شد؛ آنهم بی‌آنکه کمترین جذابیت هستی‌شناسانه‌ا‌ی برای فلاسفه و متفکران داشته باشد. اما در نیمه‌ی دوم و اواخر قرن بیست و همراه با رشد علوم انسانی و اجتماعی، این پدیده به عنوان مقوله‌ای خاص مورد مطالعه قرار گرفت و در برخی از مورد پژوهی‌‌ها، ارتباط آن با قلمرو‌های فرهنگی ـ سیاسی بررسی شد.
به بیانی در سایه‌ی کشفِ وابستگی‌های مفهومیِ »پیری« به فضاهای فرهنگی، اجتماعی و دوره‌های تاریخی خاص، این مسئله همزمان جا افتاد که برای موجودی همچون انسان، پیری و یا اصلاً»احساس پیری«، چیزی در خود و بی‌ارتباط با جهانی نیست که به لحاظ فرهنگی و تاریخی، آدمی در آن به سر می‌برد.
حتی باید گفت، این مطالعات نه تنها توانستند، خلافِ درک انتزاعی و درخود بودگیِ زیست‌شناسانه از پیری را نشان دهند، بلکه از این راز بزرگ نیز پرده بر گرفتند که خودِ درک و آگاهیِ زیست‌شناختی‌ از پیری فقط به یاری جهان فرهنگی و اجتماعی در ساختارهای خاص تاریخی ـ سیاسی‌ست که حاصل می‌شود.