گزارش//

دریاچه تشنه، چشم انتظارِ حیات؛ گاهی آب، گاهی سراب

گروه گزارش: عکس های هوایی نشان می_دهد که آب رهاسازی شده به پیکره دریاچه ارومیه رسیده؛ با این وجود مسئولین مدعی اند که هنوز برای مشاهده نتایج زود است. ضمن اینکه برای احیای دریاچه انتقال آب به تنهایی کافی نیست.
چند روزی است که از شروع عملیات احیای ارومیه می گذرد. وزارت نیرو مدعی است که در هر ثانیه حدود ۲۰ متر مکعب آب به سمت دریاچه رهاسازی می شود. از طرفی عکس های هوایی منتشر شده هم نشان می دهد که آب های رهاسازی شده به پیکره ارومیه رسیده است. البته طبق گفته های کیاست امیریان معاون حفاظت، بهره‌برداری و امور اجتماعی حوضه آبریز هنوز برای مشاهده اثرات مثبت این انتقال به دریاچه کمی زود است و دست کم باید یک ماهی صبر کنیم.
تامین ۲۰ درصد نیاز آبی دریاچه از راه انتقال
گفته می‌شود تراز سطح آب نگین فیروزه‌ ای شمال غرب ایران به کمترین مقدار خود در ۸سال گذشته رسیده است. برخی از کارشناسان مدعی اند که دیگر کار از کار گذشته و با بهره برداری از طرح زاب هم دیگر امکان احیای دریاچه وجود ندارد اما برخی دیگر امیدوارند که در صورت تامین حقابه ارومیه و مدیریت برداشت ها می توان به بازگشت دوباره ارومیه امید داشت.
سالانه باید چیزی حدود ۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب به دریاچه ارومیه اختصاص پیدا کند. این در حالی است که ظرفیت انتقال آب به دریاچه ارومیه سالانه ۶۰۰ میلیون متر مکعب یعنی کمتر از ۲۰ درصد نیاز سالانه این دریاچه تخمین زده شده است
از طرفی آمارهای اعلامی از طرف امیریان معاون حفاظت، بهره‌برداری و امور اجتماعی حوضه آبریز هم نشان می دهد که »سالانه باید چیزی حدود ۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب به دریاچه ارومیه اختصاص پیدا کند. این در حالی است که ظرفیت انتقال آب به دریاچه ارومیه سالانه ۶۰۰ میلیون متر مکعب یعنی کمتر از ۲۰ درصد نیاز سالانه این دریاچه تخمین زده شده است.«
این آمار به خوبی نشان می دهد که حتی اجرای صد درصدی و موفق این طرح هم نمی تواند دریاچه را احیا کرده و مانع خشک شدن آن شود.
کاهش ۴۰ درصد بارندگی ها در ارومیه
کشور وارد سومین سال خشک خود شده و شاهد افت بارندگی ها نسبت به سال گذشته و متوسط بلند مدت ۵۰ ساله هستیم. در برخی از حوضه ها همچون ارومیه شرایط کمی نگران کننده تر است. مقدار بارش ها از ابتدای سال آبی تا ۱۲ اسفند در حوضه آبریز ارومیه حدود ۱۱۷ میلی متر گزارش شده که نسبت به سال گذشته حدود ۴۰ درصد و نسبت به متوسط بلند مدت ۵۰ ساله حدود ۳۵ درصد کاهش را نشان می دهد.
این کاهش ها باعث شده تا تراز آبی دریاچه نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۵۰ سانتی متر کاهش پیدا کند. به گفته امیریان، حجم آب دریاچه را ۱٫۴۴ میلیون مترمکعب است. همچنین سطح آب دریاچه ارومیه چیزی حدود یک هزار و ۴۰ کیلومتر مربع است که نسبت به تراز آبی سال گذشته حدود ۵۰ سانتی متر کاهش یافته است.
بررسی ها نشان می دهد که سهم عوامل طبیعی در خشک شدن دریاچه ارومیه ۳۱ درصد و سهم عوامل انسانی ۶۹ درصد است که شامل توسعه کشاورزی و احداث سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی می‌شود
هدایت فهمی کارشناس حوزه آب که مهم ترین عامل خشک شدن دریاچه را سیاست گذاری های اشتباه در حوزه مصرف آب می داند، می گوید: درست است که در سال های گذشته به واسطه کاهش بارندگی ها حال دریاچه هر روز وخیم تر شده است. اما نباید فراموش کرد که با همین وضعیت بارندگی هم می توانستیم امروز وضعیت بهتری داشته باشیم. کافی بود که سیاست گذاری ها در حوزه هایی همچون کشاورزی را متناسب با اقلیم ایران و وضعیت بارندگی تدوین و اجرا می کردیم.
او با بیان اینکه کشاورزی با سیستم آبیاری سنتی بیش از ۹۰درصد منابع آب را مصرف می‌کند، ادامه داد: بررسی های انجام شده نشان می دهد که سهم عوامل طبیعی در خشک شدن دریاچه ارومیه ۳۱ درصد و سهم عوامل انسانی ۶۹ درصد است که شامل توسعه کشاورزی و احداث سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی می‌شود.
افزایش ۱۰۰ هزار هکتاری سطح زیر کشت در ارومیه با وجود بحران آبی
یک حساب کتاب ساده نشان می دهد که چیزی حدود ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب مورد نیاز دریاچه باید از خود حوضه تامین شود. این در حالی است که کاهش بارندگی ها از یک سو و وضعیت کشاورزی در این استان از سوی دیگر مانع تامین حقابه ارومیه می شود. در حالی بسیاری از کارشناسان برداشت های بی رویه را دلیل اصلی خشک شدن ارومیه می داند که خبری از اصلاح الگوی کشت نیست.
با وجود شرایط بحرانی حوضه آبریز ارومیه خبری از اصلاح الگوی کشت در این منطقه نیست. آمارهای موجود نشان می دهد که در طی ۱۰ سال گذشته نه تنها کشاورزی در این منطقه افت نکرده بلکه حدود ۱۰۰ هزار هکتار به سطح زیر کشت افزوده شد
از طرفی سطح زیر کشت محصولات هم هر روز بیشتر و بیشتر می شود. معاون حفاظت، بهره‌برداری و امور اجتماعی حوضه آبریز می گوید: از زمان تشکیل کارگروه احیای دریاچه ارومیه تا حالا ۱۰۰ هزار هکتار به سطح زیر کشت در این حوضه افزوده شده است. اما در شرایطی که سالانه ۱۰ هزار هکتار به سطح زیر کشت افزوده می شود که قرار بود مصرف آب در این حوزه کاهش پیدا کرده و کشت محصولات کم آب بر اما با ارزش افزوده بالای اقتصادی در این منطقه رواج پیدا کنند.بسیاری از کارشناسان دلیل وضعیت این روزهای ارومیه را در نبود نگاه ملی به بحران آب در ایران می دانند.
فهمی در اینباره می گوید: بسیاری بر این باورند که وزارت نیرو باید بحران آب را حل کند این در حالی است که گذر از این بحران بدون همکاری سایر دستگاه ها شدنی نیست.
به گفته او، هم‌اکنون در وهله نخست، جهاد کشاورزی باید جلوی توسعه کشاورزی را بگیرد؛ به هیچ وجه نباید اجازه توسعه کشاورزی در این حوضه آبخیز را بدهند و توسعه کشاورزی در این منطقه باید محدود شود. اما متاسفانه آبیاری در بخش کشاورزی منطقه اکثرا مکانیزه نبوده و همچنان سنتی است؛ درنتیجه با اتلاف و هدررفت بالای آب در بخش کشاورزی مواجهیم. الگوی کشت هم باید باتوجه به اقلیم منطقه اصلاح شود.
۷۰۰ میلیون مترمکعب اضافه برداشت از منابع زیر زمینی ارومیه
افزایش سطح زیر کشت در حوضه ارومیه اما شرایطی است که مقدار بهره وری در ایران تقریبا یک سوم استانداردهای جهانی است. به طور متوسط در دنیا به ازای مصرف هر مترمکعب آب دست کم ۲٫۵ کیلوگرم محصول کشاورزی تولید می شود حال آنکه این رقم در ایران تنها طبق گفته های معاون وزیر جهاد کشاورزی تنها ۰٫۹ کیلوگرم است.
هم اکنون چیزی حدود ۸۸۰ میلیون مترمکعب برداشت از طریق چاه های مجاز و حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب از طریق چاه های غیر مجاز در ارومیه برداشت می شود. این در حالی است که حداکثر ظرفیت برداشت از منابع زیر زمینی این حوضه حدود ۹۰۰ میلیون مترمکعب برآورد می شودبه گفته امیریان، هم اکنون چیزی حدود ۸۸۰ میلیون متر مکعب برداشت از طریق چاه های مجاز و حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب از طریق چاه های غیر مجاز در ارومیه برداشت می شود. این در حالی است که حداکثر ظرفیت برداشت از منابع زیر زمینی این حوضه حدود ۹۰۰ میلیون مترمکعب برآورد می شود. به عبارت دیگر برداشت های غیر مجازی که صورت می گیرد در عمل خارج توان این حوضه است.به گزارش آراز آذربایجان به نقل از بازار،او که امیدوار است با نصب کنتور های هوشمند مدیریت مصرف آب در این حوضه وضعیت بهتری پیدا کند، گفت: بر اساس آمار موجود تنها ۸ هزار و ۸۱۸ کنتور هوشمند در این حوضه نصب شده و دست کم باید ۳۳ هزار تای دیگر هم نصب شود. البته بسیاری از کارشناسان نصب کنتور هوشمند را به تنهایی برای مدیریت مصرف آب کافی نمی دانند و معتقدند که تنها واقعی کردن قیمت آب می تواند به کاهش مصرف در ایران و افزایش راندمان و بهره وری کمک کند.