جلمان در فرهنگ آذربایجان نمایش موزون شکوه همدلی است
داریوش علیزاده
گروه فرهنگی: به گزارش آرازآذربایجان »جلمان« در ارومیه و نواحی اطراف آن حرکتی موزون و دسته جمعی است که مردم در شادی ها و عروسی های خود با گرفتن دستان یکدیگر در قالب خطی افقی یا دایره وار با اجرای حرکات هماهنگ دست و پا همراه با اجرای سازهای موسیقی از جمله »سرنا و دهل« پایکوبی می_کنند.
اجرای »جلمان« برای هر کس در ارومیه نه به معنای رقص، بلکه به معنای یک فرم خاص از بروز حالت روحی در شادی‌ها است که پیر و جوان، زن و مرد، کودک و بزرگسال با اشتیاق وصف‌ناپذیر به دنبال اجرای آن هستند، بدون آنکه در فکر گرفتاری در کورکوریهای سایرین هنگام اجرای سایر انواع رقص ها و حرکات موزون قرار بگیرند.
»جلمان« نه یک رقص بلکه نمودی از ابراز اتحاد و همدلی انسان ها با یکدیگر در قالب حرکات موقر و موزون است که حیا و حرمت انجام دهنده آن برخلاف سایر موارد مشابه حفظ می‌شود و باعث ایجاد شادی و تخلیه غم و اندوه از جسم و جان آدمی می شود.
این رقص دسته جمعی تاریخی بس کهن در آسیای میانه ،خاورمیانه ، بخشی از قاره اروپا و قاره آمریکا ( سرخپوسان ) دارد و در بیشتر کشورهای این نقطه از کره خاکی از جمله ترکیه عراق،سوریه ، کشورهای عربی و ایران به شیوه_های مختلف و بر اساس موسیقی های محلی و سنتی هر ملت و قوم و ریتم های مخصوص هر منطقه اجرا می شود.
این هنر جمعی در بسیاری از مناطق ایران و ایلات و طوایف مختلف از جمله ترکهای افشار شاهسونها، قشقایی‌ها، کردها ، عربها و سایرین جایگاه ویژه‌ای دارد و به عنوان یک نماد مهم و ارزشمند از سنت ها و آداب و رسوم هر قومی مطرح و به نمایش عموم گذاشته می شود.
»جلمان« از ترکیب دو کلمه »جل و مان« به معنی» منش و اندیشه مرد بزرگوار« است که در میان ایلات و طوایف مختلف ایران به نامهای مختلف تلفظ می شود، از جمله در نقده آذربایجان غربی قره پاپاقها به آن » یاللی « ، در مراغه »هلپه «در شهرستان قم و ایل شاهسون »هالای« و قشقایی ها به آن » هلی « می گویند. »جلمان« در ارومیه در قالب ریتم های مختلف موسیقی اجرا می شود و یک نفر دستمال به دست به عنوان رهبر و راهنما در ابتدای گروه قرار گرفته و با گرفتن دست راست نفردست چپی خود با ایجاد هماهنگی بر اساس موسیقی نواخته شده حرکات هماهنگ و موزون رابیشتر دایره وار که جلوه بسیار زیبایی به تماشاگران ارائه می‌دهد به نمایش می گذارد.
تک ایاق، ایکی ایاق ، اوچ ایاق ، دورد ایاق آشیرما ، بندی، شیخانی ، رستم باز، دودی ، ما میر بشیر خانی ، پت آوا ، قنبر یامانی، حکیم الی ژاندارما، یاسمئن ،عربان( تشی)، یار گوزلی چاکیلماز،مریلو، زینگیرته، مهتر خوانی، جزایل و سویوخ بولاغی از انواع مختلف جلمان هستند که در ارومیه و نواحی اطراف و روستاها با اندکی تفاوت در شیوه اجرا به کار برده می شوند.
آنچه که مسلم است »جلمان« تاریخی چند هزار ساله در منطقه خاورمیانه و قفقاز دارد که سنگ نگاره‌های تاریخی در شهر » قوبوستان « جمهوری آذربایجان با قدمت هزاران ساله نشان از هویت تاریخی و فرهنگ غنی مردمان این سرزمین های باستانی دارد که بخشی از عقاید ،ارزش‌ها، سنت‌ها، آداب و رسوم خود را در قالب رقص های دسته جمعی ارائه کرده و برای نسل کنونی جامعه به یادگار گذاشته اند.
با این وجود آنچه امروز در ارومیه و آذربایجان_غربی در رابطه با این میراث باستانی مشاهده می شود بس نگران کننده و نشان از تغییر ماهیت و فراموشی فرم های اصیل این میراث باستانی به خصوص در حوزه موسیقی آن که بیشتر به علت عدم ثبت و ضبط موسیقیهای اجرا شده بومی توسط هنرمندان دوران گذشته و کم کاری دستگاه های فرهنگی و هنری استان و از طرفی تبلیغات گسترده موسیقی های جذاب از آن سوی مرزها اتفاق افتاده است امری است که نابودی و تغییر هویت اصلی آن را دور از انتظار نمی‌کند.
در پایان ذکر این مسئله لازم است که »دارالنشاط « ارومیه سرزمین باستانی با فرهنگ غنی و ارزشمند با مردمانی دلیر و سخاوتمند است که بعد از گذر از تاریخی بعضا وحشتناک و تسویه هایی قومی و طوایفی در قرنهای گذشته و برخی از ناملایمات تاریخی ، از مسئولان مرتبط انتظار می‌رود آنچه که در ملی کردن »مکتب عاشقی ارومیه« به عنوان میراث ناملموس ایران اتفاق افتاد در زمینه ثبت ملی موسیقی محلی و رقص موزون » جلمان « به نام ارومیه نیز از طرف ارگان‌های مربوطه اقدام لازم صورت گیرد تا از بین رفتن این نوع از موسیقی و حرکات موزون ارزشی و تاریخی که در آینده نزدیک اتفاق خواهد افتاد پشیمانی نداشته و نوشداروی بعد از مرگ سهراب و کارنامه منفی فرهنگی برای آیندگان نباشد و شاهد باشیم جوانان این سرزمین همانند نیاکان خود با گرفتن دستان همدیگر در اعتلا و توسعه فرهنگ غنی خود پشتیبان ایران اسلامی باشند.
Arazazarbaiijan.farhangi@gmail.com
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۱۴ مرداد ۱۳۹۸ ساعت ۱۰:۴۱ ق.ظ
