مؤذنزادهنین اذانی،آذربایجان موغامینا عایید بیر اثردیر
فرهاد جعفراوغلو
صوبح اولدو هر طرفدن اوجالدی اذان سسی
گویا گلیر ملائکهلردن قرآن سسی
بیر سس تاپانمیرام بونا بنزر قویون دئییم
بنزر بونا اگر ائشیدیلسیدی جان سسی
سانکی اوشاقلیغیم کیمی ننیمده یاتمیشام
لای لای دئییر منه آنامین مهربان سسی
سانکی سفردهیم اویالدیرلار کی دور چاتاق
زنگ- شتر چالیر کئچرک کاروان سسی
سانکی چوبان یاییب قوزونو داغدا نئی چالیر
رؤویا دوغور قوزو قولاغیندا چوبان سسی
…“اوستاد محمد حسین شهریار”
????-ونجو گونش ایلینده ایران رادیوسوندان بیر فرقلی آذان ائفیره چیخدی. بو آذان او گونه قدر ایراندا وئریلن باشقا آذانلاردان بیر نئچه باخیمدان فرقلنیردی. او جوملهدن بوتون آذانلار – چوخلو عرب موسیقیسی و بارماق ساییندان دا اولان بیر نئچهسی فارس (ایران) موسیقیسی اساسیندایدی. بو یئنی آذانین مولیفی «اردبیللی حاج رحیم موذن » ایدی.
او ???? گونش ایلینده اردبیلین آدلیم موذنلر عاییلهسینده دوغولموشدو. اونون اؤز دئدیکلرینه اساسلاناراق گویا آذان وئرمک اونلارین عاییلهسینده ??? ایللیک سابیقهسی وار ایمیش. رحیم اوشاق ایکن مکتبخانادا میرزه عزیز آدلی بیر شخصین یانیندا قورآن کریم و موغام دستگاهلارینی اؤیرنمگه باشلاییر، نوحه خوانلیق و آذان وئرمگی ده اؤیرندیکدن سونرا آتاسی شیخ عبدالکریم ایله بیرگه اردبیل مچیدینده و ها بئله تالیش بولگهسینهده نوحه خوانلیق ائدرمیش. آتاسی ????- نجی ایله قدر ایران رادیوسوندا موناجات اوخویوب، آذان وئررمیش. آنجاق بو ایلدن اعتباراً آتاسی حیاتدان ویداعلاشندان سونرا او قوم شهرینده طلبهلیگی بوراخیب ایران رادیوسوندا آتاسینین یئرینه آذان وئرمک مقصد ایله تهران شهرینه گئتملی اولور. او دونیا شهرتی قازانمیش آذانینی ? ایل سونرا ایران رادیوسونون آلتینجی استودیوسوندا لئنته یازدیریر. حاج رحیمین دئدیکلرینه اساسلاناراق او آذانی یازییا آلینما زامانی بایاتی تورک موغامینین بوتون شعبهلری و گوشهلرینده گزیشیر، نهایتده «آختاردیغینی تاپیب » دئیه تکجه روح الارواح گوشهسینده وئردیگی آذان آلینیر.
حاج رحیم بو آذاندان سونرا چوخ یاشاییر آنجاق اینقلابدان سونرا اوندان خبر توتان لار تکجه «رحیم موذن انقلابین ایلک ایللرینده حیاتینی دگیشیب» سؤزونو دفعهلرله ائشیدیرلر. گویا یالنیز اونون عاییلهسی و بیر نئچه یاخین یولداشلاری اونون دیری اولدوغونو بیلیرمیشلر. بو ایتگینلیک وضعیتی ?? ایل داوام ائدیر. بو مودتده رحیم موذن –ین دولانیشیغی چتینلیکله اولورموش و مالیه باخیمیندان او عاییلهنین باشینی تهران مچیدلرینده موناجات و نوحه اوخوماقلا دولاندیریمیش و ایلده عاشورا گئجهسینده اردبیللیلر مچیدینده مجلیسی اولارمیش. نهایتده ایکی ایل حاج رحیم موذنین اؤلومونه قالمیش اوندان بیر سوراغ تاپیلیر و یئنیدن آدی دیللره دوشور. آنجاق تاسوفله آرتیق گئج اولموشدور و عؤمور بویو عزتله شرفله یوخسوللوق یوکونو بوینوندا داشییان حاج رحیمین ? ایل ایمیش کی خرچنگ (سرطان) خستهلیگی بوتون ووجودونو بوروموش ایمیش.
بو تمناسیز آذان وئرنی ایران رادیو و تلویزیونو طرفیندن مکه زیارتینه آپاریرلار. او حجّدن قاییداندان سونرا اوغلونون بو وئردیگی سوالینی کی اورادا نهلر گوردون، «تکجه بونو دئییم کی گئتدیم الله-ی گؤردوم، گلدیم» دئیه جوابلاندیرمیشدی. دئییلنلره گوره حاج رحیم هئچ بیر دفعهده اوز خسته لیگیندن هئچ بیر کیمسه یه گیلئیلنمهمیش، عکسینه اولاراق حیاتینین سون دقیقهلرینه قدر خالقین دردلری ایله یاشامیش ایمیش. اوغلونون روایتینه اساسلاناراق او بیر دفعه خستهخانادا گؤروشونه گلن ارشاد وزیرینه بیر ???? نفرلیک گنجلرین آدی سیاهیسینی ایچینه آلان کاغاذی گؤسترمیش و اونا خطاب اولاراق تاپشیرمیشدیر کی »بو گنجلرین هامیسینین موشکوللری وار … ، سیز کی وزیرسیز، اونلار صاباح پیس ایشلره دوغرو گئتسهلر بو ایشین تقصیری سیزین بوینوزدادیر … بو گنجلر مملکتین دردینه دَیَن انسانلاردیلار … اونلار اوچون بیر چاره قیلمالی سیز.«بیر ائله حاج رحیمین آذانینی رئکلام ائدن رادیو تلویزیون مسئوللاری و بوتون دؤولت آداملاری تکجه حاج رحیم ایله سون دقیقهلرده خاطیرهلی شکیللر چکدیریرلر، اونون خسته خانا و یاس مجلسیندن عاییلهسینین بوینونا دوشن ?? میلیون تومنلیک خرجدن – بورجدان هئچ بیر قیرانینیدا اؤدهین اولماییر. بئلهلیکله حاج رحیم موذن یاشادیغی ?? ایل شرفلی حیاتدان سونرا ???? گونشده بو دونیایا گؤز یومدو ، آنجاق او زنگین بیر ارث قویوب گئتدی. ایندی تخمیناً ?? ایله یاخیندیر کی مسلمان مملکتلرده اؤزللیکله ایراندا و آذربایجاندا اونون وئردیگی آذان مسلمانلارین اورهگینی اوخشاییر، بیر نئچه دقیقه اولموش اولسا دا دینلهییجیلرین روحونو بو مادی دونیادان اوزوب معنویات عالمینه باغلاییر.
حاج رحیم موذنین وئردیگی آذان اؤز دئدیکلرینه اساسلاناراق بایاتی تورک موغامینین روحالارواح گوشهسی اوستوندهدیر. بایاتی تورک آذربایجان موغاملاریندان بیریسی و راست موغامینین عاییلهسینه باغلی اولان کیچیک حجملی بیر موغام دیر. بو موغام ایراندا بو آدلا تانینیر، آنجاق آذربایجان جمهوریتینده بایاتی قاجار موغامی آدیله شؤهرت تاپمیشدیر. بو گون آذربایجاندا موغام ایفاچیلاری بو موغامی آشاغیداکی شعبهلر و گوشهلر ایله ایفا ائدیرلر:
گیریش (برداشت) ، تمل(مایه) ، حسینی شکسته فارس ، زیل بایاتی قاجار، زمین خاره دوگاه ، روح الارواح ، ماورالنهر ، شاه ختایی بایاتی قاجارا اَیاق.
آنجاق واختایله بایاتی قاجار و دوگاه موغام لارینین اوخونماسی دینی مضمون داشیدیقلارینا گوره و موناجاتدا ، آذاندا و مذهبی موسیقیلرده سسلندیگینه گوره(داها دوغروسو کومینیستلر باخیمیندان بو موغام لارین گئریچیلیک علامتی اولاراق) آذربایجاندا ساوئتلر (شوروی) حاکمیتی دؤورونده یاساق اولونموشدو. او دور کی بو موغاملارین تدریسی اون ایللر بویو موغام مکتبلرینده کئچیریلمیردی. آنجاق بو موغاملارین واختایله گؤزهل و مهارتلی ایفاچیلاری اولوب. دئییلنلره گوره بایاتی قاجاری قدیم مغنیلردن متعلم متعلموو چوخ گؤزهل شکیلده ایفا ائدرمیش. اوندان علاوه قولو عسگروو و باکیر هاشمیوو دا بو موغامی مهارتله ایفا ائدنلر جرگهسینه داخیلدیرلر. بیزیم زمانهمیزده بو موغاملاری اوستالیقلا ایفا ائدنلری آغاخان عبدالله یئو (بایاتی قاجار) و جانعلی اکبروو (دوگاه) دیر.
روح الارواح گوشهسی اوسته صادالاندیغی کیمی بایاتی قاجار موغامیندا و ها بئله راست موغامی عاییلهسینین باشقا بیر عوضوو اولان دوگاه موغامیندا دا مؤوجودور. بو گوشه بایاتی قاجار موغامیندا دوگاه و ماورالنهر شعبهلر و گوشهلری آراسیندا ایفا اولونور .دوگاه موغامیندا ایسه بایاتی قاجار و زمین خاره شعبهلری آراسیندا اوخونور. روحالارواح عین حالدا گویا سون ایللره قدهر شور موغامیندا سماء شمس شعبهسی داخیلینده ده ایفا اولونارمیش. بو بیر حالدادیر کی فارس موسیقیسینین روح الارواح گوشهسی بو آذانا هئچ بنزهمیر. بئلهلیکله حاج رحیم موذن وئردیگی آذانیندا بایاتی قاجار موغامینین ایکی حیصهسیندن فایدالانمیشدیر: بایاتی قاجارین تملی/ مایهسی و روحالارواح گوشهسی.
او آذانی باشلاماقدان اونجه قورآن-ین اسری سوره سی ???-ینجی آیهسینی «توکلتُ علی الحی الذی لا یموت و الحمد الله الّذی لم یتّخذ صاحبه و لا ولداً ولم یکن له شریک فی الملک و لم یکن له ولی من الذلَ و کبّره تکبیراً» بایاتی قاجارین مایه سینده اوخویور. آرتیرمالیییق کی بو موسیقی حیصهسینه / بایاتی قاجارین مایهسینه تکجه آذربایجان موغام موسیقیسینده راست گلمک اولور. فارس موسیقیسینین بایاتی تورک دستگاهیندا بو موسیقی حیصهسی مؤوجود دگیل. یئری گلمیشکن خاطیرلاتماق لازیمدیر کی بوگون آذربایجان موغام موسیقیسینده بو موسیقی پارچاسی بایاتی قاجار موغامینین مایهسی/تملییندن علاوه، عین حالدا شور موغامیندا «شور – شهناز» شعبهسیندن سونرا و ها بئله دوگاه موغامیندا بو موغامین مایه سیندن سونرا اوخونماقدادیر.
آردی وار
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۰۴ آبان ۱۳۹۲ ساعت ۷:۳۴ ق.ظ