وجدان تاریخ ما را نخواهد بخشید!

گروه گزارش: دریاچه زیبای ” ارومیه” که زمانی بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه شور جهان بعد از بحرالمیت به شمار می‌رفت با ۱۰۲ جزیره کوچک و بزرگ و طولی در حدود ۱۳۰ تا ۱۴۰ کیلومتر و عرضی بین ۱۵ تا ۵۰ کیلومتر با سطح آبی به عمق متوسط ۶ متر که در عمیق‌ترین نقطه به ۲۵ متر می‌رسید به بزرگ‌ترین زیستگاه طبیعی “آرتمییا ” مشهور بود. اما امروزه در حالی نفس‌های این دریاچه به شمارش افتاده و تاسف بار است که بگوییم؛ کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند؛ با وجود ۲۱ رودخانه و ۳۹ مسیل تغذیه کننده از جمله زرینه رود، سیمینه رود، گادار، باراندوز، شهر چای، نازلو و زولا، این دریاچه تا چند سال دیگر کاملاً خشک خواهد شد. این در حالی است که دریاچه ارومیه به دلیل ویژگی‌های طبیعی و اکولوژیکی به عنوان ذخیره‌گاه بیوسفر در برنامه انسان و کره مسکون سازمان یونسکو معرفی و به ثبت رسیده است. اما این زیست‌بوم با تمام دار و ندارش رو به نابودی است، چرا که به گفته مسئولان سازمان محیط زیست، کاهش میزان نزولات جوی، پایین بودن راندمان آبیاری کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و عدم اختصاص آب کافی برای تامین نیاز بیولوژیکی رودخانه‌های منتهی به دریاچه از عوامل تشدیدکننده بحران و کویری شدن منطقه به شمار می‌رود.. چند سالی است که عوامل مختلف دست به دست هم داده‌اند تا منحصر به‌فردترین تالاب جهان به دلیل میزان پسرفت آب به تهدیدی جدی برای ساکنان منطقه تبدیل شود، در نتیجه پس‌روی آب دریاچه، وسعت آن به میزان قابل توجهی کاهش یافته و برخی قسمت‌های جنوبی دریاچه غیرقابل دسترسی و تبدیل به نمک‌زار شده است که این پدیده می‌تواند فجایع زیست محیطی بسیار زیادی را همراه داشته باشد که یکی از آنها به جای ماندن روستاهای خالی از سکنه در شرق این دریاچه است.
*آرتمیا؛ نگین بی‌فروغ دریاچه ارومیه
آرتمیا این جاندار سخت‌پوست که روزگاری در آب‌های دریاچه ارومیه می‌زیست، ناپدید شده است.
از سوی دیگر پراکنده شدن ریزگردهای نمکی از دیگر زیان‌های خشک شدن دریاچه ارومیه به شمار میرود که به گواه کارشناسان زندگی شهروندان شهرهای آذربایجان از جمله تبریز و ارومیه را با خطرات جدی مواجه ساخته تا آنجا که در صورت تداوم این شرایط شهرهای برگ آذربایجان محکوم به تخلیه از سکنه خواهند بود.
همچنین طوفان‌های نمکی علاوه بر آثار تخریبی غیرقابل انکار بر زندگی مردم استان آذربایجان غربی و استان‌های مجاور آن و حتی استان‌های غربی و شمالی کشور بر کشاورزی منطقه نیز تاثیر سوء داشته و بدلیل شوری بیش از حد آب و رسوب گرد و غبار طوفان‌های نمکی تهدیدی جدی برای مزارع و باغات منطقه به شمار می‌رود.اهمیت موضوع احیای دریاچه ارومیه تا آنجا بود که آقای حسن روحانی در سفر پیش از برگزاری انتخابات به ارومیه در جمع مردم آذربایجان با بیان این‌که نخواهیم گذاشت دریاچه ارومیه خشک شود، گفت: “من به شما قول می‌دهم که اگر بار مسئولیت اجرایی کشور را بر دوش من قرار دادید، در اولین روز دولت، حل مشکل دریاچه ارومیه در دستور کار قرار خواهد گرفت. “حسن روحانی در جمع هواداران خود در ورزشگاه شهید آهن‌دوست ارومیه در جواب فریاد هواداران خود مبنی بر این‌که دریاچه ارومیه احیا باید گردد، اظهار کرد: “در مرکز مطالعات استراتژیک مدت‌هاست کارگروه ویژه‌ای برای حل مشکل دریاچه ارومیه تشکیل شده و اولین بررسی‌ها به ما می‌گوید اگر خدای ناکرده دریاچه ارومیه خشک شود، زیست ۱۴ میلیون نفر در معرض خطر قرار خواهد گرفت و آن‌وقت ریزگردهای نمک تمام زمین‌های کشاورزی کشور را نابود خواهد کرد. “روحانی آن روز به مردم ارومیه قول داد که در اولین روز کاری دولت جدید حل مشکل دریاچه ارومیه را در دستور کار قرار دهد و تاکید کرد که: من به شما قول می‌دهم در دولت تدبیر و امید، احیای دریاچه ارومیه، جزء اولین برنامه‌هایمان باشد. ”
روز یکشنبه ۲۷ مرداد ماه سال ۹۲ نخستین جلسه هیئت دولت دولت تدبیر و امید برگزار شد و رئیس جمهور در نخستین روز به وعده داده شده در شعارهای انتخاباتی خود جامه عمل پوشاند. در این جلسه که بیش از سه ساعت طول کشید، بعداز اظهارات روحانی و قرائت منشور اخلاقی دولت، تصمیمات و مصوباتی مهم اتخاذ شد که از جمله آنها برای بهبود وضعیت معیشت مردم و نجات دریاچه ارومیه است.در این جلسه، هیئت دولت مصوب کرد که کارگروه نجات دریاچه ارومیه با مسئولیت وزیر نیرو و عضویت وزرای جهاد کشاورزی، کشور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست و نماینده معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ایجاد شود. این کارگروه ماموریت یافت با استفاده از سوابق مطالعات و اقدامات قبلی به عمل آمده در این زمینه و بررسی‌های تخصصی و میدانی بیشتر، ظرف ۲ ماه راهکارهای نجات دریاچه ارومیه را تدوین و جهت تصمیم‌گیری نهایی به دولت ارائه کند.به دنبال آنکه نمایندگانی از وزارت‌خانه‌ها و دستگاه‌های مرتبط گرد هم آمده و منویات هیئت دولت در این باره را ‌بحث و بررسی کردند، تازه وقت آن رسید که زمام امور به کسی سپرده شود که نام‌آشناست؛ عیسی کلانتری.
کلانتری وزیر اسبق کشاورزی پیش از این کلید معمای خشک شدن نگین آبی آذربایجان این پهنه آبی را در زیر زمین دانسته بود؛ جایی که ۲۲ هزار چاه غیر مجاز پیرامون دریاچه، منابع آبی را هورت کشیده و به آبیاری باغ و زمین کشاورزی اختصاص می‌دهند و در کنار آن هم در خشک شدن دریاچه نقش بسزایی دارند و هم در شور کردن زمین‌های حاصلخیز و نابودی مزارع و باغات خود!تمامی بارش‌های زمستانی امسال هم نتوانسته اندکی به داد دریاچه رو به زوال برسد و گویا مؤلفه قدرتمند بارندگی را باید از فاکتورهای نجات دریاچه حذف کرد.وی بر این باور بود دریاچه ارومیه از نظر زمین‌شناسی مرده است و دریاچه ارومیه بیمار است و گام نخست در درمان، تشخیص بیماری است؛ تشخیصی که می‌گویند زمان‌بر و نیازمند هزینه‌های سنگین است، ولی به گفته رئیس‌جمهور و به دلیل اهمیت منطقه آذربایجان برای کشور، تأمین هزینه‌های آن بلامانع خواهد بود.وی در ادامه با تأکید بر بهره‌گیری از دانش دانشگاهیان، افزود: زیاده‌خواهی‌ها، باعث خشک شدن دریاچه ارومیه شد؛ پس نباید آن را به گردن طبیعت یا اقلیم انداخت. مشکل از خودمان است و ما مجبوریم به هر قیمت دریاچه را نجات دهیم.
بدین ترتیب پای دانشگاه صنعتی شریف به عنوان محور علمی احیای دریاچه به میان می‌آید تا همه چیز برای نتیجه‌گیری آماده به نظر برسد.
*راهکارهای نجات دریاچه ارومیه تا پایان ماه جاری به دولت ارائه می‌شود
دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: راهکارهای قابل اجرا و علمی نجات این دریاچه تا پایان ماه جاری به دولت ارائه می‌شود.عیسی کلانتری پیش از این در کارگاه یک روزه هم‌اندیشی مطالعات درخصوص نجات این دریاچه در استانداری آذربایجان شرقی اظهار کرد: اصل اول که در ارائه این طرح لحاظ شده تامین کسری آب دریاچه از سطح حوزه آن می‌باشد و انتقال آب بین حوزه‌ای، آخرین اولویت ماست.وی خاطرنشان کرد: طرح‌های مختلف درمورد نجات این دریاچه در دست داریم که از آن جمله می توان به دادن حق آبه حوزه دریاچه از مصارف فعلی، انتقال آب رودخانه زاب به میزان ۷۰۰ میلیون مترمکعب در سال، کاهش مصرف و بهره‌وری آب و به کارگیری فکرهای جدید در این مورد اشاره کرد.
کلانتری گفت: احیای دریاچه ارومیه کار آسانی نخواهد بود و از همان ابتدا به پیچیدگی این کار واقف بودم و از عواقب آن در منطقه اطلاع کافی دارم.وی خاطرنشان کرد: هم اکنون ۹۴ درصد این دریاچه خشک شده اما این موضوع نباید ما را ناامید کند و باید بدانیم که با خشک شدن این دریاچه، زندگی در این منطقه بخصوص شهر تبریز سخت خواهد بود.کلانتری با اشاره به مصرف سالانه پنج میلیارد متر مکعب آب شیرین در این حوزه، افزود: متاسفانه در ازای مصرف هر متر مکعب آب در این حوزه، ۲۰ سنت درآمد کشاورزی داریم که در مقایسه با قیمت آب در کشورهای منطقه، کاملا ضررده است.
*ارایه نظر در خصوص دریاچه ارومیه قبل از رسیدن به راه حلی واحد اشتباه است
داود رضا عرب عضو ستاد احیای دریاچه ارومیه پیش از این گروه مشاوران ملی و بین‌المللی احیای دریاچه ارومیه از سواحل شرقی گفته بود: قبل از رسیدن به راه حلی کلی و واحد در بین اعضای این ستاد، اظهار نظر در این مورد صحیح نخواهد بود.وی افزود: هدف از تشکیل ستاد احیا، رسیدن به نقشه راه برای نجات دریاچه ارومیه و جان بخشی دوباره به آن است.عرب گفت: برنامه‌ریزی شده حداکثر تا ۲۰ اردیبهشت ماه ۹۳ این نقشه تهیه و در دستور کار هیئت دولت قرار گیرد.
*کوچک‌سازی نه، احیای بخشی دریاچه ارومیه
“مایک موزر” مشاور ارشد بین‌المللی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران گفت: به جای کاربرد و نامگذاری محدود کردن دریاچه بهتر است کوچک کردن دریاچه یا واژه احیای بخشی از دریاچه را به کار برد.وی با بیان اینکه باید کاری مانند کانال کشی انجام داد تا آب رودخانه‌ها کاملا به بدنه اصلی دریاچه برسد، اظهار کرد: این مشکلی است که باید با اراده و توسط خود ایرانیان حل شود و جوامع و کارشناسان بین المللی نیز با انتقال دانش و تجربه و کمک‌های مالی در کنار مردم ایران هستند.
وی اضافه کرد: موضوع اقلیم و استفاده از آب به شکل بی‌رویه در داخل این حوضه آبخیز و خارج از ظرفیت، مهمترین مشکل این زیست بوم جهانی است و نیازمندیم تا تمهیداتی اندیشیده شود تا مصارف کشاورزی با ظرفیت‌های موجود همخوانی داشته باشد.خشک شدن و یا کم شدن آب دریاچه تعادل اکولوژیک شمال‌ غرب کشور را برهم می‌زند، آب و هوا را تغییر داده و با تاثیرگذاری مستقیم بر روحیات مردمی که سالیان سال با دریاچه زندگی کرده‌اند، موجب مهاجرت میلیونی آنها می‌شود. حضور دریاچه تاکنون سبب ایجاد ویژگی ساحلی به این منطقه کوهستانی و تعدیل آب و هوا شده است. ۱۵ سال از زمان آغاز کاهش ارتفاع آب دریاچه ارومیه می‌گذرد، اینک دانشمندان معتقدند چنانچه دریاچه ارومیه خشک شود، منطقه تبدیل به بیابانی به وسعت ۵۷۰ هزار هکتار با ۸ میلیارد مترمکعب نمک می‌شود که با وزش نخستین بادها به جای شن یا رس، این نمک است که در هوا منتشر شده و موجب تخریب محیط زیست می‌شود، تخریبی که بدون شک از مرزهای کشور خواهد گذشت و در خوش بینانه‌ترین شرایط کشورهای همسایه را نیز در شرایط بحران زیست محیطی گرفتار خواهد کرد.اینک این ماییم و این لبخند نمکین دریاچه‌ای در حال مرگ، دریاچه‌ای که با همه زیبایی‌اش با همه قدمت‌ خود و با همه نعمت‌هایش در حال نابودی است، این نابودی یعنی نابودی سه درصد از خاک ایران و ایرانی با پیکری زخمی برجای می‌ماند.امروز برگی دیگر از تاریخ در حال نگارش است، اگر خشک شدن دریاچه در این ورق نوشته شود، هیچ‌گاه وجدان تاریخ ما را نخواهد بخشید، اگر چه دریاچه هامون چند سال پیش توسط بیگانگان خشکانده شد ولی اینک دریاچه ارومیه به دست خودمان در حال خشکیدن است.
* فاجعه انسانی در راه است
فراتر از بحران پیش‌رو که چند سال است گونه‌های گیاهی و حیوانی دریاچه را با مشکل روبه‌رو کرده است، بسیاری از کارشناسان دولتی و غیردولتی این نکته را متذکر شده‌اند که با کاهش مساحت دریاچه ارومیه و خشکی تدریجی، دریاچه ارومیه به شوره‌زاری ۸ میلیارد تنی تبدیل می‌شود که زیست‌بوم انسانی منطقه را از بین خواهد برد و در نهایت منجر به مهاجرت‌های ناخواسته و از بین رفتن بخش مهمی از کشتزارهای اطراف می‌شود.هم‌اکنون این ماییم که باید تصمیم بگیریم، نگاه به آینده، نجات دریاچه ارومیه، رهایی بخشیدن دریاچه، بستن فاضلاب‌ها، قانونمند کردن ورودی‌های آب شیرین به دریاچه و اقدامات دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد یا این‌که بپذیریم همین شرایط را ادامه دهیم، سلام طبیعت را پاسخ نگوییم، از تازیانه‌هایی که بر شانه‌اش نواخته‌ایم درس نگیریم و آنگاه بگذریم رافت و مهربانی طبیعت به قهری بدل شود که دیگر به سادگی نتوان آن را مدیریت کرد.این انتخاب ماست، باید انتخاب کنیم که امانت در دست خویش را چگونه نگهد‌اریم و چگونه آن را به نسل بعد از خویش تحویل دهیم و آنچه که تاکنون در دفترچه عمل خودمان نگاشته‌ایم به هیچ کدام از ما در هر جایگاهی که هستیم نمره قبولی نمی‌دهد، حتی به عنوان یک شهروند بپذیریم.
حال از نخستین مصوبه دولت تدبیر و امید در ۲۷ مرداد ۹۲ هشت ماه می‌گذرد و قرار است راه‌حل علمی نجات دریاچه ارومیه در خرداد ماه به هیئت دولت ارائه شود اما امیدواریم این عمل نوش دارو قبل از مرگ سهراب نباشد.مردم هنوز منتظر هستند؛ منتظر اجرایی شدن قول‌ها و اقداماتی که دولت روحانی وعده آنها را داده است.