قایق‌های دریاچه ارومیه سوار بر امواجی از امید

آرازآذربایجان،همزمان با آغاز افزایش تراز دریاچه ارومیه و به آب افتادن قایق‌های موتوری، امیدها برای احیای نگین آبی آذربایجان هم مواج شد.
احیای دریاچه ارومیه به عنوان یکی از مهمترین مطالبات مردم در حوزه زیست محیطی کشور در حالی سال‌ها به عنوان یک دستاویز سیاسی بین دولت‌ها این دست و آن دست شد که دولت سیزدهم از همان روز اول کاری، تلاش برای نجات آن را اولویت قرار داد و با زیر آب رفتن قایق‌ها در دریاچه در ایام نوروز امسال به همگان اثبات کرد دغدغه‌های زیست محیطی را قربانی اهداف سیاسی و جناحی نخواهد کرد.
به اواخر دهه ۱۳۷۰ بر می‌گردیم؛ دوران حساسی که هر چند زنگ خطر خشک شدن دریاچه ارومیه از زبان متخصصان این حوزه به صدا درآمده بود، اما مسوولانی همچون «معصومه ابتکار» به عنوان رییس وقت سازمان حفاظت محیط ‌زیست در دولت اصلاحات آن را به کشمکش‌های سیاسی تعبیر و خنجر بی تفاوتی را به پیکر خسته دریاچه ارومیه وارد کرد.
این بی تفاوتی‌ها کم و بیش تا جایی ادامه یافت که به یکباره و با ظهور هیولایی به نام طوفان‌های نمکی در اوایل دهه ۱۳۹۰، حساسیت‌های ملی و بین المللی به خطر خشک شدن دومین دریاچه شور جهان به اوج خود رسید و کار را به جایی رساند که رییس جمهور وقت، جان چند میلیون نفر در منطقه را در خطر دانست و ادامه روند فعلی را منجر به مهاجرت اجباری تعداد قابل توجهی از مردم منطقه عنوان کرد.
کارشناسان و متخصصان این حوزه معتقد بودند ریزگردهای حاصل از طوفان‌های نمکی حاصل از خشک شدن دریاچه ارومیه در شرایط نرمال می‌تواند تا ۸۰۰ کیلومتر برسند و این به آن معنا بود که در صورت بروز این اتفاق، کشورهای منطقه نیز از آسیب‌های آن در امان نمی‌ماندند.
وضعیت دریاچه ارومیه در همان اوایل دولت یازدهم به اوج خود رسید؛ فشارهای افکار عمومی به دولت وقت ناشی از خاطرات تلخی که از بی تفاوتی دولت اصلاحات در دهه ۷۰ به خشک شدن دریاچه ارومیه داشتند، روز به روز افزایش یافت و همین موارد سبب شد تا ایده‌های مختلفی برای برون رفت از این بحران زیست محیطی مطرح شود.
در نهایت دولت یازدهم ستادی تحت عنوان احیای دریاچه ارومیه تشکیل داد؛ ستادی که هر چند نام احیای دریاچه را با خود یدک می‌کشید اما عملا به یک پاتوق سیاسی برای اصلاح طلبان بدل گشت تا زمینه برای حضور نفرات شان در انتخابات مجلس یازدهم فراهم شود.
به طور مثال فقط یکسال پس از تشکیل ستاد احیا در سال ۱۳۹۴ تراز دریاچه ارومیه به دلیل افزایش بارندگی‌ها به یکباره افزایش یافت در حالیکه عملا هیچ پروژه سخت افزاری انتقال آب حتی آغاز هم نشده بود، البته سوء استفاده جریان سیاسی خاص از این فرصت و برگزاری کارگاه‌های سخنرانی در شهرها و روستاهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه سبب شد برخی افراد از جمله رییس وقت ستاد استانی احیا با استفاده از این فرصت در قالب لیست امید به مجلس راه یابد، آری ستاد احیا هر چند برای دریاچه آب نشد ولی توانست برای خیلی‌ها نان خوبی باشد!
شرایط به گونه‌ای رقم خورد که پس از آن همه کبکبه و دبدبه برای احیای دریاچه، وضعیت نگین آبی آذربایجان نه تنها خوب نشد بلکه رو به وخامت گذاشت؛ وعده بهره برداری از طرح انتقال آب از جنوب آذربایجان‌غربی به دریاچه ارومیه که قرار بود تا ۱۳۹۷ به بهره برداری برسد از سالی به سال دیگر تمدید می‌شد تا همزمان با رگ‌های دریاچه، امید مردم نیز خشک شود.
طبق اعلام رسمی انجام شده، قیمت به روز تمام شده طرح انتقال آب از جنوب آذربایجان‌غربی به دریاچه ارومیه بالغ بر ۱۵۰ هزار میلیارد ریال بود که از صندوق توسعه ملی هزینه می‌شد.
باید اذعان کرد همین گره زدن مشکلات زیست محیطی به اهداف سیاسی، جناحی و وخامت حال دریاچه با وجود هزینه‌های چند هزار میلیاردی سبب شد تا مردم را نسبت به تمام هزینه‌ها و آنچه که برای احیای دریاچه اتفاق افتاده بود، بدبین کند.
در نهایت نیز کار به جایی رسید که با پایان دولت دوازدهم، تمامی طرح‌های انتقال آب به دریاچه ارومیه نیز در یک بلاتکلیفی ماند و دولت به اصطلاح تدبیر و امید یک ناامیدی محض از احیای دریاچه در افکار عمومی را برای دولت پس از خود به میراث بگذارد.
دولت مردمی، امید مردم را زنده کرد
ابلاغ مصوبه تخصیص اعتبار برای نجات دریاچه ارومیه توسط دولت سیزدهم در همان هفته‌های نخست شروع کاری خود، نشان داد که این دولت حساسیت کافی نسبت به مطالبات عمومی و مشکلات زیست محیطی دارد.
محمد مخبر معاون اول رییس جمهور، مصوبه هیات وزیران درباره تخصیص اعتبار برای طرح‌های مصوب کارگروه نجات دریاچه ارومیه را ابلاغ کرد؛ مصوبه‌ای که با اختصاص مبلغ پنج هزار و ۵۰ میلیارد ریال به صورت تملک دارایی‌های سرمایه‌ای به منظور تامین اعتبارات مورد نیاز طرح‌های مصوب کارگروه دریاچه ارومیه برای مدیریت خشکسالی در حوضه آبریز این دریاچه موافقت می‌کرد.
دولت سیزدهم در قدم نخست برخلاف دولت‌های گذشته روند جدیدی در مدیریت افکار عمومی پیرامون احیای دریاچه در پیش گرفت؛ دولت مردان این‌بار به جای دادن وعده‌های آبکی در مورد اتمام طرح‌های احیای دریاچه ارومیه و بهره برداری سیاسی از آن، شفافیت با مردم و برخورد صادقانه را برگزید.
تجربه نشان داده دولتمردان در هر زمانی که با مردم صادق بوده‌اند بازخورد مثبتی رقم خورده و این مهم سبب افزایش مشارکت اجتماعی شده است لذا برای اولین بار در تاریخ آذربایجان‌غربی طی چند دهه گذشته، دولت به جای سرپوش گذاشتن به یک اشتباه، به مشکلات فنی طرح انتقال آب از جنوب آذربایجان‌غربی اشاره و دلایل تاخیر در اتمام این طرح را برای مردم بازگو کرد؛ این اقدام مثبت و حرفه‌ای کافی بود تا جرقه‌ای برای دلگرمی مردم به احیای دریاچه ارومیه زده شود.
مشکلات مربوط به عدم اتمام ابر طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه شناسایی و دستورهای لازم برای رفع مشکل صادر و اجرایی شد؛ لاینینگ حدود ۷۵۰ متر از تونل که در بخش آبرفتی بود با تلاش شبانه روزی متخصصان داخلی و اختصاص به موقع اعتبارات از سوی دولت انجام شد.
سرعت ترمیم شکستگی‌های داخل تونل انتقال آب به دریاچه ارومیه به اندازه‌ای خوب بود که پیش بینی اتمام ۱۸ ماهه آن با تلاش شبانه روزی و سه شیفت کاری به هشت ماه هم نرسید.
رصد آرشیو رسانه‌ها در اواخر سال گذشته نشان می‌دهد طبق اعلام رسمی دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، ۱۰۰ درصد مصوبات سفر رییس جمهور برای احیای دریاچه، یعنی پنج هزار میلیارد ریال در اسرع وقت اختصاص یافت تا نشان دهد که شخص آیت الله رئیسی به دور از سیاسی کاری دغدغه احیای نگین آبی آذربایجان را دارد.
دیری نگذشت که ابر طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه با تلاش شبانه روزی دولت سیزدهم به ایستگاه آخر خود رسید و در پنجم اسفندماه ۱۴۰۱، این طرح به دست شخص آیت الله رئیسی به بهره برداری رسید.
بسته انتقال آب از جنوب آذربایجان‌غربی به دریاچه ارومیه شامل سد کانی سیب با ظرفیت ۲۲۰ میلیون متر مکعبی، یک تونل ۳۵.۶ کیلومتری و یک کانال بتونی ۱۱ کیلومتری است که به رودخانه «گدار» متصل و پس از طی حدود ۲۸ کیلومتر در فاز اول سالانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب و در فاز دوم نیز سر جمع بیش از ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب وارد پیکره دریاچه ارومیه خواهد کرد.
این طرح که با اعتبارات صندوق توسعه ملی و توسط قرارگاه خاتم الانبیا اجرا شده یک شاهکار مهندسی ایرانی است تا جایی‌که بسیاری از رسانه‌های آن ور آبی نیز از اتمام این طرح در شرایط سخت تحریمی انگشت به دهان مانده‌اند.
در همین مدت یکماه از افتتاح این طرح بزرگ آبرسانی، عملیات انتقال آب از سد کانی سیب آغاز و آب پس از گذشتن از تونل ۳۵ کیلومتری عبور کرده و با گذشتن از کانال ۱۱ کیلومتری وارد رودخانه گدار سده و پس از طی ۲۸ کیلومتر مسیر پر پیچ و خم، سرانجام وارد پیکره دریاچه شد تا شاهد ایجاد رگه های امید و حیات در نگین آبی آذربایجان شد.
با اجرای طرح‌های تکمیلی از جمله تکمیل شبکه تصفیه فاضلاب شهرهای ارومیه و تبریز و نیز دیگر طرح‌های سخت و نرم افزاری ۲۶ گانه، در آینده نه چندان دور شاهد احیای این دریاچه و ایجاد شور و نشاط در میان مردم خواهیم بود.
اما با وجود تمام اینها، دلشکستگی مردم از وعده‌ و وعیدهای پوچ دولت‌های گذشته در احیای دریاچه به اندازه‌ای است که فقط موج‌های خروشان دریاچه می‌توانست التیام بخش آنان باشد؛ اتفاقی که با تلاش شبانه روزی دولت سیزدهم و اجرای سیاست‌های درست در اتمام پروژه‌های سخت افزاری و آزاد سازی به موقع آب، سبب زیر آب رفتن قایق‌های به گل نشسته در ساحل شد و یک عیدی به یاد ماندنی برای مردم رقم خورد.
طبق آخرین پایش صورت گرفته، تراز دریاچه ارومیه به یک هزار و ۲۷۰ متر و ۲۶ سانتی متر رسیده که نسبت به ۶ ماه گذشته بیش از ۱۳ سانتی‌متر افزایش یافته است.
اکنون وسعت دریاچه نیز به یک هزار و ۲۴۱ کیلومتر مربع رسیده که نسبت به مهرماه سال گذشته ۳۱۱ کیلومتر مربع افزایش را نشان می‌دهد؛ حجم آب دریاچه امروز به بیش از یک میلیارد و ۵۷۰ میلیون متر مکعب رسیده که نسبت به کمترین حجم ثبت شده برای آن تقریبا سه برابر شده است.