آذربایجان موغاملاری
فرهاد جعفری
مایه(تَمَل: (ایفاچی راستین گیریشینی(برداشت) ایفا ائتدیکدن سونرا اونا ایاق ائدرک بو موغامین تمل شعبه‌سینه دوشمه‌لیدیر. بو ایش »آواز ناقیص« آدلی بیر گوشه‌نین ایفاسی واسیطه‌سی ایله اولور. راستین ایکینجی شعبه‌سی و عین حالدا ان بؤیوک شعبه‌سی تمل (مایه) دیر. تمل(مایه) گیریش شعبه‌سینین عکسینه اولاراق بمدن باشلامیش و زیل پرده‌لره دوغرو گئدیر. دئمک اولار باشلانیشدا (درآمد) اولان بیر خاصیت یعنی باشلانیشین چالینماسیندا، ایفا اولونان موغامین بوتون شعبه‌لرینی گزرک اونلاری تمثیل ائتمه، تمله(مایه) ده عایید اولور. بئله کی تملین آدیندان بللی اولودوغو کیمی تمل(مایه) هر بیر موغامین اساسی و جؤوهری ساییلیر. اولا بیلر بیر موغامی دستگاه شکلینده ایفا اولونماسیندا گیریش یا باشلانیش ایفا اولونماسین آنجاق تمل هم اینسترومئنتال هم ده ووکال – اینسترومئنتال ایفاچیلیقدا ایفا اولونمالی دیر. بئله‌لیکله اونون هر زمان موغاملاردا ایفا اولونماسی، موغاملاردا ان بؤیوک و مرکزی شعبه ساییلماسی، تملین موقعیتینی موغاملاردا او یئره چاتدیرمیش کی قطعیتله دئمک اولار هر موغامین تملی (مایه) او موغامین بوتون اؤزللیک‌لرینی سجیه‌لندیرن و ها بئله او موغامین تمثیلچیسی‌دیر. راستین تملی کیچیک اوکتاوانین سول پرده‌سینده ایفا اولونور، اونون ایفا اولونوندوغو پرده راست موغامینین باشلانغیج پرده‌سی دئمکدیر. بو قایدا بوتون موغاملاردا حیاتا کئچیریلیر.
عوشاق: راست موغامینین تملدن (مایه) سونرا ایفا اولونان نؤوبتی شعبه‌سی عوشاق‌دیر. بعضی موسیقی عالیملری گاهدان بونو گوشه ده آدلاندیریرلار. عوشاق ؛ شرق خالقلارینین قدیم ?? کلاسیک موغامیندان بیری اولموشدور و موسیقی قایناقلاریندا راستدان سونرا هر زمان عوشاقین آدی چکیلمیشدی. بئله کی ??ینجی عصیرده وضوح‌الارقام اثرینده ده ایکینجی یئری توتموشدور. حال بو کی عوشاق بو عصیرده یاشایان تارچی میرزه فرجین موغاملار جدولینده و هم ده شیروان و باکی موغام ایفاچیلیغی مکتبلرینه عایید اولان موسیقی جدوللرینده راست موغامی ترکیبینده قئیده آلینمیشدیر و او تاریخدن بری بیر شعبه کیمی راست موغامی داخیلینده ایفا اولونماقدادیر.
عوشاق سؤزونون آنلامی حاققیندا بعضی باشقا موغاملار دا دا اولودوغو کیمی ایندی یه قدر اورتاق بیر فیکیر سؤیله‌نیلمه‌میشدیر. عوشاق سؤزو موختلیف آنلاملار داشیییر، او جومله‌دن: عربجه عاشیقلر دئمکدیر و عاشیق سؤزجوگونون جمعی‌دیر، بو فیکیر بو حاقدا ان چوخ سؤیلنیلن فیکیردیر، بوندان علاوه بو تئرمین ایله عرب دیلینده گول – چیچک، شک – شوبهه، باغیشلاما، شریکلیک، شوکور ائتمک آنلاملاری دا ایفاده اولونور. عوشاق سؤزو صوفی لیکده(تصوف) ده صوفیلرین سیر و سولوک پروسئس لریندن بیرینین آدی اولموشدور. عوشاق راستدا ایکی حیصه ده ایفا اولونور: بیرینجیسی سربست بحر ده ایفا اولونان موغام پارچاسی اولموش، ایکینجی حیصه ایسه بو شعبه‌نین ریتمیک یئری‌دیر. سونونجو حیصه‌نین ان مهارتلی ایفاچیلاریندان بیریسی حاجی بابا حسینوو اولموشدور. اونون ریتمیک عوشاقدا ان چوخ اوخودوغو غزل‌لردن بیریسی بودور:
اول پری وش کیم ملاحت مولکونون سلطانی‌دیر
حؤکم اونون حؤکمو دورور، فرمان اونون فرمانی‌دیر
سوردو مجنون نؤوبتین، ایندی منم روسوای عشقدوغرو دئرلر هر زمان بیر عاشیقین دؤورانی‌دیر.حسینی: عوشاقین ریتمیک یئریندن سونرا گلن گوشه حسینی‌دیر. بو گوشه واخت ایله قدیم ?? موستقیل موغامدان بیریسی اولموشدور. اونون ??ینجی عصیرده وضوح‌الارقام اثرینده موغاملار سیاهه‌سینده گتیریلمه‌گینه باخمایاراق، بو عصرین موسیقی جدول لرینده (باکی و شیروان موغام مکتب لرینه عایید جدول لرده) راست موغامیندا بیرگوشه کیمی قئیده آلینمیشدیر. حسینی بو تاریخدن بری بو گونه قدر راست موغامی ترکیبینده ایفا اولونماقدادیر.حسینی تاریخده موسیقی ایله باغلی بیر شخصین آدی اولموش یا دا عرب سؤزو اولان »حسین« ایله ایلگیده اولموش، گؤزل – گؤزللیک و یاخشیلیق آنلامی داشیییر.
حسینی‌یه ایاق ائتدیکدن سونرا عوشاق تصنیفی یا راست تصنیفی اوخونمالی یا دا رنگ چالینمالیدیر. بورادا راستین بیرینجی میکرو سیلسیله‌سی باشا چاتیر و ایکینجی میکرو سیلسیله ویلایتی شعبه‌سینین ایفاسی ایله باشلانیر. میکرو سیلسیله موغاملارین ایچینده ایفا اولونان شعبه‌لر، گوشه‌لر، تصنیف و رنگینبیر مجموعه کیمی ایفا اولونماسیندان عیبارتدیر.
ویلایتی: حسینی دن سونرا ویلایتی شعبه‌سی ایفا اولونمالیدیر . بو شعبه راستین ایری حجملی شعبه‌لریندن بیریسی اولموش و شور موغامینا منسوبدور. ویلایتی سؤزونه قدیم(??-?? – ینجی عصیرلرده) موسیقی کیتابلاریندا راست گلمیریک . آنجاق ??ینجی عصیرده بیر نئچه یئرده او جومله‌دن: میر محسن نوابین»کشف الحقایق مثنوی« اثرینده اونون آدی چکیلمیشدیر. ویلایتی بو شخصین باشقا اثری اولان وضوح الارقامدا و هابئله بو دؤورون بوتون موسیقی جدول لرینده(قاراباغ، شیروان و باکی موسیقی مجلسلرینه عایید اولان جدوللرده) راست موغامینین بیر شعبه‌سی کیمی قئیده اولونموشدو.
ویلایتی؛ »ویلایت« سؤزو ایله عربجه منسوبیت شکیلچیسی اولان »ی« ایله بیرلشمه‌دن ووجودا گلمیشدیر. ویلایت سؤز ایله عرب دیلینده موختلیف ایفاده‌لر اولونور: دوستلوق – یولداشلیق، یئر – بؤلگه – حؤکومت دایره‌سی و … . آنجاق هله‌لیک ویلایتی سؤزونون موغام‌لا علاقه‌دار، سیرری بو گونه قدر آچیلمامیش قالیر.
خواننده ولایتی‌نین اوخوماسینا باشلایاندا آوازلاردان یارارلانمالیدیر. میثال: آمان، آمان آمان، آمان، ای.
سونرا ایسه موغامی غزل ایله داوام ائتدیرمه لیدیر. گنج خواننده‌لر ویلایتی‌نین ایفاسیندا کیفایت قدر دیقتلی اولمالی و اونونلا شور موغامینا منسوب اولان »شور شاهناز« شعبه‌سی آراسیندا مئلودیک باخیمیندان یاخینلیق اولودوغونا گؤره بونلاری بیری بیرینه قاریشدیرمامالیدیرلار. موغاملاریمیزین سینه‌دن سینه‌یه کئچمه‌سی و بئله‌سی قورونماسینا گؤره بئله گؤرونور کی بو سهولره یول وئرمه‌مک اوچون یگانه یول موغام شعبه‌لری و گوشه‌لرینی تکجه اوستاد خواننده‌لرین سس خزینه‌سیندن فایدالاناراق دوزگون دینله‌مک و نهایتا دیقتله بو موغاملاری ایفا ائتمکدیر. یوخسا خواننده ؛ موغاملاری اؤلچو – بیلچیدن چیخارماق و اونلارین اؤلچوسونو بیر بالاجا اوزالدیب یا قیسالتما ایله و یا یاد موسیقیلری دینله‌مکله راحاتجاناسینا موغاملارین سهو صورتده ایفا اولونماسینا و یا بیگانه موسیقی‌لره یول وئرمیش اولور.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۰۵ شهریور ۱۳۹۳ ساعت ۶:۳۰ ق.ظ
