ایلاخیر چرشنبه‌لرین میفولوژی قایناقلاری
محمدرضا اسماعیل زاده
آنادیلیمیز: هر بیر خالقین تاریخین‌ده عصرلرین سیناغیندان چیخمیش ، اؤزونه¬مخصوص عادت و عنعنه‌لر کؤک سالمیش‌دیر. بو گون بو عنعنه‌لر ایچری‌سین‌ده چرشنبه لر و اونلارین کئچیریلمه‌سی ایله باغلی مراسیملر خصوصیله قئید اولونمالی و اونودولمامالی‌دیر.
ایلاخیر چرشنبه‌لرله باغلی ملاحیظه‌لرده اساس عنصورلارلا علاقه‌لندیریلن هفته‌لرین آردیجیل‌لیغی، دوزومو، ماهیتی و مرامی شرح اولونور. نووروز بایرامینین منشایینی اساساً زرتشتلوکله باغلایان تدقیقاتچی¬لارین فیکرینه گؤره، چرشنبه‌لردن بیرینجی تورپاق، ایکینجی یئل، اوچونجو سو، سونونجو اوددور. اونلار قناعتلرینی بئله اساس¬لاندیریرلار کی،”نووروزون بیرینجی هفته‌سی تورپاق آییلیر. اوتلار قالخیر، آغاجلار یاشیل‌لانیر، آداملار چؤل ایشلرینه باشلاییرلار. ایکینجی هفته یئل آییلیر، کولک اسیر، آغاجلار چیچکلییر. اوچونجو هفته سو آییلیر، آداملار سویون اوستوندن توللانیب آیدینلیغا چیخیرلار. دؤردونجو هفته‌ده اود آییلیر. آداملار قیشدان قالان آغیرلیغی، خسته‌لیگی اود اوستونه تؤکورلر، اوستوندن توللانیب یونگوللشیرلر”.
سون آراشدیرمالار، نووروزون منشایینین زرتشتلوکدان چوخ-چوخ قاباقلارلا، باشلیجا اولاراق مالدارلیقلا، اکینچی‌لیکله، بیر سؤزله، تفککور پلانین‌دا ایسه تورکون قدیم میفیک گؤروشلری ایله باغلی اولدوغونو ثبوت ائدیر. نووروزون کؤکونون چوخ درین قاتلاردا دایاندیغی، اولو اجدادیمیزین طبیعتده‌کی دَییشیکلری سئزدیی، تقویم دوزومونون آردیجیل‌لیغینی آنلاماغا باشلادیغی چاغلارلا سسلشدیی آچیق-آیدین گؤرونور. آنجاق چرشنبه‌لرین نؤوبه¬لشمه‌سی ایله باغلی شرح¬لرده بیر قدر فرقلی مقاملار نظره چارپیر. اگر نووروزدان دؤرد هفته چیخساق، اوندا ازل چرشنبه قیشین شاختالی چاغینا دوشور. تورپاغین اویانماسی، اوسته‌لیک ده قارین آلتین‌داکی اوتلارین جوجرمه‌سی، آغاجلارین یارپاقلاماسی ایناندیریجی دئییل. ایکینجی چرشنبه‌ده آغاجلارین چیچکله‌مه‌سی ده یئرینه دوشمور.
اودون آخیر چرشنبه‌ده اویانماسی و آداملارین اؤز آغیرلیقلارینی اونون اوستونه تؤکمه‌سی فیکری ده نووروزو اودو مقدس سایان زرتشتلوکله باغلاماق قناعتینی آلت-اوست ائدیر. فیکرین اؤزونده باشقا بیر اویغونسوزلوق دا وار: تورپاغین و هاوانین اویانماسی، ایسینمه‌سی اوچون سبب و واسطه اولمالی‌دیر. بو واسطه اود چرشنبه‌سی‌دیر کی، او، آخیردا دئییل، سولارین بوزونون سینماسیندان سونرا گلیر، یعنی ایکینجی‌دیر. اونون مطلق شکیلده همین عنصورلاردان اولّده میدانا گلمه‌سی لازیم‌دیر.
سو چرشنبه‌سی، یاخود ازل چرشنبه
اولو بابالاریمیز حاقلی اولاراق بئله حساب ائتمیشلر کی، “سولو ائو آباد، سوسوز ائو برباد اولار”. تصادفی دئییل کی، مقدس ایلاخیر چرشنبه‌لرین بیرینجی‌سی سو ایله باغلی‌دیر. چونکی سو حیاتین، جانلیلیغین، یاشاماغین اساس منبع¬یی‌دیر. میفیک تصووورلرده اولدوغو کیمی، گئرچکلیکده ده طبیعتین اویانماسینا تکان وئرن باشلیجا قوّه‌دیر. سو هر شئیین اَزَ‌لی، باشلانغیچ نقطه‌سی‌دیر. بوتون وارلیقلارین میدانا گلمه‌سینه و یئر اوزرینده مؤوجودلوغونا سبب سودور. سوسوز حیاتین داوامی مومکون دئییل. ماراقلی‌دیر کی، سو چرشنبه‌سیندن سونرا اود چرشنبه‌سی گلیر. اگر بیرینجی سویوغون سینماسی، قارلارین و بوزلارین اریمه‌سی، سولارین آخیب چایلاری دولدورماسی ایله علاقه¬لندیریلیرسه، ایکینجی‌سی اونون سببی کیمی نظره چاتیر – اود، ایستی اولماسا قارلار، بوزلار اَریمز. محض اونا گؤره ده اینانجلاردا، آتالار سؤزو و مثللرده سو ایله اود بیرلیکده تقدیم اولونور: “اودو سو ایله سؤندورمک گوناه‌دیر”، یاخود: “سو ایله اودون نه اویونو؟”.آذربایجان تورکلرینین قدیم اینانجینا گؤره، سو آناسی– سو روحو دومانلی هاوادا غفلتاً گؤلدن چیخیر و الینده‌کی قیزیل قابدان راستلاشدیغی آداملارا دوغرو سو چیلییر. دامجیلار کیمین اوستونه دوشسه، او آدام همین گون شرله قارشیلاشیر. دوغرودان دا، ائله کی، دومانلی هاوادا یاغیش دامجیلاماغا باشلاییر، غفلتاً آدامین اوزونه سو دوشنده، دیسکینیر، قورخو هیسسی کئچیریر. بیزجه، دیلیمیزده “گؤزوم سندن سو ایچمیر” دئییمی ده همین اینانجلا علاقه¬دار یارانمیش‌دیر.
سو آناسی – اومومتورک میفیک تفککورونون محصلودور و سو روحونا وئریله‌ن آددیر. کازان و قربی سیبیر تورکلرینده »سوو آناسی«، قاراچایلاردا “سوو آناسی”، سیبیر تورکلرینده “سو ییه‌سی” (یعنی صاحبی) آدییلا اینسان جیلدینده چای سولاری اوزرینده گؤرونور، سحرلر دان سؤکولنده آغ، اوزون ساچلارینی قیزیل دیشلی داراقلا داراییر. اونا قارشی حؤرمت‌سیزلیک ائدیلسه، قوراقلیق اولار، اینسانلار یاشایان یئرلری خسته‌لیک بورویر، سو بوتون جانلیلاری دیبینه چکر، چای‌دان کئچنلر بوغولارلار. میفلرده»سو باباسی«، “سو اوشاقلاری” آدلانان روحلارا دا تصادف ائدیلیر.
سو روحلارینین بعضیلری آنجاق شر ایشلرین تمثیلچی‌سی کیمی گؤستریلیر، گئجه‌لر یولا چیخان ساده لؤح آداملاری آلدادیب اؤزلری ایله سویا دوغرو آپاریرلار. شر سو روحلاری اکثر حاللاردا اوزون، داغینیق، گوموشو ساچلی قاری صیفتینده گؤرسنیرلر، اللرینده قیزیل سو قابی و یئکه دیشلی قیزیل داراق توتورلار. باشقیردلارین اینانجینا گؤره، “سو ییه‌سی” دونیاداکی بوتون سولارین صاحیبکاری‌دیر. او، اؤز بؤیوک عائله‌سی ایله گؤللرین دیبینده یئرلشن ایری داشلارین آلتین‌دا یاشاییر. اونون وار-دؤولتی باشیندان آشیب-داشیر. لاکین شر روحلاردان فرقلی اولاراق “سو ییه‌سی”نین، ائله‌جه ده قوهوملارینین اینسانلارا هئچ واخت زیانی دَیمیر. چوخ حاللاردا همیشه آخار بولاقلار و چایلارین منبع‌لری مقدس یئرلر ساییلیر. سو چرشنبه‌سی مراسیمینده دان یئری سؤکولنده جماعت سو اوستونه گئدیر. ایلک نؤوبه‌ده، هامی ال-اوزونو یویور، بیر-بیرینین اوزرینه سو چیلییر، آرخ اوستوندن آتدانیرلار. اسکی ایناما گؤره، سو چرشنبه‌سینده گونشین شفقده گؤروندویو آندان شعالارینین یالادیغی سو تزه و مقدس حساب ائدیلیردی. همین سودا یویونان اوریینده توتدوغو آرزویا چاتیرمیش. تدقیقاتچیلارین فیکرینجه، خیضرین دیری‌لیک چشمه‌سیندن سو ایچدیی و کوروغلونون قوشابولاق‌دان کؤپوکلو سو گؤتوردویو گون محض ازل چرشنبه اولموش‌دور. اولولاریمیز سو قیراغین‌دا، بولاق باشیندا، آرخ کناریندا سویا مراجعتله نغمه‌لر اوخویوردولار. عمومیتله، نغمه‌لرده چوخ حاللاردا آنالار چایلاردان، گؤللردن قوربته دوشن اوغلانلارینین سوراغینی ایستییرلر. “کیتابی-دده قورقود”دا سو اونا گؤره آیدین‌لیق ساییلیر کی، تانرینین اوزونو گؤرموش‌دور. بیر بایاتی‌دا ایسه قیزین اَن عمده آرزوسو سویا چئوریلمکدیر. اونون “کاش کی، من سو اولایدیم، سو قیزلارین یوکی‌دی” ایستیینده سویون قادین باشلانغیج اولماسینا اشاره اولونور.
اود چرشنبه‌سی
میفولوژی تصووورلرده دونیامیزین یارانماسینا تکان وئرن ایکینجی موهوم عامل اوددور. اسکی اینانیشلاردا اودو گونشله، ایشیقلا، گوندوزله علاقه‌لنیردیلر. اولولاریمیز اونا دان (“دان یئری سؤکولور” دئییمینده ایندی ده ایشله¬دیلیر) دا دئییردیلر. اود اینکیشافین، مدنیتین تکان وئریجی قوّه‌سی تک گؤستریلمکله یاناشی، هم ده یارانانلاری یاندیریب کول ائدیر، فلاکتلرین منبعیینه چئوریلیر. تصووورلرده اودون خئیرخاهلیغینا، یوخسا شرّینه، زیانلارینا بیرینجی اینانیلدیغینی معیینلشدیرمک چتین‌دیر. میفلرده تئز-تئز اوستونلوک بیریندن دیگرینه اؤتورولور. مثلاً، “مونس نامه”ده گؤستریلیر کی، الله ایلک اولاراق جهنمی یاراتمیش‌دیر. اونون گؤستریشی ایله جهنمین پالچیغی مین ایل قاینادیلدیغین‌دان قیپ قیرمیزی قیزارمیش، سونرا تکرار مین ایلده قاینادیلمیش‌دیر کی، کؤزرمه‌سی آغارسین. بون‌دان سونرا یئنه مین ایل قاینادیلمیش‌دیر و نتیجه‌ده جهنمین تورپاغینین رنگی قاپ قارا قارالمیش‌دیر. بئله‌جه، جهنمه همیشه‌لیک ظولمت و قارانلیق چؤکولموش‌دور. میفدن آیدین اولور کی، الله جهنمین ابدی اودونو یاراتماقلا دونیانین باشقا ائلئمنتلرینه حیات وسیقه‌سی وئرمیش‌دیر.
تانریلارا مخصوص اودون اینسانلارا اؤتورولمه‌سینه حصر اولونان ایلکین میفلرده ایسه اوجاغین الده ائدیلمه‌سی ایله عائله‌نین تَمَلی قویولور، اینسانلار ائو تیکمه¬یی اؤیره‌نیرلر. لاکین ان ابتدایی اینانیشلاردان گؤرونور کی، گؤزونو دونیایا ایلک آچان بشر اؤولادینین قارشیلاشدیغی طبیعی فلاکتلرین بیرینجی‌سی یانغینلاردیر. اود”رام” ائدیلندن، یعنی اینسان چاخماق داشی ایله قورو اوتو آلوولاندیرماغی اؤیره‌نندن سونرا ایسه اونلار دان سؤکولنده قارانلیغی قوووب گوندوزو عمله گتیرن گونشین ده اوددان، ایشیقدان تؤره¬دیینی ظن ائتمیشلر. یئری گلمیشکن، بیر ده وورغولاییریق کی، یازقاباغی مراسیملرده قالانان تونقاللارین کؤکونو آتشپرست‌لیکله باغلایانلار یانیلیرلار. زرتشتلوکده اود تانرینین نیشانه‌سی‌دیر، مقدس‌دیر. اودا قوربانلار کسیلیر، بعضاً اینسانین اؤزونو ده قوربان کیمی تونقالا آتیب یاندیریرلار. اودلا باغلی یازقاباغی مراسیملرده ایسه تونقاللارین اوستوندن توللانیب آزار-بئزاری اودون اوستونه تؤکورلر. تانرییا بو جور “حؤرمت‌سیزلیک ائدیلمه‌سی” آتشپرست‌لیکده مومکون اولا بیلمزدی.
قدیم اینسانلار اودو اَلده ائتمه¬میشدن اوّل بیر یئرده قرار توتا بیلمیردیلر. ماغارادان-ماغارایا، بیر اراضی‌دن باشقاسینا کؤچوردولر. سویوقلارین دوشمه‌سی اونلاری سویوق شاختالی اقلیمدن ملایم هاوالی یئرلره گئتمه‌یه وادار ائدیردی. اودو اَلده ائتمکله اونلار اوتوراق حیاتا کئچدیلر، بیر ماغارادا قرار توتدولار. سویوغا داوام گتیره بیلدیلر. اونا گؤره ده تورک دیلینده اودون بئشییی حساب ائدیلن “اوجاق” سؤزو نئچه عصرلردیر کی، یورد، منزل، وطن، نسیل معنالارین‌دا دا ایشلنیر. بیر آدامین کؤکونو کسمک ایسته‌ینده اونا “اوجاغین سؤنسون”- دئییرلر. ائله‌جه ده اود طرققینین، اینکیشافین تمل داشلاریندان حساب ائدیلیرو دونیانین اکثر دیللرینده ایشله‌نن”اوجاق” سؤزونون تورک منشأ‌لی اولماسینا هئچ کس شوبهه ایله یاناشمیر. محض آذربایجان تورکلرینین دیلینده بو گون ده ایشله‌نن”اوجاغین سؤنمه‌سین” آلقیشینین همین میفیک تفککورله باغلی‌لیغینی دانماق موموکون دئییل. آذربایجان اکثر قدیم منبع‌لرده تصادفی اولاراق “اودلار دیاری” آدلاندیریلمیر. بیزجه، آدیندا “اود”و”خوشبخت‌لیک”،”مودریک‌لیک”سؤزلرینی بیرلشدیرن قورقود. آذربایجان تورکلری اونلاری دونیایا گتیرن، تربییه ائد‌ن، آغیلا-کمالا چاتدران آتالارینا”دده” دئییرلر. متخصصلرین قناعتینجه، قورقود سؤزو ایکی یئره بؤلونور: “قور”– اود،”قوت” ایسه”خوشبخت‌لیک” معناسین‌دادیر. اصلینده، “قورقود” سؤزونده اودلا خوشبختلیین یاناشی ایشلنمه‌سینین، علاقه¬لندیریلمه‌سینین آنلامی محض اَن اسکی تصووورلره دایانیر. دونیادا اینکیشافین، یارادیجیلیغین، محصولدارلیغین، بوللوغون منبع¬یی و طبیعتین تزه‌دن اویانماسینین سببی اوددور.
“کیتابی-دده قورقود” دا بویلارین بیرینده گؤستریلیر کی، قانتورالی سئلجان خاتونو گتیرمک اوچون یاد اؤلکه‌یه – ترابزونا یولا دوشنده آتاسی قانلی قوجا اوغلونو بو نیت‌دن چکیندیرمک ایستییر. قانتورالی ایسه اودون کمکی ایله کئچیلمز یئرلری آدلایاجاغینی بیلدیریر. دده قورقود اینسانلاری صاف، قدرتلی گؤرمک ایستییر. اونا گؤره ده معنوی عالمدن بحث ائد‌ن فیکیرلری اودلا علاقه-لندیرمه¬یی توصیه ائدیر. اوغوزلارین عادتینجه، تونقال هم رای‌لییه، بیرلییه چاغیریش رمزی ایدی. هوندور یئرده بیر تونقال قالاناندا خبردارلیق و سفربرلیک، ایکی‌سی– فلاکت و دؤیوشه چاغیریش، اوچو– ظفر و تنته‌نه دئمک ایدی.
آذربایجان‌لیلارین قام تصووورلرینی اؤزونده عکس ائتدیر‌ن ان اسکی ایناملاردا دا تونقال یاندیریلماسینین ایضاحینی تاپماق اولار. اولو اجدادلاریمیز بئله حساب ائدیردیلر کی، ایلده بیر دفعه اؤلموش بابالارینین روحلاری اؤز نوه-نتیجه‌لرینه باش چکمه‌یه گلیرلر. آتا-بابا روحلارینین گلیشینین واختی ایلاخیر چرشنبه‌لره دوشور. اگر اونلار گؤرسه‌لر کی، نسیللری یاشایان ائولرده تونقاللار قالانمیر، اوجاقلار سؤنوب، ائله بیلیرلر کی، قویدوقلاری عادت-عنعنه‌لر تاپدانیب، اؤولادلارینا قالان وار-دؤولت گؤیه سووورولوب، هر شئی محو اولوب، قاییدیب گئدرلر و بیر ده او طرفلره گلنمزلر. بیر ده چرشنبه آخشامی گؤرسه‌لرکی، اوجاقلاردان توستو گلمیر، خؤرکلر بیشیریلمیر، نوه-نتیجه‌لری دئییب-گولمورلر،کوسولودورلر، اوندا دا اینجییر و بیر ده اورالارا گلمزلر. محض بو ایناما گؤره، ایلاخیر چرشنبه‌لرده تونقاللار قالانیر، شن‌لیکلر کئچیریلیر، اومو-کوسو آرادان گؤتورولور.
تورپاق چرشنبه‌سی
یاز قاباغی چرشنبه‌لرین اوچونجوسو تورپاغا حصر اولونور. دونیامیزین یارانماسینین موهوم عامللرین‌دن بیری کیمی گؤتورولن تورپاق سودان سونرا ایکینجی مادی باشلانغیج‌دیر. اسکی تصووورلرده گؤیدن فرقلی اولاراق تورپاق قادین جیلدینده تصوووره گتیریلیر. دیلدن دوشمه‌ین”آنا تورپاق،آنا وطن” ایفاده‌لری بورادان دوغموش‌دور. اونو دا قئید ائدک کی، اسکی گؤروشلرده بیر-بیرینین عکسینی تشکیل ائد‌ن بوتون وارلیقلار کیمی گؤی(سما)و یئر (تورپاق) ده کیشی و قادینلا موقایسه‌ده وئریلیر. مادی وارلیقلار قادین، عکسینه، معنوی-روحی وارلیقلار ایسه کیشی کیمی تصووور ائدیلیر.تورپاغین میدانا گلمه‌سی ایله یئر کوره‌سینین فورمالاشماسی باشا چاتیر و طبیعتده‌کی باشقا مادی وارلیقلارین (چایین،داغین، مئشه‌نین، چؤلون، حیوانین، اینسانین و…) میدانا گلمه‌سینه زمین یارانیر. اکثر میفولوژی سیستیملرده دونیادا اولان بوتون مؤوجوداتین مادی، اشیاوی طرفی اؤز مایاسینی تورپاق‌دان گؤتورور. لاکین باشلانغیج‌دا الله هر شئیی جانسیز حالدا میدانا گتیرمیش و روحلا، سونونجو معنوی عنصورلا جانلاندیرمیش‌دیر. دئمه‌لی، تورپاق اودون کمکی ایله سودان آیریلیب اوزه چیخان‌دان سونرا یارادیلانلارین جانلاندیریلماسینا تکان وئرن سونونجو عنصورا (روحا، هاوایا، یئله) احتیاج دویولموش‌دور.
یئل چرشنبه‌سی، یاخود آخیر چرشنبه
دونیانین یارانماسیندا ایشتیراک ائد‌ن سونونجو عنصور هاوادیر. آذربایجان خالقینین یازقاباغی مراسیملرینده یئل چرشنبه‌سی آدی ایله قئید اولونور. اودلا بیرلیکده یئل ده معنوی-روحی (کیشی) باشلانغیج حساب ائدیلیر و مادی (قادین) باشلانغیج – تورپاغا، سویا عکس جبهه‌ده دورور. جانسیز تورپاغی و سویو دورغونلوق‌دان چیخاردیر. محض بو خصوصیتینه گؤره یئل روحلا عینی-لشدیریلیر. عمومیتله، دونیانین معنوی، روحی طرفلری کیشیلرله، مادی، اشیاوی طرفلری ایسه قادینلارلا علاقه¬لندیریلیر. لاکین اود و هاوا ایشه قاریشماسا مادی، اشیاوی اَبدَ جَن دییشمز قالار، سولار جوشوب–داشماز، دالغالانماز .آتالار سؤزونده قئید ائدیلدیی کیمی،”یئل اولماسا، سئل اولماز”، “یئل ائلییه‌نی فلک ائلییه بیلمز”، “یئل پوفلویوب شیشیرتدیینی گؤیه قالدیرار”، “یئل اسمه¬یینجه چؤپ ترپنمز”.دونیا خالقلارینین میف سیستیملرینده هاوا میفیک زامانین باشلادیغی نقطه‌ده باش الله‌دیر. مثلاً، قدیم مصرده هاوا گؤیو و یئری مغلوب ائدیر، بوتون عالمی اَله آلیب جانلیلاری یارادیر. چین‌لیلرین تصووورون‌ده ایسه گؤیون قاپیلارینین آچیلیب-باغلانماسی ایله حیات-اؤلوم حادثه‌لری باش وئریر. مسلمان میفلرینده عیسی نفسی ایله اؤلولری دیریلدیر، اونا مسیح (نفس وئرن) دئییلمه‌سی بونونلا باغلی‌دیر. یئل آذربایجان میفیک تفککورونده یول گؤستر‌ن، بلدچی رولونو دا یئرینه یئتیریر. یئل بابا قالین مئشه‌لرده آزیب منزیلینی تاپماق‌دا چتینلیک چکن خئییرخاه اینسانلارین قارشی‌سینا چیخیر، اونلارا بیر یوماق وئریر و یوماغی یئره آتیب، دیغیرلاتماقی طلب ائدیر. یئل بابانین پوفلمه‌سی ایله یوماق آچیلیر و آزمیشلاری منزل باشینا چاتدیریر.
آذربایجان‌لیلارین ان اسکی تصووورلرینه گؤره، یئل بابا خیرمانا گلمه¬میشدن قاباق اورادان بوغدا، دن گؤتورمزلر. سووورولمامیش بوغدا گؤتوره‌نین اوغلو اؤلر. خیرمان سووورولان‌دان سونرا ایلک بوغدا گؤتوره‌نین ایسه اوغلو اولار. اولولاریمیز دئییرلر کی، “یئل اسدیره‌نی سؤیمزلر». چونکی اونون آرخاسیندا باش روح دورور. یئله توپورسه‌ن اؤز اوستونه قاییدار. ائله‌جه ده یئل داغینا زیارت ائدیرلر. آداملار اورکلرینده هر هان‌سی بیر دیلک توتوب نذیر-نیاز گتیریر، قوربان کسیرلر. یئل بابا کیمین نذیرینی، قوربانینی قبول ائتسه، او آدام خئییر تاپار، آرزوسونا چاتار. بیر اینانیشدا ایسه دئییلیر کی، “یئل چرشنبه‌سی گیر‌ن گون سؤیود آغاجینین آلتینا گئدیب نیت ائله و یئل بابانی چاغیر. اگر یئل بابا سنین سسیین ائشیدیب سؤیودون بوداقلارینی تورپاغا توخوندورسا دیلیین یئرینه یئتر”.
گؤروندویو کیمی، آذربایجان تورکلرینین میفولوژی دوشونجه‌سینین قایناقلاری اؤز کؤکلری اعتباری ایله تاریخی چوخ درین قاتلارینا باغ‌لانیر. اونلارین ایزلرینی گئن یادداشین‌دان عادت-عنعنه‌لره، قدیم بایراملارا، فولکلور اؤرنکلرینه، کلاسیک ادبیاتا، عمومیتله، مدنیت فورمالارینا قاتماقلا اونودولماغا قویمامیشلار. اولو تورکون اؤولادلاری دونیامیزین آلتای‌دان قارا دنیزه¬دک اوزانان تورپاقلارین‌دا، میفلرین دیلی ایله دئسک، گوندوغان‌دان باشلاییب گونباتان‌دا بیتن اراضیلرده مسکونلاشاراق کؤکدن گلن معنوی عامللری اؤز یوللاری ایله یاشاتدیقلاری کیمی، آذربایجان‌لیلار دا همین معنوی ثروتین بیر حیصه‌سینین یارادیجیلاری اولماقلا یاناشی عمومی منبع‌دن گؤتوردوکلرینی اؤزونون¬کیلره قاتیب دویغولارینا، ایستکلرینه دایاق ائده-ائده بو گونوموزه چاتدیرمیشلار.
نوشته شده توسط admin در سه شنبه, ۲۳ اسفند ۱۴۰۱ ساعت ۸:۰۵ ق.ظ
