آذربایجان داستانلاریندا بایاتیلار
یازان : ائلخان یورداوغلو محمداوو کوچورن: محمدرضا اسماعیل زاده
ائرتهسی گون نؤوبه قمبره چاتدی. قمبر سهنگی الینه آلیب بولاغا ائندی. سهنگی یاخالایاندا ایچینده اوزوک دوشدو. گؤتوروب باخدی. گؤردو کی، آرزویا وئردیگی اوزوکدو. اونسوز دا گونو آه-وایلا کئچن قنبرین حالی داها دا پیس اولدو. چوخ مایوس حالدا سهنگی دولدوروب گئری قاییتدی. موللاخانایا چاتمامیش مسجیدین تینینده گیزلنن آرزونو گؤردو. قمبرین دیلی توتولدو، نه دئیجیینی بیلمهدی. هاننان-هانا اؤزونه گلیب سهنگی یئره قویدو، بئله دئدی: سو گلر بوروخ-بوروخ، چکللر تولوخ-تولوخ. اوزوگون تاپان اوغلانا، نه وئررسن موشتولوق؟ آرزو جاواب وئردی: سو گلر بوروخ-بوروخ چکللر تولوخ-تولوخ. اوزوک تاپان اوغلانا مندن اؤپوش موشتولوق”
بیز بیلیریک کی، داستانلارین بعضیسی هر هانسی بیر ائل قهرمانینا قوشولموش شئیرلر اساسیندا مختلیف اوزان-آشیقلار طرفیندن یارادیلیر. بعضی داستانلاریمیز دا وار کی، همین داستانلاردا بو و یا دیگر آشیغین اؤزو طرفیندن یازیلمیش شئیرلریندن استیفاده ائتمکله اوندان سونراکی دؤورده یاشایان همکارلاری طرفیندن یارادیلیر و ائل آراسیندا آغیزداناغیزا کئچهرک یاییلیر، داستان ایستاتوسو آلیر. بئله داستانلاردان بیری ده “یاخشی و آشیق” داستانیدیر. بو داستان ساری آشیغین قوشدوغو بایاتیلار و حاققیندا ائل آراسیندا دولاشان روایتلر اساسیندا یارادیلیب.
“یاخشی و آشیق” داستانی بیر خصوصیتینه گؤره دیگر داستانلاردان تامامیله فرقلنیر. بئله کی، بو داستاندا سادهجه اوچ قوشما وار. بو اوچ قوشمادان باشقا ایشلنن نظم نمونهلرینین هامیسی بایاتیلاردیر. ساری آشیغین اؤزو ترفیندن یارادیلان بایاتیلار سوژئت ختتینه اویغون اولاراق اوبرازلارین دیلی ایله داستان تهکییهسینه داخیل ائدیلیر. زنگین سؤز خزینهسینه و مودریک تفککوره و تخییوله مالیک اولان خالق بو داستاندا شعیر نمونهسی اولاراق بایاتیلاردان استیفاده ائتمکله هم ده ساری آشیغین یارادیجیلیغیندا بایاتی ژانرینین اوستونلوک تشکیل ائتمهسینی ده دقته چاتدیریر.
“یاخشی آشیق” داستانیندا یئتمیش دوققوز بایاتیدان استیفاده ائدیلمیشدیر. آشاغیداکی بایاتی ایسه متنین داخیلینده ایکی دفعه ایشلنیر:
آشیق گونلر اوزونو
تئل سونبوللر اوزونو
چکرم یار هسرتین
آیلار، ایللر اوزونو
داستانین اوّلینده سؤیلنن هر اوچ اوستادنامه ده بایاتیلاردان عبارتدیر. بئله کی، بیرینجی اوستادنامهده دؤرد بایاتی وئریلیب کی، اونلارین دا ایکیسی جناس قافیهلیدیر. ایکینجی اوستادنامهدکی اوچ بایاتینین هر اوچو جناس اوچونجو اوستادنامهدکی اوچ بایاتینین ایسه سادهجه بیری جناس قافیهلیدیر. عمومیتله داستاندا ایشلنن یئتمیش دوققوز بایاتینین اوتوز ایکیسی جناسدیر. بیر بایاتی ایسه استثنا حال تشکیل ائدیر. همین بایاتی آلتی مصراعدان عبارتدیر و آشاغیداکی کیمیدیر: من آشیق درمه-درمه، درمنی درمه-درمه. اکیلممیش بوستاندان، تیکیلمه¬میش چارداخدان دوغولمامیش بیر اوغلان چاغیریر، درمه، درمه
بو جور نمونهلره بایاتیلار ایچریسینده چوخ آز-آز راست گلینیر. مصراعلارین آرتیق اولماسی بایاتیمن سادهجه بللی قانونلارینی پوزور. لاکین بایاتینین عومومی ایستروکتور پوئتیکاسینا هئچ بیر ضرر و خلل گتیرمیر.
“یاخشی و آشیق” داستانیندا سؤیلنن هشتاد بایاتینین یئتمیش آلتینجیسی اثرین قهرمانی آشیق طرفیندن، ایکیسی یاخشی طرفیندن، ایکیسی ایسه آشیقله معشوقون اؤلوموندن سونرا اونلارین قبری اوستونده زینب طرفیندن سؤیلنیلیر.
م.جعفرلینین”ائپوسون شعیرلریندکی بنزتمه قروپلاری آذربایجان داستانچیلیغینین بوتون پوئتیک قدرتینی اؤزونده عکس ائتدیریر. دؤیوش صحنهلری، قهرمانلارین پورترئت تصویری بدیعی تصویر و ایفاده واسطهلری ایله او قدر یوکسک سویهده ترننوم ائتدیریلیر کی، داستانین شعیرلری اونون نظم حیصهسی ایله برابر ائپیک سویهده چیخیش ائدیر. باشقا سؤزله، ائپوسداکی شئیرلر، سادهجه اولاراق، لیریک حاشییهلر کیمی چیخیش ائتمیر، ائپیک ایدئیانین رئاللاشماسینین ضروری ایستروکتور سویهسی رولونو اویناییر”—فیکری مقالهمیزین سونوندا داستانلاردا ایشلنن بایاتیلارین هانسی مؤوقئیه مالیک اولماسی حاقیندا گلدیگیمیز قناعتی تامامیله تصدیقله¬ییر.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۱۷ مهر ۱۳۹۲ ساعت ۵:۳۳ ق.ظ
