۲۳ نوع مدرسه در ایران چگونه کم می‌شوند

گروه اجتماعی: وزیر آموزش و پرورش مدت‌هاست بر کاهش تنوع مدارس تأکید دارد؛ آموزش و پرورش چه برنامه‌ای دارد که با کاهش تنوع، عدالت آموزشی کمرنگ نشود و دانش‌آموزان از کیفیت آموزشی برابر بهره‌مند شوند؟ بحث کاهش تنوع مدارس، یکی از موضوعاتی است که رضامراد صحرایی وزیر آموزش و پرورش بارها و بارها در سخنرانی‌های خودش به آن اشاره کرده است.
به عنوان مثال ۲۸ مهر امسال وزیر آموزش و پرورش در اختتامیه گردهمایی مشترک اعضای شورای معاونان و مدیران‌کل آموزش و پرورش استان‌های کشور گفت: »هر چه تنوع مدارس پایین‌تر آید، موفق‌تر بوده‌ایم«.
وزیر آموزش و پرورش همچنین در هزار و بیست و هشتمین جلسه شورای عالی آموزش و پرورش اظهار کرد: »با تنوع مدارس موافق نیستم مگر مدارسی که بر اساس پژوهش های علمی، لزوم ایجاد آنها اثبات شده باشد«.
* چند مدل مدرسه در کشور داریم؟
مدل‌های مختلف مدرسه در کشور داریم؛ از مدرسه دولتی گرفته تا مدرسه غیردولتی، مدرسه استعدادهای درخشان، مدارس استثنایی و …. در واژه‌‌نامه تخصصی آموزش و پرورش می‌توان انواع مدارس و تعریف آن را مشاهده کرد.
۱- مدارس دولتی: مدارسی که از طرف دولت و با هزینه دولتی تأسیس و تجهیز شده باشد و تمام امور آموزشی، پرورشی، مالی و اداری آن را دولت تقبل کند و از شاگردان آن بابت حق تعلیم پولی نگیرند.
۲- مدارس غیردولتی: مدارس غیردولتی که مطابق اهداف، ضوابط، برنامه‌ها، دستورالعمل‌های عمومی، از طریق مشارکت‌های مردمی و با نظارت وزارت آموزش و پرورش، تأسیس و اداره می‌شود.
۳- مدارس اتباع خارجی: مدارسی که بر اساس قرارداد یا موافقت‌نامه‌های فرهنگی بین دولت جمهوری اسلامی ایران با سایر دول و به وسیله سفارتخانه‌های کشورهای خارجی در ایران به عنوان مؤسس، با موافقت وزارت امور خارجه و تصویب شورای عالی آموزش و پرورش، مشروط به موافقت با عمل متقابل، برای تحصیل فرزندان اتباع خود در ایران، برابر مقررات خاص خود، دایر می‌شود. مدارسی برای تحصیل فرزندان افراد کشورهای خارجی که در ایران زندگی می‌کنند.
۴- مدارس استثنایی: مدارسی که متناسب با شرایط و نیازمندی‌های دانش‌آموزان با نیازهای ویژه آموزشی و پرورشی و توانبخشی(نابینا، ناشنوا، نیمه‌شنوا، عقب مانده ذهنی، عقب مانده تحصیلی و ناسازگار) تأسیس و تجهیز شده و حداقل یک گروه از دانش‌آموزان استثنایی در یک دوره تحصیلی در آن مشغول به تحصیل بوده و از نظر تشکیلات مدرسه، اداره آن توسط یک مدیر انجام پذیرد.
۵- مدارس اقلیت‌های مذهبی: مدارسی که بیشتر دانش‌آموزان آن را فرزندان اقلیت‌های مذهبی تشکیل می‌دهند و در آموزش مطالب دینی، برابر مذهب خود عمل می‌کنند.
۶- مدارس بین‌المللی: مدارسی که برای آموزش و پرورش اتباع خارجی مقیم ایران و تأمین فرصت‌های تحصیلی برای فرزندان ایرانیان مقیم کشورهای خارجی که به صورت موقت در ایران مقیم هستند، در دوره‌های مختلف تحصیلی و به صورت دولتی یا غیردولتی تأسیس و بر اساس مقررات دولت جمهوری اسلامی و زیر نظر وزارت آموزش و پرورش(مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور) اداره می‌شوند.
۷- مدارس بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور: مدارسی که به منظور آموزش و پرورش و تأمین فرصت‌های تحصیلی برای فرزندان ایرانیان مقیم کشورهای خارجی و دانش‌آموزان مسلمان دیگر کشورها و کلیه مسلمانان علاقه‌مند به تحصیل در این مدارس، در دوره‌های مختلف تحصیلی و به صورت دولتی یا غیردولتی تأسیس و بر اساس مقررات دولت جمهوری اسلامی و زیر نظر وزارت آموزش و پرورش(مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور) اداره می‌شوند.
۸- مدارس تطبیقی: مدارسی برای آماده کردن دانش‌آموزان ایرانی که مدتی از عمر و زمان تحصیل خود را خارج از کشور گذرانده، زبان فارسی نمی‌دانند و مایل به ادامه تحصیل در مدارس ایرانی هستند.
۹- مدارس خیّرساز: مدارسی که کل هزینه‌های احداث و تجهیز آن توسط خیّر یا خیّرین تأمین شده باشد و آنان به نوعی تمایل به مشارکت در اداره امور مدرسه و استمرار حمایت مالی را داشته باشند. این نوع مدرسه‌ها به پیشنهاد کتبی خیّر و تصویب شورای آموزش و پرورش شهرستان یا منطقه زیر نظر هیأت امنا اداره می‌شود. خیّرینی که با تأمین حداقل معادل نیمی از هزینه‌های مدرسه دولتی موجود، تمایل به مشارکت در بازسازی، توسعه، تجهیز و اداره مدرسه را دارند، نیز مشمول این تعریف می‌شوند.
۱۰- مدارس خیریه: مدارس غیردولتی که توسط اشخاص حقیقی یا مؤسسات خیریه تأسیس و راه‌اندازی شده و در آن هیچ نوع شهریه‌ای از دانش‌آموزان دریافت نمی‌شود.
۱۱- مدارس شاهد و ایثارگران: مدارسی که برابر اساسنامه و مصوبه ۶۳۲ شورای عالی آموزش و پرورش، به منظور ارائه خدمات آموزشی و پرورشی، متناسب با شرایط رزمندگان، جانبازان، آزادگان و سایر مشمولان واجد شرایط فعالیت می‌کند و همه یا درصدی از دانش‌آموزان آن را فرزندان خانواده‌های شهدا، جانبازان و ایثارگران تشکیل می‌دهد.
۱۲- مدارس شبانه‌روزی: نوعی از مدارس دولتی که به منظور ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی، توسعه امکانات آموزشی و پرورشی و همچنین توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در رشته‌هایی که نیاز به حضور مستمر و مداوم دانش‌آموز دارد، با رعایت مفاد اساسنامه مربوط، پیش‌بینی امکانات خوابگاهی و تغذیه رایگان در دوره‌های تحصیلی راهنمایی و متوسطه برای دانش‌آموزان روستاهای پراکنده و کم‌جمعیت، تأسیس و به صورت شبانه‌روزی اداره می‌شود که در آن دانش‌آموزان طی سال تحصیلی با هم‌شاگردی‌های خودشان درس می‌خوانند و زندگی می‌کنند. در بعضی موارد آموزگاران و کارکنان این نوع از مدارس نیز با دانش‌آموزان در یک محل زندگی می‌کنند.
۱۳- مدارس عشایری: مدارسی که به منظور ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی برای دانش‌آموزان و فرزندان عشایر کوچ‌رو و ثابت تشکیل می‌شود و معمولاً به صورت تک‌معلمی در مناطق عشایری فعالیت می‌کنند.
۱۴- مدارس قرآن: مدارسی که در آن دانش‌آموزان مستعد و علاقه‌مند علاوه بر برنامه‌های رسمی و ساعات مقرر در جداول درسی دوره‌ها و رشته‌های تحصیلی، حدود شش ساعت آموزشی در هفته(حداقل دو ساعت در ابتدایی و سه ساعت در راهنمایی و متوسطه معارف)، شایستگی‌ها و مهارت‌های تکمیلی قرآنی را فرا می‌گیرند و پس از فارغ‌التحصیلی، گواهی‌نامه قرآنی دریافت می‌کنند.
۱۵- مدارس ماندگار: مدارس یا واحدهای آموزشی قدیمی با بنای تاریخی، حداقل پنجاه ساله و دارای استحکام کافی که طی فرآیند مشخص و مطابق معیارها و ضوابط خاص با تأیید شورای عالی آموزش و پرورش، به عنوان مدارس ماندگار شناخته شده و به صورت هیأت امنایی اداره می‌شود.
۱۶- مدارس نمونه دولتی: مدارس یا واحدهای آموزشی و پرورشی دوره‌های تحصیلی متوسطه اول و دوم که به منظور ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی با اولویت مناطق کمتر برخوردار، تأسیس و با گزینش دانش‌آموزان مستعد و علاقه‌مند از طریق آزمون و بهره‌گیری از معلمان کارآمد و مجرب و تأمین امکانات مناسب، زمینه ارتقای آموزشی و پرورشی آنان را فراهم می‌آورد و بسته به مراتب جمعیت و سطح علمی، تعداد متفاوتی از دانش‌آموزان را پذیرش می‌کند و جزو مدارس خاص به حساب می‌آید.
۱۷- مدارس وابسته: مدارسی که بر اساس مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش، توسط سایر وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و مراکز دولتی و نهادهای عمومی تأسیس و اداره می‌شود.
۱۸- مدارس ورزش: مدارسی که در آن دانش‌آموزان مستعد و علاقه‌مند به ورزش، علاوه بر برنامه رسمی دوره‌های مختلف تحصیلی، یک رشته یا مهارت ورزشی را نیز انتخاب و طبق ضوابط و مقررات لازم آن را فرا می‌گیرند.
۱۹- مدارس هیأت امنایی: مدارسی که با تأکید بر جلب و توسعه مشارکت‌های مردمی، تقویت نظام مدیریتی و اجرایی مدرسه و ارتقای کیفیت فعالیت‌های آموزشی و تربیتی، با شرایط و ضوابط خاص، به صورت هیأت امنایی اداره می‌شود.
۲۰- مدارس ایرانی خارج از کشور: مدارس ایرانی که در کشورهای خارجی برای آموزش و پرورش فرزندان کارگزاران نظام جمهوری اسلامی در آن کشورها تأسیس و بر اساس مقررات ابلاغی از سوی ایران و نیروهای اعزامی از کشورمان اداره می‌شوند.
۲۱- مدارس بزرگسالان یا شبانه: مدارس یا واحدهای آموزشی که معمولاً بعد از ساعات آموزش‌های رسمی مدارس، عصر یا ساعاتی از شب، برای ادامه تحصیل افراد بزرگسالی تأسیس می‌شود که بنا به دلایلی از جمله داشتن کبر سن، شرایط تحصیل در مدارس روزانه را ندارند.
۲۲- مدارس تیزهوشان: مدارس برای دانش‌آموزان تیزهوش
۲۳-مدارس آموزش از راه دور: ارائه آموزش‌های منعطف غیر حضوری و نیمه حضوری در مدارس آموزش از راه دور انجام می‌شود. بر اساس برنامه‌های مصوب وزارت آموزش و پرورش برای آموزش تمام یا بخشی از موضوعات درسی دوره اول و دوم متوسطه با تأکید بر فراگیری دروس از طریق دیداری یا شنیداری و کاهش ساعات حضوری در کلاس‌های درسی بر حسب موضوع دروس انجام می پذیرد.
* چرا کاهش تنوع مدارس به راحتی امکان‌پذیر نیست؟
اینکه انواع و اقسام مدارس داریم نکته حائز اهمیتی است که مسؤول ارشد وزارت آموزش و پرورش معتقد است باید این تعداد مدارس کاهش پیدا کند. البته موضوع کاهش تنوع مدارس به امروز و دیروز بر نمی‌گردد بلکه مسؤولان آموزش و پرورش مدت‌هاست به آن ورود کردند اما چرا تاکنون اتفاقی نیفتاده است. احمد عابدینی معاون وقت شورای عالی آموزش و پرورش در خرداد سال ۱۳۹۶ در خصوص تنوع مدارس در کشور، اظهار کرد: »تنوع مدارس در ابتدای مسؤولیت علی‌اصغر فانی به عنوان وزیر آموزش و پرورش مورد بحث قرار گرفت و در آن زمان از جوانب مختلف این موضوع از طریق مصاحبه‌های میدانی و مراجعه به سوابق مورد بررسی قرار گرفت چرا که عنوان می‌شد تنوع مدارس با عدالت آموزشی سازگار نیست«.وی ادامه داد: »در جلسه قبل از عید نوروز شورای عالی آموزش و پرورش نیز که بحث آیین‌نامه استعدادهای برتر مطرح شد، اعضای شورا از این منظر بحث کردند که چه معنا دارد افراد باهوش را به یک مدرسه دیگر ببریم و این در تربیت‌شان تأثیر منفی می گذارد و خودشان را جدا از جامعه می‌دانند«.بررسی‌های آن دوره شورای عالی آموزش و پرورش حاکی از این بود که تنوع مدارس در خیلی از کشورها وجود ندارد اما وقتی شورای عالی به کاهش تنوع ورود کرد، نتوانست مدرسه‌ای را از این دور خارج کند.عابدینی با بیان اینکه در خیلی از کشورها بحث تنوع مدارس مفهوم ندارد، اضافه کرد: »دلیلش این است که سعی کردند همه مدارس را به سطح مطلوب استاندارد برسانند؛ به عبارت دیگر در یک کشوری که مدارس حداقل امکانات و فضای مطلوب و حائز شرایط را دارد، معنا ندارد که خانواده‌ها به دنبال مدرسه دیگری بروند«. وی با تأکید بر اینکه در حقیقت در جایی این مشکل به وجود می‌آید که نتوانند همه مدارس را به سطح استانداردها برسانند، گفت: »در حال حاضر به هر دلیلی تنوع مدارس ایجاد شده و هر کدام هم بار معنایی و فرهنگی خاصی را به جامعه القا کرده است. وقتی تصمیم گرفتیم که برخی از این مدارس را حذف کنیم واقعا نتوانستیم حتی یک مورد حذف کنیم زیرا هر کدام را که ورود پیدا کردیم با دلایلی رد شد«.
* وقتی سطح استاندارد بین مدارس زیاد است
آنچه باعث می‌شود کاهش تنوع امکان‌پذیر نباشد، عدم وجود استاندارد یکسان در مدارس است. وقتی فاصله بین مدارس زیاد است، آموزش و پرورش چگونه می‌خواهد کاهش تنوع داشته باشد؟معاون سابق شورای عالی آموزش و پرورش در این خصوص افزود: »ما دو تا راه بیشتر نداریم؛ یک راه این است که تلاش کنیم مدارسی که سطح پاییینی دارند را به مدارس سطح بالا برسانیم و راه دوم این است که مدارس سطح بالا را پایین بکشانیم، به عبارت دیگر مدرس خوب را از بین ببریم که آیا واقعا عاقلانه و پسندیده است؟ البته باید این را مدنظر قرار دهیم که وقتی در جایی مثل یک رشته ورزشی سرمایه‌گذاری می‌کنیم چند نفر قهرمان می‌شوند، آیا می‌توانیم بگوییم چون همه نمی‌توانند کشتی بگیرند، کشتی را حذف کنیم«.
وی تصریح کرد: »تا زمانی که نظام آموزشی به حد مطلوبی از استاندارد نرسیده است که شرایط مناسب را برای تحصیل تمام دانش‌آموزان داشته باشد ناگزیر این شرایط فعلی را داریم و مردم هم به همین سمت می‌روند و تلاش می‌کنند تا شرایط بهتری برای فرزندانشان فراهم کنند«.
* چرا برخی خانواده‌ها فرزندشان را به مدرسه‌ای که در نزدیکی منزلشان است، نمی‌برند؟
هر ساله آموزش و پرورش در فصل ثبت‌نام می‌گوید که خانواده‌ها برای ثبت‌نام فرزندان‌شان به مدرسه‌ای خارج از محل سکونت مراجعه می‌کنند. آیا هیچوقت این سؤال مطرح نشده است که چرا این اتفاق می‌افتد؟ چرا برخی خانواده‌ها فرزندشان را به مدرسه‌ای که در نزدیکی منزلشان است، نمی‌برند؟ آیا اگر کیفیت و سطح استاندارد همه مدارس یکسان بود، خانواده‌ فرزندش را به مسیر دورتر از منزل می‌برد؟ نکته حائز اهمیت دیگر این است که اگر قرار است مدارس کم شوند، کدام مدارس باید از لیست مدارس متنوع کشور کاهش یابند. وزیر آموزش و پرورش ۹ آبان امسال در یک برنامه خبری با تأکید بر اینکه باید در مدارس دولتی تنوع کم شود، اظهار کرد: »عمیقا معتقدم که تنوع باید از بین برود. فقط مدارس دولتی، غیردولتی و سمپاد باشند«به گزارش آراز آذربایجان به نقل از فارس، وزیر آموزش و پرورش بر مدارس دولتی، غیردولتی و سمپاد تأکید دارد اما آیا مدارس ما چه دولتی و چه غیردولتی آماده پذیرش دانش‌آموزان با نیازهای ویژه(استثنایی) را دارند. آیا قرار است مدارس هیأت امنایی به سمت مدارس دولتی گرایش یابند یا غیردولتی؟ مدارس شاهد چطور؟آموزش و پرورش چه برنامه‌ای دارد که با کاهش تنوع، عدالت آموزشی کمرنگ نشود و دانش‌آموزان از کیفیت آموزشی برابر بهره‌مند شوند؟
Arazazarbaijan.ejtemai@gmail.com