انتقاد از لایحه ای که دخترخوانده همسر پدر می‌شود

گروه گزارش: لایحه فرزندخواندگی با وجود اینکه هشت سال تدوین، بررسی و رفع اشکالات آن به طول انجامید سرانجام مدتی قبل به تصویب نمایندگان مجلس رسید و بعد از برطرف شدن آخرین ایراد برای تصویب نهایی به شورای نگهبان ارسال شد اما به تازگی در مورد ماده ۲۷ آن مبنی بر اینکه ازدواج فرزند خوانده با سرپرست با صلاحدید دادگاه امکان‌پذیر است با مخالفت‌هایی از سوی فعالان حقوق کودک و کارشناسان روبرو شده است.
اولین قانون فرزندخواندگی به منظور حمایت و سازماندهی کودکان بی سرپرست و سرراهی و ایجاد راهکاری برای تحویل کودکان به زنان و شوهرانی که صاحب فرزند نمی‌شوند در اسفند ماه سال ۱۳۵۳ به تصویب مجلس شورای ملی رسید. در این قانون چگونگی حضانت و سرپرستی کودکان زیر ۱۲ سال فاقد والدین به زنان و شوهرانی که صاحب فرزند نمی‌شوند، تعریف و تعیین شد. این قانون که ۴۹ سال از تصویب آن می‌گذرد تنها قانون در موضوع فرزندخواندگی در کشور ما بوده است. با گذشت چند دهه مشخص شد که تعداد کودکان بی سرپرست و بد سرپرست بیشتر و واگذاری آن‌ها به خانواده های متقاضی سخت‌تر می‌شد بر همین اساس سازمان بهزیستی تصمیم گرفت که لایحه جدیدی را تدوین و جایگزین قانون قبلی کند تا بتواند بر اساس آن کودکان بی سرپرست را نیز به خانواده‌ها واگذار کند.
بر همین اساس سازمان بهزیستی هشت سال قبل طرحی را با کمک کارشناسان و متخصصین ذی‌ربط تدوین کرد که البته متأسفانه تصویب آن تا به امروز ادامه داشته و طی این مدت چندین بار در مجلس بررسی و به شورای نگهبان ارسال شد و هر بار این نهاد بر لایحه ایراداتی گرفت و در نهایت دو هفته قبل تمامی ایرادات شورای نگهبان از سوی مجلس برطرف و آماده تصویب نهایی شد. اما ماجرا به همین جا ختم نشد و بعد از رفع تمامی ایرادات به یک باره فعالان حقوق کودک و همچنین کارشناسان و جامعه‌شناسان متوجه ماده ۲۷ آن شده و عنوان کردند که براساس این ماده فرزند خوانده می‌تواند با سرپرست خود ازدواج کند که درست نیست و مخالف عرف و اخلاق جامعه است و این ماده با حاشیه های زیادی همراه شد که تا امروز ادامه دارد.
*عواطف پدری را از فرزند خوانده نگیریم
یک کارشناس اجتماعی در مورد تدوین لایحه جدید فرزندخواندگی به خبرنگار مهر گفت: حدود هشت سال قبل از یک طرف با تعداد بسیار زیادی از متقاضیان فرزندخواندگی یعنی زنان و شوهران فاقد فرزند مواجه بودیم که درخواست تحویل فرزند به آنان چند سال به طول می‌انجامید و از سوی دیگر حدود ۲۰ هزار نفر کودکان بی_سرپرست تحت حمایت بهزیستی بودند که در خانه های کودکان و نوجوانان یا نزد خانواده جایگزین به دور از خانواده اصلی زندگی می‌کردند که ما با یک تعارض مهم مواجه بودیم و مشکل آفرین بود.عشقی ثانی افزود: بررسی‌ها نشان داد که به موجب قانون فرزندخواندگی مذکور فقط کودکانی را می‌توانیم به فرزندخواندگی بدهیم که فاقد پدر، مادر و جد پدری باشند، در حالی که حدود ۸۵ درصد از کودکان بی سرپرست تحت سرپرستی سازمان بهزیستی دارای پدر یا مادر و یا جد پدری بودند بنابراین هیچ‌یک از آنان به دلیل اعتیاد، زندانی بودن، ازدواج مجدد و… عملاً توانایی و علاقمندی و صلاحیت لازم جهت سرپرستی از کودکان خود را نداشتند. بنابراین ضرورت، اصلاح و تدوین قانونی که متناسب با مقتضیات زمان فعلی و همسو با واقعیت‌های موجود جامعه باشد به شدت احساس می‌شد برای این منظور تیم کارشناسی بهزیستی و برخی از قضات با حمایت برخی از نمایندگان مجلس کار اصلاح قانون را شروع کردند.
وی تاکید کرد: برای اصلاح قانون تلاش‌های زیادی توسط این تیم و مسئولین وقت بهزیستی انجام شد و در نهایت لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست بدون ذکر واژه فرزندخواندگی مراحل بررسی و اصلاح و تصویب خود را گذراند و چند نوبت بین مجلس و شورای نگهبان دست به دست شد.این کارشناس اجتماعی مهم‌ترین اصلاح انجام شده در لایحه را گسترش شرایط کودکان قابل واگذاری برای حضانت و فرزندخواندگی ذکر کرد و گفت: زیرا مطابق قانون قبل فقط حدود ۱۵ درصد از کودکان تحت سرپرستی بهزیستی را شامل می‌شد. همچنین در قانون جدید پیش بینی شده که هر کودک محروم از مراقبت والدین بتواند به فرزندخواندگی سپرده شود. شرایط متقاضیان پذیرش کودکان به عنوان فرزند خوانده هم به حدی توسعه پیدا کرد که علاوه بر خانواده های بدون فرزند حتی دختران مجرد واجد شرایط هم بتوانند کودکی را به سرپرستی قانونی خود بگیرند و از وی مراقبت کنند. همچنین با توجه به اینکه شرعاً کودکانی که به حضانت و فرزندخواندگی سپرده می‌شوند از ارث محروم هستند راهکارهای جانشین هم پیش بینی شد.
به گفته وی، در حقیقت این لایحه سه کار بزرگ و ارزشمند برای کشور انجام می‌دهد اولاً تعداد بسیار زیادی از کودکان فاقد سرپرست موثر را که با مشکلات زیادی در محیط‌های پرورشگاهی و به دور از خانواده خود زندگی می‌کنند صاحب خانواده کرده و بار مالی بسیار زیادی را از دوش دولت و بهزیستی بر می‌دارد و زنان و شوهران فراوانی که تنها به دلایل فیزیولوژیکی نمی‌توانند صاحب فرزند شوند را صاحب فرزند می‌کند و به پایداری زندگی آنان می‌افزاید و همچنین مهم‌ترین نیاز آنان که عشق و محبت و عواطف انسانی و تربیت در محیط خانواده است را فراهم می‌سازد.
عشقی ثانی به ماده ۲۷ در این لایحه اشاره کرد و گفت: تبصره ماده ۲۷ در این لایحه توسط مجلس اگرچه با نیت خیر و به منظور جلوگیری از بروز یک فساد در این خانواده‌ها آورده شده است و ازدواج سرپرست با فرزند خوانده را مگر با اجازه از دادگاه ممنوع کرده است اما باعث خدشه دار شدن عواطف پدری و فرزندی می‌شود.وی که مخالف این تبصره است گفت: چگونه می‌توانیم باور کنیم که پدری این چنین تصوری در ذهن خود داشته باشد، این چنین پیشنهادی را مطرح کند و این کدام دادگاه است که می‌خواهد چنین رای بدهد. بنابراین به عنوان کارشناس در این حوزه از نمایندگان مجلس و اعضاء محترم شورای نگهبان استدعا دارم برای این معضل راهی خردمندانه و انسانگرایانه جستجو کنند.
*ازدواج بین سرپرست و فرزند خوانده ممنوع است
رئیس سازمان بهزیستی نیز در مورد ماده ۲۷ گفت: در قانون قبلی فرزندخواندگی که مربوط به سال ۵۳ است به این موضوع پرداخته نشده بود و ازدواج کودکان به سرپرست ممنوعیتی نداشت که چند مورد نیز رخ داد.
همایون هاشمی اظهار داشت: اما در قانون جدید در تبصره ماده ۲۷ آمده است که ازدواج چه در زمان حضانت و چه غیر آن بین سرپرست و فرزندخوانده ممنوع است مگر اینکه قاضی دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتی سازمان بهزیستی این امر را به مصلحت فرزندخوانده تشخیص دهد بنابراین در این لایحه ما ازدواج را ممنوع کرده‌ایم مگر در شرایط خاص و با اذن دادگاه. این در حالی است که در نخستین مصوبه لایحه ازدواج سرپرست خانواده با فرزندخوانده ممنوع اعلام شده بود که با مخالفت شورای نگهبان روبه رو شد و اعضای شورای نگهبان معتقد بودند که این ممنوعیت، مخالف با شرع و اسلام است و باید اصلاح شود. همین موضوع باعث شد که نمایندگان مجلس تبصره ای به آن اضافه کنند.
نمایندگان مجلس بر ممنوعیت ازدواج فرزند خوانده با سرپرست تاکید دارند و عنوان می‌کنند که با گذاشتن محدودیت بسیاری از مشکلاتی که در گذشته برای کودکان ایجاد می‌شد دیگر اتفاق نمی‌افتد و این‌چنین از سوء استفاده از کودکان نیز جلوگیری خواهد شد.
*جلوگیری از سوء استفاده از کودکان
در همین رابطه امیر حسین قاضی زاده، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس با اشاره به اینکه در گذشته فرزندخوانده بدون هیچ شرط و محدودیتی می‌توانست با سرپرست خود ازدواج کند، گفت: براساس ماده ۲۷ لایحه جدید حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست، ازدواج فرزند خوانده با سرپرست، در صورت صلاحدید دادگاه امکان‌پذیر است و با این محدودیت امکان سوء استفاده از کودکان وجود ندارد.این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس نیز با تاکید بر حمایت از حقوق فرزندخواندگان افزود: »ما به لحاظ شرعی نمی‌توانیم این شکل ازدواج را ممنوع کنیم اما می‌توانیم مصلحت فرزند خوانده را در نظر بگیریم.«
از سوی دیگر وزیر دادگستری نیز به ماده ۲۷ واکنش نشان داده و عنوان کرد که باید بر روی لایحه حمایت از کودکان بدسرپرست و بی سرپرست اصلاحاتی انجام شود تا تبصره ماده ۲۷ این لایحه برای افکار عمومی مسئله‌ساز نشود.
حجت‌الاسلام مصطفی پورمحمدی با تاکید بر اینکه روح قانون، عدم ازدواج فرزندخوانده با سرپرست است، گفت: این موضوع در موارد استثنایی امکان‌پذیر است که قانون‌گذار هم اشاره داشته با نظر دادگاه انجام شود؛ بنابراین باید اصلاحاتی انجام شود تا چنین مسائلی برای افکار عمومی مسئله‌ساز نشود. بنا شده که ما این موضوع را پیگیری کنیم تا این دغدغه برطرف شود ضمن اینکه احکام شرعی باقی بماند ولی مسئله‌ساز نکنیم.وزیر دادگستری ادامه داد:‌ اساس فرزندخواندگی این است که ازدواج با فرزندخوانده صورت نگیرد که ما پیگیر حل شدن این موضوع در تبصره لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست هستیم.
در هر حال بررسی و تصویب و رفع ایرادات لایحه حمایت از کودکان بی سرپرست و بد سرپرست در مجلس ۸ سال به طول انجامید اما در نهایت ماده ۲۷ آن باعث مخالفت زیادی از سوی فعالان حقوق کودک، کارشناسان و جامعه‌شناسان و برخی از مسئولین کشور شد و آنان خواستار لغو تبصره ازدواج فرزند خوانده با سرپرست شدند با این وجود باید منتظر تصمیم شورای نگهبان در این خصوص باشیم.