شاعیرلریمیزین دیلینده مرثیه

اکبرسعادت
آنا دیلیمیز:معصوملار و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلاما محبت بسله مک ده ائله معرفتدن ایره لی گلیر. آذربایجان ادبیاتیندا مستقل بیر ادبیات کیمی چیچکله نن مرثیه ادبیاتی آذربایجان شاعیرلری و دین عالیملری واسیطه سی ایله انکشاف ائتدیر یلمیشدیر. اسلامدان اول ده بو ادبیاتین ایزلرین تورکلرده گوروروک.. بایاتی و اوخشاما شکلینده قهرمانلارین ماتم مراسیملرینده اوخوندو غونو بیلیرک.
اسلامدان سونرا و خصوصیله ده کربلا حادثه سیندن سونرا مرثیه ادبیاتیندا دونوش نقطه سی یاراندی. بوندان سونرا مرثیه ادبیاتی مختلف دینی- سیاسی و اجتماعی سیلره گوره گونو- گوندن انکشاف ائتدی و اوزو مستقل بیر ادبیات کیمی گئنیشلندی و مختلف نمونه لره بولوندو.
مقتل- نوحه- مرثیه- شبیه گردانلیق و… قوللار یاراندی. اصلینده کلاسیک و منظم شکیلده مقتل یازما ایله باشلاندی و گئدیکجه مضمون باخیمیندان دراماتیک سجیه داشیدی. مذهبی رومان و تاترین یارانماسینا گلیب چیخدی بو شکیلده مقتل یازماق عرب و فارسدان آذربایجان ادبیاتینا داخل اولسادا لاکین آذربایجان دیلینده یازیلمیش مقتللر هئچ ده عرب و فارس مقتللریندن دالی قالمامیش.
بدیعیات و اینجه صنعت باخیمیندان یوکسک سویه ده اولموش دور. عمومیتله اسلام دونیا سیندا کربلا حادثه سین، اونو میدانه گیترن سییلری و هجرتین ۶۱-۶۰ ایللری نین سیاسی وضعییتی و اوایللرده باش وئرمیش حادثه لری مقتل کیمی یازماق بیرینجی دفعه عرب دیلینده ابو حنفیین واسیطه ی ایله باشلانمیش و فارس مقتلی ده ملا حسین کاشفی واسیطه ی ایله روضه الشهدا عنوانیندا اوزه چیخمیشدیر و تورکی دیلینده مقتلی ده ایلک دونه اولاراق ملامحمد فضولی »حدیقه السعدا« یعنی خوشبختلر باغی عنواینندا یازمیشدیر.
البته فضولی دن اول تورک دیلینده مختلف مقتللرین یازیلماسینا باخمایاراق فضولی نین دوورونده مرثیه ادبیاتینا اهمیت وئریلدیگینه گوره بو دووردن سونرا یازیلمیش مقتللر داها چوخ دقت مرکزینده دیر.
مقتل یازیچی لاریندان بیری ده ملا محمدتقی گولزار قمری دربندی دیر او کربلا حادثه سینی چوخ زنگین و محتوالی شکیلده شعرله قلمه آلمیشدیر.
اثری »کلیات کنز المصائب« آدی ایله دفعه لرله ایران- ترکیه و آذربایجاندا چاپ ائدیلمیشدیر بو مقتل شبیه خوانلیقین اساس قایناغیدیر ورجزلری و حماسی شعرلری چوخ یوکسک سویه ده دیر.ملامحمد نخجوانی نین- گوزیاشی بولودو آدلی مقتلی ده چوخ گوزه ل بیر مقتل دیر. بو مقتلین دیگر مقتللرله اساس فرقی بودورکی معانی بیان و بدیعی عملریندن خصوصی ایله غلو و مبالغه صنعتلریندن چوخ استفاده اولموشدور. اثر ساده دیلده لاکین چوخ یانیقلی، محزون ائدیجی و اوره ک یاندیران افاده لرله دولودور بو مقتلی اوخویان آغلامایا بیلمز یوخاری داقید اولوندوغو شاعر و مقتل یازانلار یوزدیل و اوندان قاباقکی دوورلره عاییددیر معاصر دوورده ده مرثیه ادبیاتی داها چوخ نووحه نمونه لری ایله انکشاف ائتمیشدیر و بو سون ایللرده داها چوخ گئنیشلنمیش و زنگینلشمیشدیر بو دوور حاج رضا صراف تبریزی- حکیم لعلی- ابوالحسن راجی و… کیمی بویوک شاعیرلردن باشلاناداق نووحه شعری چوخ گئنیشلنمیشدیر آذربایجاندا ائله بیر شاعیر تاپماق اولمازکی نووحه شعری دئمه سین بونا گوره ده نووحه شعری چوخ گوجلودور.
آذربایجانین معاصیر دوور ده ان گوجلو و قدرتلی نوحه شاعیرلری اردبیلدن قالخمیشدیر کی بیضای اردبیلی اونلارین بیری دیر بیضا ۱۳۴۳ هجری قمری ده ۷۵ ایل عوموردن سونرا دونیانی ترک ائدیر بیضادن تکجه بیر جلد کتاب قالسادا بیت لری نین چوخو دیللر ازبری دیر.
بیز نوحه‏لرده و مرثیه‏لرده خلقیمیزین طالعی‏ایله باغلی نیسگیل‏لر، غربت حسی، ظلم و ظلمه قارشی نفرت، ایلقاری پوزماق و بو کیمی مضمونلار گوروروک بونلاردان علاوه عاشورا حماسه‏سی ایله باغلی شعرلرده بیر گئنیش سویه‏ده مضمون گئنیش‏لیگی واردیر و اونلاردا لیریکا نمونه‏لری، عشق و عاشق‏لیک، قهرمانلیق، دویوشچولوک، حسرت، آنا محبتی، آتا عشقی دالغالانیر و امام حسین علیه‏السلامین اوز اینامی یولوندا فداکارلیغی تصویر اولونور و بو معصوم امام اوز عزیزلرین، اوز بالالارین، قارداشلارین، کومکلرین و بوتون دونیا ایلگی‏لرین اوز اینامی یولوندا فدا ائدیر و مظلوم یاشایان کوتله‏لرین حقین دیریلتمک ایسته‏ییر. هر چند بو کوتله‏لر و بو خلق او امامین آرخاسینی بوشالدیرلار و اونو میداندا یالقیز قویورلار.
آنجاق امام حسین علیه‏السلام اوز وظیفه‏سینی اونوتمور و اوزونون دوغرو بیلدیگی یولدا دایانیر و بو یولدا شهید اولور و بو شهید اولماغی‏ایله تاریخ بویو انسانلارا دایانات درسی وئریر و مختلف یئرلرده مظلوم انسانلار امام حسین علیه‏السلامی اوزلرینه اورنک توتاراق چوخلو عصیانلارا ال ووروبلار.
بیضادن سونرا آیری قدرتلی شاعیرلر او جمله عباسقلی یحیوی- انور اردبیلی و رحیم منزوی و… هر بیری معین بیر ژانردا (نمونه) اوز استعداد و قابلیتلرینی گوستر میشلر.
تاج الشعرا عباسقلی یحیوی کربلا حادثه سی نین صحنه لریندن تابلو یاراتمیش ماهیر رسام کیمی صحنه لری جانلاندیر میشدیر انور اردبیلی ایسه نووحه سینی عرفانی لشدیرمیش و بو ساحه ده یئنی بیر اوسلوب یاراتمیشدیر. منزوی اردبیلی ایسه یانیقلی افاده لری، قوشمالاری، اوخشامالاری درین معنالی قصیده لری جانا سینر عرفان عطیرلری غزللری ایله خالقیمیزی فیض یاب ائتمیشدیر.خیال مرکبینه مینمیش بو شاعیرلر، دوغوردان دا اورکلری تسخیر ائتمیشلر و حقیقتامرثیه ادبیاتی نین حاقینی ادا ائتمیشلر بو گون نوحه شعری و مرثیه یارادیجیلیغی بدیعی تصویرلر، معانی، بیان، تشبیه لر، کنایه لر و استعاره لر و عمومیتله بدیعیات و خیال میدانی باخیمیندان قاباقجیل دیر.
سوزوموزون ثبوتو اوچون بو اوچ قدرتلی شاعیردن بیر بالاجا بیوگرافی ایله برابر شعرلریندن نمونه لر اوخویوروق.
حاج عباسقلی یحیوی کی تاج الشعرا لقبی ایله مشهور دور ۱۲۸۰ هجری شمسی ایلینین تیر آییندا اردبیلده دونیایه گلیب و ۱۳۵۸ اینجی ایلده فانی دونیانی وداع ائتمیشدیر اونون نئچه جیلد قیمتلی اثری واردیرکی نئچه سینین آدی بونلاردان عبارتدیر- بساط کربلا- اسرار عاشورا پرچم عزا- آخرین آثار یحیوی- یادگار یحیوی- نگارستان یحیوی- غزلیات و…
آذربایجان ادبیاتیندا ۱۹ نجی میلادی عصرین آخرلاریناقدر تقریبا بوتون شاعرلرین دیوانیندا ائمه اطهار، اسلام پیغمبری و کربلا شهیدلری نین و مرثیه سی مهم بیر حصه، نوع و ژانرکیمی شعر دیوانلاریمیزین ورقلرینی دولدور موشدور. ایستر غزل ژانری ایله مشهور اولان شاعرلر ایسترسه ده حتی ساتیرا ایله تانینمیش شاعرلرین تقریبا هامیسی یوزلرله بعضا مینلرله نوحه و مرثیه شعرینه مالک دیرلر.
دربندلی میرزامحمد تقی قمری، ماراغالی میرزا حسین دخیل، سارابلی واقف، زنجانلی ملامحمد علی هیدجی، شماخی لی میرزه علی اکبر صابر، قبالی عباسقلی آقاباکیخانوف، نردلان لی شیخ علی طوطی ده ن دوتموش تبریزلی حاج رضا صراف، میرزاابوالحسن راجی، محمدامین دلسوز، جانسوز، عاصی عاصم، یحیوی اردبیلی، بیضا، انور، حاج حسین صحاف، میرزا صادق تائب، مشهدی علی اصغر دلریش، میرزه حسین کریمی، ذاکر، باکی، روفه گر، باقی، صابر، سالک، اظهر، مظهر و بوکیمی شاعرلر حتی ساتیریک اثر لری ایله مشهور اولان میرزاعلی خان لعلی یه قدر آذربایجان شعیه شاعرلری نین هامیسی مرثیه شعرلری یازمیشلار.
بو عنعنه آذربایجان کلاسیک ادبیاتی نین سون بویوک شاعری استاد سیدمحمدحسین شهریار واسطه طی ایله ده داوام ائتدیر یلمیشدیر.
استاد سیدمحمدحسین شهریاریان فارس دیلینده کی یارادیجیلغیندا مرثیه شعرلری ایله سیخ سیخ راستلا شیریق، آنجاق آذربایجان دیلینده یازدیغی اونون اثرلرینده حجم اعتباری ایله بودیلده کی شعرلری اساسا آز مقداردا اولدوغو اوچون مرثیه شعرلری ده بوقدردن آسیلی اولاراق آز حجم لی بیرمقداردا دیر.او باشقا شعرلینده ده کئچمیش شاعرلردن الهام آلدیغی کیمی مرثیه شعرینده ده کئچمیش لرینده قایناقلانمیش قدیم زامانلاردا یازیلمیش مصراعلاری تضمین ائتمیش نظیره لر یازمیشدیر.