سایه سنگین نگاه جشنواره‌ای بر مهم‌ترین فرهنگ بصری اسلامی

گروه فرهنگی:نگاه جشنواره‌ای به مسئله خط و خوشنویسی موجب شده که رتبه اندیشی و منزلت اندیشی جای معرفت اندیشی را بگیرد و رفتارهای متکلفانه و تقلیدگرایانه بر مسئله خط و خوشنویسی تاریخ معاصر حاکم شود.
خطاطی و خوشنویسی، همچون طاووسی بال گشوده، در میان سایر هنرها، دیدگان را به‌سوی خویش کشیده و باقدرت و قوتی تمام، به جلب نظرها پرداخته است، چه آن‌که این هنر، ریشه در عالم لاهوت و معنا دارد. در هیچ دینی مانند اسلام به هنر زیبای خط توجه نشده و هیچ هنری در اسلام همچون خوشنویسی مورد تأکید و تأیید و تشویق و ترغیب قرار نگرفته است. اگر خداوند متعال، در کتاب آسمانی قرآن، به قلم- ابزار نوشتن و خوش نوشتن، سوگند یادکرده است، اگر در نخستین آیات نازل‌شده بر پیامبر بزرگوار اسلام از خواندن و نوشتن و قلم، سخن به میان آمده، همه و همه ناظر بر اهمیت و معنویت خط و خطاطی است.
ازطرفی احترام و اعتباری که مسلمانان برای هنر خوشنویسی، بویژه برای نگارش قرآن کریم قائل شدند، موجب آن گردید که اسلام و قرآن، در مدت کوتاهی، در گستره زمین گسترش یابد و گواهی بر اهمیت خط و خطاطان شود. در واقع هنر خوشنویسی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و ارزشمندترین هنرهای اسلامی، به اعتبار و امتیازی ویژه دست یافته و به عنوان یکی از اصیل‌ترین هنرها، وسیله کتابت قرآن مجید قرار گرفته است. به گونه‌ای که می‌توان گفت خوشنویسی علاوه بر این، به دلیل برخورداری از قابلیت‌ها و جاذبه‌های ویژه خود، همواره کاربردی فرهنگی نیز داشته است. به گفته‌ی تیتوس بورکهارت: «خوشنویسی این امتیاز را دارد که کلام الهی قرآن را در قالب فرمهای بصری ارائه می‌کند.»
بر این اساس، هنر والای خط و خوشنویسی جایگاه بسیار شایسته و برجسته ای را در زمینه انتشار معنویت و گسترش والایی‌ها و زیبایی‌ها می‌یابد و از پایگاهی قدسی برخوردار می‌شود. از این جهت به مناسبت روز جهانی خوشنویسی با »محسن سلیمانی« از استادان برجسته خوشنویسی ایران و اصفهان گفت و گویی را پیرامون این هنر والا انجام داده ایم که در ذیل از نظر می‌گذرانید.
درباره استاد محسن سلیمانی
استاد محسن سلیمانی متولد ۱۳۴۹ در شهرکرد و فارغ التحصیل مهندسی عمران از دانشگاه اصفهان است. وی از سال ۱۳۶۲ فعالیت هنری خود را در زمینه خوشنویسی و نقاشی آغاز کرد. سلیمانی در حیات هنری خود فعالیت‌های متنوع و گسترده‌ای در زمینه هنر داشته و آثار متنوعی از خود بجا گذاشته است. وی در نمایشگاه‌های مختلف داخل و خارج از ایران شامل اسپانیا، نروژ، هلند، بوسنی، ترکیه، امارات، مالزی، اندونزی، کویت، الجزایر، ترکمنستان، استرالیا و انگلیس آثار خود را در قالب نمایشگاه انفرادی ارائه کرده است.
از نحوه آشنایی با هنر خوشنویسی بگویید و چندسال است که در این زمینه فعالیت می‌کنید؟
سلیمانی: حدود چهار دهه است که فعالیت هنری انجام می‌دهم. در این مدت تلاش کرده‌ام خوشنویسی را هم در قالب کلاسیک آن در اقلام مختلف خط و هم با نگاهی نقاشانه و نوگرا در عرصه معاصر تجربه کنم. این در حالیست که از همان ابتدا هنر نقاشی و خوشنویسی را در کنار هم آموزش دیده‌ام و این دو موهبت، همواره همگام و همراه من بوده‌اند.
کدام آثار خود را بیشتر می‌پسندید و تأثیرگذاری بیشتری روی مخاطب داشته‌اند؟
سلیمانی: به دلیل اینکه هم دستی بر آثار مدرن و هم بر آثار کلاسیک و سنتی داشته‌ام و تنوعی از آثار گوناگون را تجربه کرده‌ام، هر اثری را با تمام ضعف و قوت‌های زمان خودش، در جایگاهی که خلق نمودم برایم مورد توجه است و به عبارتی هر کدام ویژگی خود را داراست، این در حالیست که تنوع مخاطب و تنوع سلیقه‌ها موجب شده همه آثار به نوعی مخاطبان خود را داشته باشد و تأثیرگذاری آثارم بر روی مخاطبان هر چند قابل اندازه گیری نیست اما می‌توان تخمین زد که رویکرد مخاطبان نسبت به آنها چگونه است. شاید یکی از آثارم که به صورت خاص تر و ویژه‌تر می‌باشد، اثر حجمی مفهومی من در ایستگاه متروی دانشگاه اصفهان است که با ابعاد شهری حدود ۲۴۰ متر و تمام فلز یکی از بزرگترین آثار حجمی و پست مدرن کشور محسوب می‌شود.
در کدام رشته خوشنویسی فعالیت بیشتری دارید؟
سلیمانی: از جمله افرادی هستم که به شکل خودآموز، خوشنویسی را فراگرفتم البته این بدان معنا نیست که از محضر اساتید بهره مند نشده‌ام بلکه در طی سالهای مختلف، از دانش اساتید گذشته و تاریخ معاصر بهره گرفته‌ام و در این مسیر تجارب خوبی را نیز کسب کرده‌ام. در رشته‌های مختلف نستعلیق، شکسته نستعلیق و اقلام سته نظیر ثلت، محقق، ریحان و رقاع فعالیت می‌کنم و در برخی آثارم نیز از قلم کوفی تزئینی و کوفی معقلی استفاده کرده‌ام. همچنین در نقاشی خط و آثار حجمی نیز فعالیت زیادی در این سال‌ها داشته‌ام.
به نظر شما یادگیری هنر خوشنویسی ذاتی است یا اکتسابی؟
سلیمانی: معتقدم فراگیری این هنر عمدتاً اکتسابی است اما زمینه‌های ذاتی نیز می‌تواند در آن تأثیرگذار باشد و اگر فردی استعداد ذاتی این هنر را داشته باشد به طور قطع با سرعت بیشتری می‌تواند این هنر را یادبگیرد اگرچه این هم بدان معنا نیست که اگر فردی به لحاظ ذاتی استعداد نداشته باشد، نمی‌تواند خوشنویسی را فراگیرد. در تعریف خوشنویسی آمده است: الخط مخفی فی تعلیم الاستاد و قوامه به کثرة المشق …، یعنی خوشنویسی و خط، مخفی است در تعلیم استاد و با مشق کردن، ممارست و تمرین، قوام می‌گیرد.
هنر خوشنویسی چه ارتباطی با آئین‌های مذهبی به خصوص ایام محرم و صفر دارد؟
سلیمانی: خوشنویسی برای همه ایرانیان واژه‌ای آشناست و در واقع یک سنت دیرین محسوب می‌شود به طوری که می‌توان ادعا کرد خوشنویسی مهم‌ترین فرهنگ بصری اسلامی تلقی می‌شود. مسئله خط و خوشنویسی، تصویر زبان فرهنگ‌های مختلف نیز هست. فرهنگ دینی و فرهنگ آئینی ارتباطی در هم تنیده با مسئله خط و زبان برقرار کرده است به گونه‌ای که پا به پای هم در کتیبه‌ها و آثار اسلامی حرکت یافته‌اند و نقش آفرین بوده‌اند. تا آنجا که شاهد هستیم در آئین‌های عزاداری و عاشورایی نیز تأثیرگذاری این دو بر همدیگر فراوان است به طوری که در بلندای تاریخ نیز با یکدیگر داد و ستد داشته و تأثیرات متقابلی بر روی هم گذاشته‌اند.
رشته خوشنویسی در دوره معاصر با چه مشکلاتی روبه‌رو است؟
سلیمانی: با توجه به اینکه تاریخ هنر کشور ما پیوند عمیقی با ادبیات و هنر خوشنویسی دارد می‌توان گفت که این هردو، پا به پای هم تا دوره معاصر پیش آمده‌اند اگر چه در برخی مقاطع، عواملی موجب گسست و انفصال آنها شده و همین گسست مقطعی تأثیرات زیادی بر کتابت و خط داشته است. در تاریخ گذشته کشور ما، خوشنویسی همواره قواعد محور بوده و خوشنویسان خط را مشق می‌کردند تا یک مطلوبیت قواعدی حاصل آید.
از زمانی که صنعت چاپ وارد جغرافیایی ما شد و مسئله تایپوگرافی و عناصر چاپ به‌وجود آمد، آرام آرام بر مسئله کتابت تأثیرات عمیق خودش را گذاشت به طوری که می‌توان گفت شاید مرگ تدریجی کتابت نیز فرا رسید و به عبارتی کتابت معنای خودش را از دست داد. اگر چه هنرمندان خوشنویس ما همچون گذشته فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهند، اما معنای خوشنویسی به تدریج تغییرات ماهوی کرده است، این در حالیست که برخی خوشنویسان نیز تلاش کرده اند خود را با شرایط روز جامعه و هنر تطبیق دهند.شاید بتوان گفت نگاه جشنواره‌ای به مسئله خط و خوشنویسی موجب شده که رتبه اندیشی و منزلت اندیشی جای معرفت اندیشی را بگیرد و رفتارهای متکلفانه و تقلیدگرایانه بر مسئله خط و خوشنویسی تاریخ معاصر حاکم شود.به گزارش آرازآذربایجان به نقل از ایمنا، امیدوارم شرایط به گونه‌ای رقم بخورد که حوزه پژوهش جدی گرفته شود و کرسی‌های نظریه پردازی در مسئله خط و خوشنویسی میدان پیدا کنند و معرفت و تحلیل جای منزلت و تجلیل بنشیند و این دو مقوله با یکدیگر غلط معنا نشوند.
.Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com