شمارش معکوس انقراض موجودات دریاچه ارومیه

حامد علی بک‌زاده
گروه اجتماعی: بر اثر ساختن سد و بستن آب‌های واریزی به دریاچه ارومیه و همچنین کم‌آبی و کمبود بارش‌ها، ۷۵ درصد آب دریاچه ارومیه خشک شده و شمارش معکوس برای انقراض موجودات این دریاچه آغاز شده است.
دریاچه ارومیه در شمال غربی ایران و بین دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار دارد. این دریاچه، بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه آب شور دنیا است دریاچه ارومیه از رودخانه‌های زرینه رود سیمینه رود، تلخه رود، گدار، باراندوز شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می‌شود.
دریاچه ارومیه با دارا بودن ۱۲۰ جزیره و دشت‌های متعدد به عنوان ارزشمندترین منطقه فعالیت‌های کشاورزی و دامداری در ایران به شمار می‌آید.
در حال حاضر ۲۷ گونه پستاندار، ۲۱۲ گونه پرنده، ۴۱ گونه خزنده، ۷ گونه دوزیست و ۲۶ گونه ماهی حیات وحش این دریاچه را تشکیل می‌دهند.
* خشکسالی بیش از ۷۵ درصدی دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر
این دریاچه با یک بحران دست و پنجه نرم می‌کند که دامن موجودات و طبیعت این منطقه را می‌گیرد.
این دریاچه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد و طی ۱۳ سال گذشته سطح آب دریاچه ۶ متر کاهش داشته است؛ تا تیرماه سال ۱۳۹۲ بیش از ۷۵ درصد از آب دریاچه ارومیه خشک شده و از دلایل آن می‌توان به اختصاص ۹۰ درصد منابع آبی منطقه به بخش کشاورزی، تبخیر زیاد بر اثر گرم شدن هوا و برداشت غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی در پی حفر چاه اشاره کرد.
* مرگ و میر حیات وحش، عمده‌ترین چالش خشک شدن دریاچه ارومیه
بنا به اذعان کارشناسان امر، این فاجعه پیامدهای بسیاری را در پی خواهد داشت که می‌توان به افزایش نمک موجود در حد فوق اشباع، کویر زایی در حاشیه پارک ملی دریاچه ارومیه، مشکلات شدید مدیریتی و حفاظتی حیات وحش جزایر دریاچه، تهدید جمعیتی حیات وحش، عدم امکان جابجایی شناورها و در نتیجه عدم امکان دسترسی به جزایر، تهدید اراضی کشاورزی و باغات حتی جوامع سکونتگاهی در اطراف دریاچه و کاهش شدید ذخایر آرتمیا در سطح دریاچه، کاهش شدید جمعیت پرندگان مقیم و مهاجر، برهم خوردن سیمای طبیعی حواشی دریاچه ارومیه و از دست رفتن ارزش‌های گردشگری سنتی، پدیدار شدن گنبدهای نمکی در سطح دریاچه و مشکلات تردد شناورها، کاهش آبدهی چشمه‌های آب شیرین موجود در جزایر و لزوم آبرسانی به جزایر، ملحق شدن خشکی‌های داخل دریاچه به یکدیگر و از دست رفتن ارزش‌های زیستی اشاره کرد.
انتقال ذرات نمک به شهر و اراضی اطراف پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی در منطقه کوچ مردم روستاها و شهرهای مجاور دریاچه به سایر مناطق، بروز بیماری‌های ریوی برای اهالی منطقه، احتمال خروج حیات وحش جزایر به خارج از دریاچه و مرگ و میر حیات وحش در جزایر به دلیل کاهش آب و علوفه از عمده‌ترین چالش‌های خشک شدن دریاچه ارومیه است.
در کل می‌توان گفت زندگی ۱۳ میلیون نفر به طور مستقیم تحت تأثیر این فاجعه زیست محیطی قرار می‌گیرد.
* انتقال آب رودخانه ارس برای نجات دریاچه ارومیه
یکی از طرح‌هایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده است انتقال آب از نقاط دیگر به ویژه رود ارس است. به گفته نادر قاضی‌پور، نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی تنها راه نجات دریاچه ارومیه آب‌های رود ارس و شهرستان پیرانشهر است، اما این طرح با مخالفت‌هایی نیز روبرو است.
* کمبود ۲۰ میلیارد مترمکعب آب در دریاچه ارومیه
اگر به طور دقیق‌تر بررسی کنیم، دریاچه ارومیه با کمبود ۲۰ میلیارد مترمکعب آب مواجه است و برای جلوگیری از کاهش سطح آب دریاچه ارومیه باید سالانه ۳ میلیارد متر مکعب آب وارد این دریاچه شود.
از راهکارهایی که برای حل این بحران کمک می‌کند، می‌توان مسدود کردن چاه‌های عمیق غیرقانونی کشاورزی، تغییر روش‌های آبیاری سنتی، صرفه‌جویی در مصرف آب، بارور کردن ابرها و رها کردن آب بعضی رودخانه‌ها از پشت سدها را نام برد.