زینب پاشا خاتون شهر آشوب زده
گروه تاریخ:در جای جای مشروطه رد پای زنی مشهور به زینب پاشا دیده می شود که سردسته زنان شرکت کننده در نهضت تحریم توتون و تنباکو بوده و در گشودن انبارهای محتکران تبریز در زمان قحطی نان پیشگام بوده است.
زینب پاشا از جمله زنان مبارزی است که در تاریخ معاصر ایران ناشناخته مانده و اطلاعات چندانی از زندگی وی در دست نیست. وی زنی تبریزی است که نامش در نهضت مبارزه با واگذاری امتیاز تنباکو غرورآفرین است.در منابع گوناگون تاریخی از زینب پاشا با نامها و القابی چون: بی بی شاه زینب، زینب باجی، ده باشی زینب و ائل قیزی یاد شده است.وی فرزند »شیخ سلیمان« از مردان تهی دست محله »عموزین الدین« تبریز بود. از تاریخ تولد، دوران کودکی و جوانی وی مطلبی در منابع تاریخی ذکر نشده است اما نام »زینب پاشا« در جریان قرارداد استعماری رژی و آغاز مبارزات ضداستبدادی و ضداستعماری وی برای همیشه در تاریخ ثبت شد. (قرار داد استعماری رژی یا همان قرارداد واگذاری امتیاز تنباکو به دولت انگلستان، که طبق آن شرکت رژی باید سالانه مبلغ ناچیز ۱۵ هزار لیره به صندوق دولت ایران واریز می‌کرد و در مقابل کشت و فروش پر منفعت توتون و تنباکو را به مدت ۵ سال در انحصار خود قرار دهد.)عصری که شاه به عنوان »مالک کشور« بدون هیچ قید و بندی اموال ملی را در اختیار بیگانگان قرار می داد، زینب و گروه وی در سال ۱۲۶۳مبارزات خود را آغاز کردند و از اواخر دوره ناصری تا زمامداری مظفرالدین شاه در صحنه سیاسی آن دوران به نقش آفرینی پرداخته_اند.
زینب پاشا و بستن بازار تبریز:پس از انتشار اخبار انعقاد قرارداد واگذاری امتیاز تنباکو به دولت استعماری انگلستان توسط چند روزنامه نگار تبریزی، این شهر نخستین کانون مبارزه و مخالفت با این قرارداد در کشور گردید.در پی فتوای مجتهد تبریزی بیش از ۲۰هزار تن از مردم تبریز در اعتراض به قرارداد رژی شورش کرده و با بستن بازار و حمله به چند مرکز دولتی مخالفت خود را با آن اعلام کردند.اما مدتی از این حرکت نگذشته بود که سربازان مسلح ناصرالدین شاه به سرعت در سطح شهر تبریز مستقر شده و ضمن سرکوب و متفرق کردم مردم و بازاریان، شهر را با زور و تهدید اسلحه مجبور به بازکردن مغازه ها می نمایند.در این زمان بود که قیام زنان تبریز به رهبری زینب پاشا آغاز می شود زینب پاشا به همراه گروه خود به بازار تبریز ریخته و ضمن درگیری با مأموران، بازاریان را دوباره مجبور به تعطیلی بازار کردند.
مبارزه زینب پاشا و گروهش با احتکار:در حالی که » احتکار «در سالهای انقلاب مشروطیت در تبریز و آذربایجان بلای جان فقیران شده بود و محتکران و گرانفروشان از به ذلت نشاندن مردم، پولهای کلان به جیب می زدند. حرکت دیگر زینب پاشا و یارانش شناسایی محتکران و حمله به انبارشان بود.آنان آرد و گندم را از انبار بیرون کشیده و بین فقرای شهر و روستاهای اطراف پخش می کردند. برخی منابع تاریخی از فعال بودن ?هزار زن در کنار زینب پاشا برای مبارزه با محتکران سخن به میان آورده اند.سخنرانی های آتشین زینب و شخصیت کاریزماتیک وی در فرهنگ و تاریخ آذربایجان به گونه ای تأثیرگذار و ماندگار شده که حتی در مثل ها و اشعار فولکلور مردم این دیار نیز جای گرفته است.چنین حرکت‌های انقلابی و ضد استعماری از زنان تبریز به رهبری زینب پاشا ادامه یافت تا در زمانی که در سالهای انقلاب مشروطیت قحطی و گرسنگی به دلیل احتکار و گران فروشی، شهر تبریز را فرا گرفته بود.دلاوریهای این زن به حدی بوده است که برخی از شعرای مرد در زمانی که جامعه زنان را هنوزهم ضعیفه می‌خواند، در وصف دلاوریهای او ابیاتی سروده اند.میرزا فرخ از شاعران آن دوران است که در شعری ۲۲ بیتی به شرح واقعه قیام زینب پاشا در بازار پرداخته و در آخر اقرار کرده که:»در چنان روزی این حقیر (میرزا فرخ) از ترس از خانه بیرون نیامدم.«در حالی که منابع تاریخی نام زینب پاشا به عنوان یکی از افراد تاثیرگذار در جریان مبارزات ضد استبدادی و ضد استعماری قاجار ثبت کرده است. اما متاسفانه همچنانکه از اوایل زندگی زینب پاشا اطلاعی در دست نیست از زمان مرگ زینب پاشا اطلاع درستی در دست نیست و سرنوشت وی نیز در منابع تاریخی در هاله ای از ابهام قرار دارد.در برخی منابع تاریخی درباره اواخر عمر زینب پاشا چنین آمده که وی در اواخر عمر به همراه تعدادی از یارانش قصد عزیمت به کربلا را داشته که هنگام عبور از مرز کاروان آنها مورد آزار سربازان مرزی قرار می گیرند. وی علی رغم سن زیاد به همراه یارانش قرارگاه مرزی را با خاک یکسان می نماید.
انجمن های زنان مسلمان:در بحبوحه انقلاب مشروطه انجمن‌های بسیاری در ایران تشکیل شد که هریک خواست‌های مختلفی را پیگیری می‌کردند. زنان مسلمان که همیشه در صحنه‌های اجتماعی حضور فعالی داشتند در این زمینه نیز بیکار نماندند و به تشکیل انجمن‌هایی دست زدند. در نوشتار ذیل دو نمونه از این انجمن‌ها که به منظور جلوگیری از وابستگی اقتصادی ایران به کشورهای خارجی تشکیل شده بود، معرفی گردیده است.
انجمن همت خواتین:یکی از اولین انجمن‌های اجتماعی زنان که در حوالی زمان انقلاب مشروطیت در ایران ایجاد شد انجمن همت خواتین بود. هدف از تأسیس این انجمن، چنان‌که مؤسسان و مؤثران آن تصریح کرده‌اند حفظ استقلال کشور از طریق تقویت صنایع داخلی بود. از افراد مؤسس و مؤثر آن خانم نورالدجی (مفتشه کل مدارس دخترانه)، خانم مریم عمید (مدیر شکوفه) و جمعی از مدیران مدارس دخترانه بودند.از روش‌های انجمن برای حمایت از صنایع داخلی، تحریم صنایع خارجی و تشویق خانم‌ها و افراد خانواده به استفاده از کالاهای داخلی و نیز اشاعه صنایع دستی در مدارس دخترانه بود. ایشان در نشست‌های خود که در بعضی از مطبوعات از جمله »شکوفه« منعکس میشد توصیه می‌کردند که بهترین راه برای تشویق صنایع وطنی و در نتیجه استقلال کشور از نظر اقتصادی و آنگاه سیاسی، تحریم منسوجات خارجی و استفاد? رؤسای کشور از منسوجات وطنی و در نتیجه اشاعه آن در میان مردم خواهد بود. اندیش? انجمن در تهران و بعضی شهرهای بزرگ از جمله اصفهان با استقبال خوبی روبه‌رو شد. در جلسه‌های انجمن سخنرانی‌هایی دربار? لزوم حفظ استقلال اقتصادی و بی‌نیازی به دول دیگر از این طریق، انجام میشد. این انجمن علاوه بر این کار به تبلیغ و حتی سفارش برای برخی از کارگاه‌های منسوجات داخلی دست می‌زد. انجمن و اهداف آن مانند بسیاری دیگر از این حرکت‌ها با موج خردکنند? صنایع خارجی و رواج آن در کشورهای مصرف‌کننده از پا درآمد و بی‌اثر ماند.
انجمن مخدرات وطن:انجمن مخدّرات وطن هم در سال ۱۳۲۸ق به ریاست بانو آغابیگم تأسیس شد. آنها در مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷م، که ایران را تحت نفوذ انگلستان و روسیه قرار داده بود، تحریم کالاهای وارداتی را در پیش گرفتند و برای کاهش واردات قند و شکر، به قهوه‌خانه‌ها می‌رفتند و آنها را به استفاده نکردن از قند خارجی یا حتی تعطیل کردن قهوه‌خانه (برای کاهش مصرف) تشویق می‌کردند.اعضای انجمن مخدرات وطن استثمار کشورهای خارجی را عامل اصلی موقعیت فرودست زنان ایران در آن دوره می‌دانستند. هدف اصلی آنها تأکید بر حقوق زنان نبود بلکه استقلال ایران از تسلط دیگر کشورها بود. مثلاً در یکی از مراوده‌های میان انجمن‌های زنان و هیئت روسی، این هیئت تلاش کرده بود زنان را متقاعد کند به دلیل اینکه قانون اساسی مشروطه حقوق زنان ایران را رعایت نکرده است، آنها نیز نباید برای حفظ آن تلاش کنند.
پاسخ گروه‌های زنان این بود که آنها خود نیز از شرایط خودشان ناراضی هستند اما مقصر، پیچیدگی‌های سیاسی ناشی از حضور قدرت‌های خارجی است_.
نوشته شده توسط admin در چهارشنبه, ۱۳ اسفند ۱۳۹۳ ساعت ۷:۲۸ ق.ظ
