ادبیاتیمیزدا مدرنلشمه گئدیشاتی
اوچونجوبولوم
افشین شهبازی
آنادیلیمیز:بو گون ادبیات ساحه‌لرینین یئنی‌لشمه‌سییله یاناشی ائستئتیک‌له‌شن شرق ادبیاتی، ایلک اؤنجه غرب ادبیاتی اوصول‌لارییلا یازیلدیغی اوچون گؤزللیک و بدیعی‌لییینی غرب ادبیاتینا بورجلودور. بایاق یئنی تنقیددن دانیشدیق.
بو یئنی تنقید اؤزو بیر ائستئتیکادیر. بیر اورژینال متن کیمی، یئنی تنقید، اوخوجویا داد وئریر. غرب‌دن گلن بو گؤزللیک‌لره نانکور اولسایدیق، تنقیدچی‌لیییمیز ائله تذکیره‌چیلیک‌دن یوخاری قالخمازدی.
۸)چاغداش ادبیاتیمیزدا یارادیجیلیق گؤرونورمو؟ یوخسا هله ترجمه ائتمک گره‌کیر؟
ج-سوالینیزین ایلک بؤلومونون جاوبی: هم هه! هم یوخ! یارادیجیلیق مسأله‌سینه مارکسیستی بوجاقدان بیر “اوره تیم= تولید”، بیر “محصول” کیمی باخساق، اؤزو ده وئریملی و مفید محصول کیمی، طبیعی‌کی بیزده بو مسأله داها چوخ مدرنلشمه دؤنَمی‌نین ایلک چاغلاریندا یعنی آخوندزاده، جلیل محمدقلیزاده، م.ع.صابیر‌ده اولور.
بو محصول هم وئریملی اولموش هم ده محصولون ایستئهلاکچیسی، مصرف ائله‌یه‌نی اولموش. بونلاردان سونرا، سییاسی‌لشمه دؤنَمی باشلاییر. سییاسی‌لشمه دؤنَمیندن مقصد، سییاسی جوغرافییایی سینیر و سرحد‌لرین و سییاسی میللت‌لشمه دؤنَمی‌دیرکی بو دؤنَمده بیزیم میللتیمیزین تأسسوفلر اولسون‌کی پایی اولمور. سییاسی‌لشمه دؤنَمی، پهلوی رژیمی ایله باشلاییر بیزده؛ او تایدا ایسه سووئت‌لر بیرلییی ایله. بو زاماندان بویانا ایکی آذربایجان موحیطینده یارادیجیلیق موحیطی ده فرقلی جهت‌ده گئدیر. او تایدا یارادیجیلیق وار، اؤزللیکله نثر بؤلومونده، بو تایدا ایسه قورخو ایچینده یاشایان بیر ادبیات یارانیر.
بو ایسه، بیزیم یارادیجیلیغیمیزی کؤلگه آلتینا سالیر. یعنی بیزیم یارادیجیلیغیمیز، “محصولوموز” هر میللت‌دن قاباق یارانسا دا، اونلاردان سونرا اوزه چیخیر. بیزده سربست شعر، فارسلاردان قاباق باشلاییر؛ آنجاق سونرالار اوزه چیخیر. بو ایسه، بیزیم محصولوموزون باشقالاری‌نین محصولونون آردیندان سوروندویو کیمی گؤرسه‌نیر. حال‌بوکی بئله دئییل، مدرن نثری بیز تانیتدیریریق. آنجاق محصولوموزدان باشقالاری یارارلاناراق اونلارین آدی ایله تاماملانیر.
ترجومه مسأله‌سینه ایسه، من بیر سؤیلم (گفتمان) کیمی باخیرام. گادامئر ترجومه‌نی بیر “یوزوم=تأویل” بیلیر. حتتا دئییرکی ترجومه یوزومون کامیل‌لشمه‌سی‌دیر کی ترجومه‌چی گؤزونون قاباغیندا اولان کلمه‌لر واسیطه‌سییله بو ایشی گؤرور. گادامئره گؤره قاوراییش (فهم) ایدراک اولدوغو یئرده، ترجومه‌یه ائحتییاج یوخدور. آنجاق بیز باشقا بیر دیلی یاشامیریق. او دیلده یاشانانلاری، اؤز دیلیمیزه چئویردیکده “قاوراییش” آدلی آنلاییشا چاتیریق. باشقا اینسانلارین کولتورو ایله تانیش اولماغین هئچ بیر ضرری یوخدور. بیزیم بیلگی دایره‌میز آرتیر. باشقا یاندان ایسه، دیلیمیزین گلیشمه‌سینه گونجل اولماسینا، پاخیر باسماماسینا یاردیمچی اولور. بو گون بیز مدرن ادبیاتدان دانیشدیق. بیلیرسینیزمی بو مدرن ادبیاتی، ترجومه یولو ایله منیمسه‌میشیک بیز؟ صنایع‌لشمه اؤزو بیر باتی متنی‌دیر. باتی کیملیکلی بیر متن‌دیر. آنجاق بیز اونو اؤز موحیطیمیزه کؤچورمکله اؤز بیلیمیمیزه آرتیرماقلا گونجل‌لشمیشیک. بونا گؤره، بیزه بو گون ترجومه‌ده ائحتییاج‌دیر. بو ترجومه‌لر بیزی، گون متنی ایله تانیش ائدیر.
۹)بعضی‌لری یارادیجیلیغی، علاج‌سیزلیقدان تاپیلمیش چاره کیمی ده‌یرلندیریرلر. بئله کی یارادیجیلیق موطلق گرگین دورومو یاشایان یازیچی‌لاردان گؤزله‌نیله بیلیر. سیز یارادیجیلیغین اساس‌لارینی نه‌ده گؤرورسونوز؟
ج-بو سوالینیزدا اولان دوشونجه‌نین اوست- باشیندان فارسلار دئمیشکن “کلی گویی” یاغیر. ادبیاتچی اوچون بو ایکی دوروم یعنی “گرگین” ویاخود “زنگین” دورومو یاشاماق هر ایکیسی یارادیجیلیق قایناغی اولا بیلر. اؤرنک‌لر ده وار. آوروپا کلاسیکینده، عومومییتله ادبیاتی زنگین‌لر اوچون یازماق وار ایدی. یازارلارین بیر چوخو ایسه زنگین طبقه‌سیندن دئییل‌دیرلر. اونلارلا موناسیبتی یوخ ایدی. بو گون یارادیجیلیغین ان بؤیوک انگلی واختی ایتیرمکدیر؛ و یاخود باشقا سؤزله دئسک “مشغولییت”دیر. کئچمیش یازیچینین بو گونکو قدر مشغولییتی یوخ ایدی. بو گون یازیچی ایشله برابر، باشقا مشغولییت‌لر ده آلیر. اینتئرنئت او جومله‌دندیر. ریفاها و تفریحه، اَیلنجه‌یه فیکیرلشمک بیر باشقا مشغول ائدیجی فاکتورلارداندیر. تکجه بیزده بئله دئییل. باتی‌دا دا بئله‌دیر. بو گون باتی ادبیاتی، مدرن دونیادا یاراتدیغی قدر یارادا بیلیرمی؟ منجه هم بیزده، هم دونیا ادبیاتیندا، ادبیات دیلی، تئکنولوژی و بیلیم (علم) دیلی قارشیسیندا گئریله‌مه‌یه باشلاییر. داها دوغروسو یئنیلمه‌یه طرف گئدیر. ادبیات تئکنولوژی دیلیندن بیر ابزار کیمی ایستیفاده ائتمه‌مه‌لیدیر. چونکو بئله اولان حالدا ادبیات دیلی آشاغیلایاجاقدیر. یعنی ادبیاتین دیلینه اولان ان بؤیوک ضربه، اونون تک‌معنالی اولماسی‌دیر. ادبیاتدا، سؤزجوکلر ان چوخ آنلامی ایله سئچیلیر. تئکنولوژی و بیلیم دیلینده ایسه هر بیر سؤزجوک بیر آنلامی قاوراییر، ادبیاتین دیلی، بو قدر آشاغی یئندیکده یاریشدا اوتوزاجاقدیر. ادبیات هر زامان یئنی موناسیبت‌لر قورماقلا مشغول اولمالیدیر. حتتا شابلونلاشمیش، کیلیشه‌لشمیش آنلاییشلاری بئله، یئنی موناسیبت‌لرله دئمه‌لیدیر.
۱۰)یازیچینین ان بؤیوک قورخوسونو، باشقاسی‌نین تاثیرینده قالماق گؤرمک اولارمی؟ بونون یارادیجیلیقدا تاثیری نئجه اولا بیلر؟
ج-“پست قورولوشچولار=پساساختارگرا” اؤزللیکله ژولیا کریستووانین اؤنم وئردییی بیر نظرییه یعنی “متین‌لر آراسیلیق یا بینامتنییت” واردیر. بعضن بیر یازارین متنی‌نین باشقا یازارین متنینه کئچمه‌سینی “تأثیر” آنلاییشییلا آچیقلاییریق. کریستووا “متین‌لر آراسیلیق” اصطلاحی ایله بونو چؤزمه‌یه چالیشیر. دوغرودور بو نظرییه‌ده، هر بیر متن اؤز کیملییینی قورویور و ایشاره ائتدییی متندن مستقل اولاراق یارانیر. آنجاق “تأثیر” سؤزونو بیرآز مسامحه ایله بیر چرچیوه‌یه سالماق اولار. بوندان علاوه ژاک دئریدانین نظرینده، ارسطودان گله‌رک “میمه‌سیس” و “پاستیش” یعنی ادبی تقلید سؤزلری ده اؤنم داشیییر. “چنگیز آیتماتوو” دئمیشکن: یازیچیلیغین ایلک آنلاریندا بیر نوع دویغوسال و رومانتیک هوس، یازارین ذهنینی دولدورور. بو مرحله‌ده او تقلید مسأله‌سینه قاپیلا بیلر. بیر شئی‌لر اوخویور و گؤیلوندن کئچیرکی اونا تای بیر شئی‌لر یاراتسین، بو مرحله‌ده تقلید ائتمک و یاخود باشقاسی‌نین تأثیری آلتیندا یازماق طبیعی بیر حالدیر. بعضن بو مرحله‌ده نیما یوشیج دئمیشکن تقلید اؤزو ده بیر نوع تشخیص‌دیر. یازار بو واسیطه ایله اؤز یولونو تاپیر. یاواش-یاواش پیشدیکده باشقاسیندان تأثیر ویاخود تقلید ائتمه‌سیندن یاخا قورتاریر.
۱۱)آذربایجانین دونیا ادبیاتینا وئره بیله‌جک بیر اثری وارمی؟
ج-طبیعی کی وئرمیش. نیظامی‌دن توتموش فوضولی، آخوندزاده، ج محمد قولیزاده‌یه قدر دونیا ادبیاتینا وئردیییمیز پایلاردیر. آنجاق بیزده مسئله بیرآز گئجیکه‌رک بهره وئریر. اونون دا خاص ندن‌لری وار. بیرینجی بودورکی بیزده یارانان اثرلر، دونیا ادبیاتی اوچون بیرینجی‌لر سیراسیندا دئییل. ایکینجی درجه‌لی ادبیات ساییلیر. بو دا بیر حقیقت‌دیر. یعنی بوگون اورهان پاموکون اثری چیخیر دونیا ادبیاتی اونو ائله بوگون طلب ائدیر. بیزده ایسه، چوخ اوزون سوره چکیر. ایکینجی ندن بیزیم یاخشی اثرلریمیزی باشقا دیللره ترجومه ائدن ترجومه‌چی‌لریمیز یوخدور.
بو گون تورکییه ادبیاتی دونیادا تانینیرسا اونون سببی ۱۹۵۰-دن بو گونه قدر باشلانان ترجومه نهضتی‌دیر. بو اؤلکه‌نین باشقا دیللری بیلن مترجم‌لری، اؤزلری‌نین اثرلرینی او دیللره ترجومه ائتدیلر. داها یابانجی مترجم‌لری گؤزله‌مه‌دیلرکی اونلارین اثرلرینی اؤز دیللرینه ترجومه ائتسینلر. بیزده ایسه، بو ایشی اؤزوموزه بیر نوع آشاغی سوییه‌لیک بیلیریک. بیز گؤزله‌ییریک یابانجی بیر آدام گلسین بیزیم دیلی اؤیرنسین سورادا ادبیاتیمیزی اؤز دیللرینه چئویرسین. بو، هئچ زامان اولمایاجاق. هر ایکی آذربایجاندا ان آزیندان اؤز آنا دیللریندن سونرا باشقا بیر دیلی یعنی فارس و یا روس دیللرینی ده بیلن چوخدور. بیز اؤز اثرلریمیزی بو دیللره ترجومه ائتمکله نه قدر تانیتدیرمیشیق؟ گؤرمه‌یه ایش چوخدور گلین فیل قولاغی‌نین دیبینده یاتماقدان اویانماغا طرف گئده‌یین.
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۱۰ شهریور ۱۳۹۹ ساعت ۱۱:۱۶ ق.ظ
