اورمونون تاریخی دورانی
حاضیرلایان:اکبرسعادت
آنا دیلیمیز:ایسلام دان اؤنجه او کی بلی دیر سؤزلرده و ناغیل‌لاردا بو بلده »ترک بن یافث«ین اولادلارینین بیرینین الی ایله دوزلمیش شهر دیر.آما سند اوزو ایله بو شهرین آدی سندلی و تحقیق لی موشخص اولمویوب دور.عمومیت له اورمیه بولگه سینده بوتون کول تپه لر بو شهرین تاریخینی حکایت ائدیرلر اورمیه یاخینلیغیندا نئچه یوز لر کول تپه وار کی اونلاردان ان اونملی لری گوی تپه ده دیر که اونون اساسیندا بو بولگه دن گیل گمیش نقوش لی بیر مجسمه و آبیده لر تاپیلیب دیر.اورمیه شهری نین تاریخی چوخ قدیم دوورلردن بیر چوخ یئرلی و خاریجی تاریخ چی لرین دیققتینی جلب ائتمیش دیر. تاریخ چی لر اؤز اثرلرینده اورمیه شهری نین تاریخی حاقیندا قیمت لی معلومات‌لار وئرمیش لر.انوشیروان ساسانلی واقتی،بیر دسته خزر تورکلریندن،دربنددن مملکته گیردیلر.خزرلر یوخسوزلوق دان انوشیروانا نامه گؤندرمیشدی لر؛انوشیروان اونلارین قورخمامازلیغی نا گؤره و رومون خزرلرین نیظامی گوج لرین ایشلتمک قورخوسوندان،خزرلره گیریش ایجازه سی وئردی.بو دسته نین سایی ۵۳ مین نفر یازیلیب دیر.انوشیروان خزرلرین هر دسته سینه اؤزلریندن بؤیوک سئچیب، بیر دسته نی سیرجانا و بیر دسته نی آلانا (سرابا) گؤندریب،بیر دسته نی ده آذربایجان دا یئرلشدیردی.آذربایجان رومون مرزی اولماغینا گؤره،انوشیروان بودسته نین نیظامی گوجون رومون علیهینه ایشلتدی.اورمیه شهری نین روم مرزی نه یاخین اولماسینا گؤره،بیر دسته خزر تورکلریندن اورمیه نین شهرینده و اطرافیندا یئرلشدی لر.اورمیه نین ان قدیمی محله سی اونلارین آدینا،«خزران» آدلانیب دیرایسلامین اول لرینده،قافقازدان عرب عیراق ین موصلینه جه خزر دؤلتی نین الینه دوشدو. اسلامی دوره لرین ایلک یوز ایللیک لرینده جغرافیا یازانلار بو شهری آذربایجانین اوچونجو بویوک شهری بیلیب، اونو زردشت یوردو و زرتشتون آنادان اولان توپراقی یازیب لار. اورمیه نین باغلارینین حاصیللی اولدوغوندان و تیجارتینه عایید یازیب لار اوچ اونجو میلادی یوز ایللیک لرینده اوغوزلارین آذربایجانین یئرلی تورکلریندن بیرلشندن سونرا اورمیه شهری بیر بویوک قالایا دوندی اوغوزلار و اونلاردان سونرا تورکمان لار و افشارلار اورمیه شهرینه دیریلیک وئردیلر. بو شهرین آدینین کئچمیشده دار النشاط اولدوغودا بونا گؤره دیر.اورمیا شهری حاقیندا یاقوت هموی یازیر: “…من اؤزوم شهری گؤرموشم،چوخ گؤزل و بوللوق اولان بو شهر الوئریش لی ایقلیم شرایطینه،طبیعی گؤزل لیگینه،سویونون،مئیوه سی نین،هابئله بوستان‌لارینین چوخ اولماسینا گؤره بو دؤورده اولان دیگر شهرلردن فرق لنیر”. زکریه محمد القزوینی نین گؤستردیگینه گؤره اورمیه شهری ایستر تیجارت،ایسترسه ده مئیوه و باشقا محصول‌لارین بول لوغونا گؤره شرقده ان مشهور شهرلردن اولموش‌دور.اورمیا شهری نین قدیم تاریخه مالیک اولماسی فاکتینی یازی لی منبع لردن علاوه شهرین اؤزو،هابئله اونون اطرافین دان الده ائدیلن مادی-مدنی عابده لر ده ثبوت ائدیر.اورمیا و اونا یاخین اولان اراضی لردن آرخئولوژی تدقیقات‌لار زامانی تونج دان هازیرلانمش اوزون و گؤدک قیلینج‌لار،اوستو ناخیش لی خنجرلر،ائو اشیا‌لاری،زینت اشیا‌لاری و دیگر اشیا‌لار الده ائدیلمیش‌دیر.متخصص لره گؤره بورا‌دان تاپیلان اشیا‌لار ائرامیزدان اول ۷-۶ عصرلره عایددیر.امیر وهسودان آذربایجان حاکمی وقتی اوغوز تورکلرین دانا آدلا امیر ایله وهسودانین یاخینلاریندان بو جومله (باجی یا دا قیزی) اورمیه شهری تیول عنوانیدا اوغوزلار وئردی و دئمک کی بو ایش ابوالهیجا هذبانی نین قارشیسیندا اولدی و اونون وهسودان لا یاخشی آراسی یوخویدور او ایل لرده اورمیه ده اولان اوغوزلار اورمودان چیخاراق ائرمنی لره هجوم گتیریب و اونلاردان بیر چوخلارین اولدورندن سونرا غنیمت و اسیر آلدیلار اورمیه نین حوالی سینده اولان هذبانی کوردلری ابوالهیجا دان سوز آپاریب اوغوز لاردان قونشولوق نفرتلری اولاراق اونلارلا داوایا گیردیلر اوغوزلار اونلارین کندلرین تالان دان سونرا اونلاردان بیر چوخلارین دا اولدوردولر .سلجوق لار…سلجوق لار ایلک دفعه ائلیه بیلدیلر اورمیه سونرا تبریزی ۵۸۷ جی قمری ایلده اولان آق سنقرلولار اراضی سیندن چیخاردیب اورلرینین کی ائده لر تکجه بو ایل لرده مراغه شهری آق سنقرلولار الینده قالاراق ۵۲۶ جی ایل ده امیر حاجب تاتار اورمیه نی محکم ائدیب سولطان امرینه گئچدی ۵۴۴ جی قمری ایل ده اورمیه شهری ملک محمد بن محمود بن محمد الیندیمیش ۵۸۰ جی قمری ایلده و اتابک محمد جهان پهلوان زامانی اورمیه ده اولان اوچ گونبز مقبره سی بیناسی تیکیلدی.آق سنقرلولار…آق سنقرلولار ایکی فرقیلی دوره ده واریلق لاری ثبت اولونموش دیر اورمیه شهری او زامان کی آق سنقر الینده ایمیش ایلدگز سلجوقی وقتینه قدر و ایکی جی دور دا علاءالدین کورپه ارسلان و مظفرالدین گوگبری اربیل شهرین حاکیمی ایله بیرلیکده ۶۰۲ جی قمری ایلده اونون و ابوبکر ایلدگز آراسیندا ساواش دوشوب نتیجه ده مظفرالدین گوگبری ساواش دان ال چکیب علاءالدین صلح ائتمگه مجبور اولوب ابوبکر ایلدگز الدن گئتمیش مراغه شهرین عوضینه اورمیه و اشنویه شهرلری علاءالدینه وئردی علاءالدین بیر یاخشی آد و عادیل و هنر سئون کیشی دیر و نظامی گنجوی اوز بهرام نامه سین علاءالدین آدینا اوخویوب.
آذربایجان آتابی لری…اورمیه و اشنویه شهرلرین علاءالدین کورپه ارسلانا باغیشلاننادان سونرا اورمیه شهری علاءالدینین یئرلری حسابا گلدی و معلوم دئییل بو دوروم هاواقتا چان داوامی واریمیش یئددی جی یوز ایلین اول لرینده اورمیه شهرین حکومتی مظفرالدین اوزبی بن جهان پهلوان سلجوق آتابی ین الینده ایمیش بو دئوره ده سلجوق لار ایمپراطورلوغو کوکدن داغیلدی و آتابی لر هربیری بیر بولومه صاحاب چیخدیلار اوزبی جهان پهلوان چوخلو چالیشیب اورمیه منطقه سینده امنیت یارادسین.خوارزم شاهلار…۱۲ جی میلادی ایل لرین اول لرینده اورمیه شهرینده آدلانان یئوه تورکمانلاری مسکن لری واریمیش نفوس لاری اوقدریمیش کی ائلیه بیلرمیش لر ۱۰ مین نفر دویوشمک اوچون عسکر حاضیرلایالار اورمیه شهرینده یاشییان یئوه لر سلیمانشاه یئوه لریندن آیری بیر بولوم دیلر و اوندان هئچ سوز آپارمیردیلار و دئمک یول کسنلیق و قونشو توپراقلارینا حمله ائتمک له اونلارین اورک لرینده قورخور یاراتمیشدیلار هابئله اورمیه دن علاوه اشنویه شهری ده اللرینده اولاراق خوی شهریندن ده خراج الیردیلار سوندا جلال الدین خوارزم شاه خانیمینین ایستگی اساسدا در سال ۶۲۳ق/۱۲۲۶م یئوه لره حمله ائدیب اونلاری بیر چوخلارین اولدوروب خانواده لرین اسیر ائدیب و وار یوخ لارین دا غنیمته آپاردیلار بو وارلیق لار او قدر چوخویموش کی ۳۰ مین درهم گلجک جلال الدینین خزانه سینه یئتیشدی.موغول لار…
۶۲۸ق/۱۲۳۰-۱۲۳۱م ایل ده جلال الدیم خوارزم شاه ائله کی موغول لارین فشاریندا معروض قالیر قیش فصلین اورمیه و اشنویه ده گئچیدیر جلال الدین نئچه موغول لاریندا دان ساواش ائدرک خوی شهریندن دیاربکره گئدیب و میافارقین داغ لاریندا کوردلرین الیله اولدورولورتیموری لر…۸۰۲ق‌ده امیرتیمور، اورمیه نین حؤکومتین،عوصیان ائتمیش کوردلر و ائلاتین موقابیله سینه گؤره گرگین بئیگ اوصالی افشارا تاپیشیردی.الامه سلطان اوصالی و یادگار سلطان اوصالی، گرگین بئیگین اوغوللاری اؤزون دن سونرا اورمیه نین حؤکومتینه چاتدیلار. اورمولو افشار طایفالارین آراسیندا خوصوصا اوصالی ائلین شفاهی تاریخ لرینده گرگین بیگ اوصالو تورکجه:قورد اوصالی آدیلا تانینمیش دیر
صفوی لر…صفویه نین اول لرینده،شاه اسماعیل واقتی،اول ده اورمیه نین حؤکومتی سلطان ذوالقدر قاجار الینده ایمیش.اوندان سونرا گوگجه سلطان قاجار اورمیه نین والی لیگینه قویولدو.شاه اسماعیل واقتی صارم بیگ مکری اورمیه شهرینه هوجوم چکیب بایرام خان قرامانلو و خادم بیگ خلیفه الخلفا طرفیندن اونا قارشی چیخیلدی. بو جنگ ده عبدی بیگ شاملو دورمیش خان ین آتاسی هابئله ساروعلی مردار تکلو اؤلدورولدولر،سانکی اورمیه ایل لرجه عثمانی طرفیندن تؤکولن کوردلرین الیندن قورتولدو.صفویه واقتی اورمیه شهری کوردلرین هوجومونا معروض قالیردی.۹۸۷-جی ایلی چوخ پیس و خطرلی ایل ایدی؛ نئجه کی کورد عشیرت لری و عثمانی عسکرلری اورمیه یه هوجوم چکیب حسین خان سلطان خبوشلو و محمد‌سلطان روملونون باشینا تؤکولوب، قیزیلباش‌لاری شیکست وئرندن سونرا خوی و سلماس شهرلرینه چن اللرینه آلدیلار.کوردلرین بو هوجوموندا اورمیه شهری کؤکدن خارابا اولوب اهالی سی کؤچمگه مجبور اولدولار. شاه طهماسب و شاه عباس زامانی علیمرادخان افشار و سبحان وئردی خان اورمیه نین حاکیمی ایدی‌لر.سونرالار ۱۰۳۵- جی ایلده دم دم قالاسی اورمیه نین حاکیم نشین قلعه سی اولوب و امیرخان برادوستی منطقه نین حاکیمی اولدو اونجه بو منطقه افشارلار و قیزیلباش لار الیندیمیش. سونرا افشار ائلی شاه عباس دان اورمیه شهری ایسته‌دیگی اساسدا،اورمیه شهرینده مسکن سالاراق حؤکومت اونلارین الینده ایمیش
قاجار….شیخ عبیدالله جریانیندا، کوردلر اورمیه شهرینه حمله گتیردیلر.او زامان اقبال الدوله افشار اورمیه نین حاکیمی ایدی.اقبال الدوله افشار ایله اورمیه اهالی‌سی کوردلر قاباغیندا دایاندی‌لار. بیر مودت ساوشدان سونرا شیخ عبیدالله،تیمورپاشاخان بایات و حمزه میرزانین گلمگین ائشیدیب،عسگرآباد کندینه حمله ائدیب اهالی سینی اؤلدورلو.آخیردا شیخ عبیدالله،تیمورپاشاخان دان شیکست یئییب عوثمانلی یا قاچدی.عوثمانلی‌لار شیخ عبیداللهی توتوب مکه یه تبعید ائتدی لر. مشروطیت اینقیلابیندا،مشروطه چیلر اورمیه ده ده انجومن قوردولار.اورمیه مشروطه چیلری نین باشچی سی مشهدی اسماعیل افشار و مشهدی باقرخان ایدی‌لار.مشروطه زامانی کوردلرین تالان لیق‌لاری اورمیه یه چوخلو اذیت یاراتمیشدی.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۳ آذر ۱۳۹۳ ساعت ۷:۱۵ ق.ظ
