قاشقایی ائلی و توٍرکلری حاققیـندا
میر هدایت حصاری
قاشقایی ائلی ایرانیـن ان اؤنملی و ان تانـینمـیش و حال- حاضیـردا »بختیاری« ائلیندن سونرا ایرانیـن ان بؤیوک ائلی ساییـلماقدادیـر. بو ائل تاریخ بویو ایرانیـن سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دوروموندا تأثیرلی اولموشدور. بو ائلین نه زامان و هارادان ایرانیـن گوٍنئـیینده اولان ایندیکی »فارس« ایالتینه گلمه‌سینه عاید بیر-بیرلری ایله فرقلی اولان چئشیدلی فیکیرلر واردیـر. بو ائلین تاریخده موٍختلیف: »قاشقای، قاشقایی (قشقایی) قاچقایی، قایی، کئشانلی، قایـیـن، قایـیـق، دده قایی، آغ قایی، ساک(ساغ)قایی، شاهیلی« و س. کیمی آدلاری اولموشدور.?
قاشقایی ائلی‌نین آدیـنی شاهیلی(شاییـلی) آدی ایله ایلک دفه تیموری‌لر دؤنمینده و قاشقای آدیـنی ایسه آنجاق صفوی‌لر دؤوروٍنوٍن سونلاریندا, هیجری۱۱ ??-جی (میلادی۱۷ ??-جی) عصرده گؤروٍروٍک.قشقای (قاشقای) آدی‌نیـن هارادان گلمه‌سی باره‌ده ده بیر چوخ فیکیرلر واردیر. بیر نئچه‌سینه ایشاره ائدیریک.
?- قاشقا (آنلی آغ آت) کلمه‌سیندن آلیـنمیـشدیـر. چوٍنکی اونلارین آتلاری چوخلوقدا قاشقا اولارمیـش. (قاشقا آتلی قاشقاتلی، قاشقایـیلی، قاشقایی)??- میرزا حسن فسایی »فارسنامه ناصری« آدلی اثرینده یازیـر کی, »بو ائل اؤنجه قافقازدان ساوه‌یه گلیب اورادا ساکین اولان خلج توٍرکلری ایله بیرلیکده یاشامیـشدیر. سونرا اونلارلا قانلی دوٍشهرک (آدام اؤلدوٍره‌رک) قاچماغا مجبور اولوب فارس ایالتینه گئتمیشدیر. اونا گؤره اونلارا قاچقای یعنی (فراری) دئمیشلر.«?قشقایی‌لرین خلج توٍرکلری ایله ایلگیلی اولماقلارینی ظن ائتمک چتین دئـییل. چوٍنکی ایندی ده قشقایی ائلی‌نین بیر تیره‌سی‌نین آدی خلج‌دیر. نظره گلیر کی, کئچمیشده اورادا ایکی خلج و قشقایی آدلی ائل اولموش, لاکین سونرا بو ایکیسی بیرلشهرک هامیـسی قشقایی آدلانمیـشلار.?- بعضی‌لری بو کلمه‌نین »کاشغر« شهری‌نین آدیـندان آلیـندیـغیـنا اینانیـرلار.»مسعود کیهان« یازیـر کی, «قره تاتار (قره ختایی) ائلی‌نین بیر طایفاسی سلجوقلار حاکیمیتی زامانی توٍرکوٍستانا کئچره‌ک »کاشغار«دا ساکین اولدولار. خارزمشاه‌لار دؤنمی اونلار چوخ گوٍج قازانمیـشلار. فارس اتابکی سعدبن زنگی خارزمشاه‌لار و قارا ختایی‌لار طرفیندن یـئنیلیب (شیکست یـئییب) اونلارلا صوٍلح قوردوقدا خارزمشاه قاشغاردا ساکین اولان قارا ختایی‌لاردان ??۲۰ مین کیشی سعدبن زنگییه وئرهرک فارس ایالتینه گوندردی. اونلار اوّلجه کاشغری (قاشغارلی) و سونرا قاشقایلی و قاشقایی آدلاندیـلار.?بیر آیری روایـته گؤره ایسه خلج‌لر و اوغوزلار سولطان محمود غزنوی دؤنمینده (هیجری ۴?- جوٍ و میلادی۱۰ ??- جو عصر) خوراساندا و مرو طرفینده اولوب، سونرا سولطان محمود ایله آنلاشمادیـقدا (یولا گئتمهدیکده) اونلاریـن بیر قیسمی کرمانا، بیر حصه‌لری آذربایجانا و دیاربکیره کؤچدوٍلر. کرمانا گئدن اوغوزلار و خلج‌لر سولطان محمود طرفیندن تعقیب اولدوقلاریـنا گؤره اصفهانا کؤچهرک اورانیـن گوٍنئـیینده‌کی اوتلاقلاریـنا کئچیرلر. اونلار یوللاری‌نیـن اوٍستوٍنده »زاگرس« داغلاری‌نیـن اتهیینده ساکین اولدولار. قاشقایی‌لاریـن فارسیـمدان(ایمور) قالازن، دوققوزلو(شش بلوکی)، نئیمدی، عراقی و س. ایلک مهاجرلریندن اولموش, سونرا دا او بیری توٍرک طایفالاری خصوصیله توٍرک باشچیـلاریـندان اولان »یاغمیر« سولطان مسعود طرفیندن اؤلدوٍروٍلدوٍکده، شوریش اولوب بعضی توٍرک طایفالاری گلیب، قاشقایی ائلینه قوووشموشدولار.?- بو آد »کش« شهری‌نین آدی ایله اوغوزلاریـن ۲۴?? طایفاسیـندان اولان »قایی« کلمه‌سیندن دوٍزلمیشدیر. کش= قالا و قایی= مؤحکم معناسیندا اولدوغو اوٍچوٍن »کش قایی« یا قاشقایی مؤحکم قالا معناسیـندادیـر.?- بیر آیری فیکیر ده بودور کی, بو آد (و ائل) قدیملردن او بؤلگه‌ده اولان توٍرک خالقلاری »مثلن: کاسلار« و یا خود »ساک‌لار«(ساکایی‌لار) و یا خود اونلارین یوردلاری ایله ایلگیلی‌دیر.بونلاردان باشقا فیکیرلری ده گؤرمک اولور؛ لاکین بو آدین ??۱۷ یوٍز ایللیکده (میلادی) بیردن- بیره تاپیـلماسی اونون اوّلجه باشقا بیر آد یا خود تشککوٍل آلتیـندا اولدوغونو ذهنه گتیریر.هر حالدا بئله آنلاشـیلیر کی, بو آد اوغوزلارین ??۲۴ بویوندان بیری اولان »قایی« طایفاسی ایله ایلگیلی اولمالـیدیر. قاش(قاچ) کلمه‌سی‌نین قاشقایی شیوه‌سینده »قاچان« چابوک معناسیندا اولدوغونو نظره آلدیقدا قاشقایی »چابوک قایی« معناسیندا اولمالـیدیر.
قاشقایی و قایی و ساییره اوغوز توٍرکلری‌نین طایفالاری آدلارینی ایندیکی ایران توپونیم‌لرینده(? ۵) و ائتنونیم‌لرینده(?۶) گؤرمک اولار. مثلن آذربایجانـیمیزین مشهور شاعیری شهریاریـن وطنی اولان »عباس« ماحالی‌نیـن۴۴ ?? کندیندن بیری‌نین آدی »قاشقای« دیر. ها بئله »قارلیـق، قیپچاق، قاجار، ایگدیر، آغاجاری سالور، اوغوزلو…« کیمی کند آدلارینی گؤرمک اولار. یا خود »قم« شهری اطرافـیندا خلج‌لرین یاشادیقلاری بؤلگه‌یه»خلجستان« دئـییلیر.
تاریخه گؤره قشقایی طایفالارینـین بعضی‌لری چوخ قدیمدن اورادا اولموشدور. مثلن: فارسیـمدان(فارسی ماددان) طایفاسی‌نیـن ماد(میدیا) اؤلکه‌سی‌نین طایفالاریـندان بیری اولدوغو ظن اولونور.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۲۶ بهمن ۱۳۹۲ ساعت ۱۲:۲۰ ب.ظ
