برق رایگان تحقق وعده ۴۲ ساله؛ نعمت یا نقمت

گروه تحلیل: متوسط جهانی مصرف برق در بخش خانگی ۲۷ درصد است که این میزان در کشور به ۳۳ درصد می‌رسد. برای کاهش این روند، دولت برنامه رایگان شدن برق مشترکان کم‌مصرف را کلید زده اما در این میان، کسانی که پیش از این به دولت اتهام‌هایی همچون نئولیبرال و… را نسبت می‌دادند، این روزها نسبت به سیاست‌های حمایتی دولت از اقشار کمتر برخوردار واکنش انتقادی در پیش گرفته‌اند.
اوایل شهریورماه بود که رضا اردکانیان وزیر نیرو از مصوبه‌ای خبر داد که تخفیف ۱۰۰ درصدی در قبض برق را برای مشترکان کم‌مصرف به‌همراه خواهد داشت.
در طرح »برق امید«، مشترکان برق خانگی در سه گروه کم‌مصرف، خوش‌مصرف و پرمصرف قرار می‌گیرند. بر این اساس، مشترکان کم‌مصرف از تخفیف ۱۰۰ درصدی در قبض برق بهره‌مند می‌شوند، از مشترکان خوش‌مصرف قدردانی می‌شود و مشترکان پرمصرف نیز با انجام کارهایی از عنوان پرمصرف دور شده و به خوش‌مصرف‌ها می‌پیوندند.
دلیل هدف‌گذاری مصرف برق بخش خانگی
اردکانیان راه‌حل‌هایی مانند نصب پنل‌های خورشیدی بر پشت‌بام واحد مسکونی را به‌عنوان پیشنهادی برای کاهش مصرف برق گروه‌های پرمصرف، پیشنهاد داده و گفته است: برای تحقق این هدف به کسانی که نیاز مالی دارند وام کم‌بهره تعلق می‌گیرد. منابع مالی طرح برق امید از محل صرفه‌جویی‌های صورت گرفته برای تولید برق برای پوشش پیک مصرف در هر سال تامین خواهد شد.
آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۷ مصرف سرانه برق در ایران به‌طور متوسط ۳٫۳ مگاوات بر ساعت بوده که نسبت به میانگین مصرف سرانه در سطح جهان یعنی ۳٫۲ مگاوات بر ساعت تا حدودی بالاتر و از متوسط کشورهای خاورمیانه یعنی ۴٫۱ مگاوات بر ساعت، پایین‌تر است.
تفاوت اصلی مصرف برق در ایران و جهان را می‌توان در مصرف‌کنندگان نهایی این انرژی مشاهده کرد. آمارهای مصرف جهانی برق نشان می‌دهد بخش صنعتی، بیشترین میزان مصرف را به ‌خود اختصاص می‌دهد و پس از آن مصرف‌کنندگان خانگی، تجاری و خدمات عمومی و دیگر بخش‌ها قرار دارند.
این در حالی است که در ایران، مصرف برق مشترکان خانگی، در بسیاری از سال‌ها نزدیک به مصرف بخش صنعتی بوده و پس از افت مصرف‌ بخش صنعتی در سال ۲۰۱۵، از آن سبقت گرفته است. براساس آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۱۷ مصرف برق بخش خانگی در ایران بیش از ۷ میلیون تن معادل حدود ۵۰ میلیون بشکه نفت بوده است.
۳۳ درصد مصرف برق در بخش خانگی است
براین اساس در ایران، ۳۳ درصد مصرف برق در بخش خانگی، ۳۲ درصد بخش صنعتی، ۱۷ درصد تجاری و خدمات عمومی، ۱۶ درصد بخش کشاورزی و جنگلداری، حدود ۲ درصد دیگر بخش‌ها و کمتر از یک درصد در بخش حمل‌ونقل است.
مقایسه الگوی مصرف برق ایران در بخش‌های مختلف با مقادیر جهانی نشان‌دهنده الگوی متفاوت مصرف در کشورمان است. براساس آمارهای مصرف جهانی، برق سهم بخش خانگی در مصرف این انرژی به‌طور متوسط حدود ۲۷ درصد است. در نتیجه به‌نظر می‌رسد سیاست‌گذار با هدف‌گیری بخش خانگی به‌درستی به‌دنبال ایجاد تغییر در مصرف برق بوده است.
کم‌مصرف‌ها چه کسانی هستند؟
براساس آمار اعلامی محمدحسن متولی‌زاده مدیرعامل شرکت توانیر، میانگین مصرف برق مشترکان خانگی کل کشور، ۱۵۷ کیلووات ساعت در ماه است و به‌طور متوسط در کل کشور حدود ۳۰ درصد از مشترکان برق در محدوده کم مصرف، ۱۵ درصد پرمصرف و ۵۵ درصد در محدوده خوش مصرف قرار می‌گیرند.
خانوارهایی که مصرف برق ماهانه خود را به ۱۰۰ کیلووات ساعت کاهش دهند، می‌توانند از تخفیف ۱۰۰ درصدی بهای برق یا برق مجانی استفاده کنند.
بیشترین میزان مصرف برق در خانوارها به یخچال، سیستم روشنایی و وسایل صوتی و تصویری تعلق دارد. در صورتی که خانوارها شیوه استفاده بهینه از این وسایل را رعایت کنند می‌توانند در گروه کم‌مصرف قرار بگیرند و از برق رایگان بهره‌مند شوند.
در حالی که رئیس جمهوری ذینفعان این طرح را ۳۰ میلیون نفر اعلام کرده که که برخی رسانه‌های اصولگرا این آمار را زیرسئوال برده‌اند اما همایون حائری، معاون وزیر نیرو گفته برآوردهای انجام شده برای اجرای طرح »برق امید« نشان می‌دهد هشت میلیون و ۵۰۰ هزار مشترک خانگی شامل این طرح می‌شوند.
اگر هر خانوار را حداقل سه تا چهار نفر در نظر بگیریم، تعداد ۳۰ میلیون نفر اعلام شده تطبیق می‌یابد.
برآوردهای انجام شده برای اجرای طرح »برق امید« نشان می‌دهد هشت میلیون و ۵۰۰ هزار مشترک خانگی شامل این طرح می‌شوندویلاها و خانه‌های خالی مشمول دریافت برق رایگان نیستند
در حالی روز گذشته یکی از رسانه‌های اصولگرا انتقادهای به طرح برق امید مطرح کرده و نوشته بود در این طرح ویلاها، واحدهای مسکونی خالی از سکنه و سکونت‌گاه‌های غیررسمی مشمول دریافت برق رایگان می‌شوند که پیش از این همایون حائری، معاون وزیر نیرو تصریح کرده بود: طرح برق امید برای مشترکان خانگی است که الگوهای مصرف را رعایت می‌کنند و شامل بخش‌های صنعت و کشاورزی نمی‌شود.
همچنین این طرح شامل اقامت‌سراهای گردشگری، هتل‌ها و ویلاها و ساختمان‌هایی که مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، نخواهد شد.
فارغ از اینکه یک مسئول به صراحت اعلام کرده ویلاها مشمول دریافت برق رایگان نمی‌شوند، می‌توان از اطلاعات سامانه شناسایی خانه‌های خالی برای خارج کردن چنین خانه‌هایی از شمول این طرح اقدام کرد.
عجیب است کسانی که پیش از این به دولت اتهام‌هایی بی‌اساس همچون نئولیبرال و… را نسبت می‌دادند، نسبت به سیاست‌های حمایتی دولت از اقشار کمتر برخوردار چنین رویه‌ای را در پیش گرفته‌اند.
برق رایگان مصرف را کاهش می‌دهد؟
مصطفی رجبی مشهدی، معاون برنامه‌ریزی امور اقتصادی شرکت توانیر پیش از این طرح برق رایگان را دارای هزینه‌های کوتاه‌مدت و منافع بلندمدت معرفی کرده بود.
به گفته وی، با اجرای این طرح در کوتاه‌مدت به‌دلیل کاهش درآمد، هزینه‌هایی به‌ صنعت برق کشور وارد می‌شود، اما در بلندمدت و با کاهش مصرف، سرمایه‌گذاری برای ساخت نیروگاه‌های جدید و تأسیسات انتقال و توزیع کاهش خواهد یافت و می‌توان منابع به‌دست آمده را به‌بخش‌های دیگر تزریق کرد.
با این حال، برخی اقتصاددانان معتقدند برق رایگان، عرضه‌کنندگان این خدمات را با چالش مواجه خواهد کرد و از طرفی، به ‌انگیزه‌ای برای افزایش مصرف گروه‌های پر مصرف تبدیل خواهد شد.
علی سرزعیم، عضو هیات علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی در این زمینه در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشته است: اگر آن‌طور که گفته ‌شده مصرف کمتر از یک آستانه مشخص از پرداخت معاف شود، موجب نخواهد شد تا مصرف کمتر از آستانه تحریک شود تا به سطح آستانه برسد؟
افزایش صادرات برق ممکن می‌شود؟
یکی از تحلیل‌هایی که مطرح می‌شود، بر این استدلال استوار است که اگر تشویق‌های در نظر گرفته شده، موجب صرفه‌جویی قابل توجه در مصرف برق شود، کشور می‌تواند از محل صادرات برق، درآمد ارزی قابل توجهی کسب کند.براساس آمارهای وزارت نیرو، کل مصرف برق کشور در سال گذشته ۲۷۱ تراوات ساعت بوده و طبق گزاره‌های مصوبه بودجه سال جاری و گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، درآمد دولت از این میزان فروش برق به مردم ۲۲٫۵ تریلیون تومان بوده است.
براساس قانون بودجه، دولت در نظر دارد در سال جاری ۲۴ تریلیون تومان درآمد از محل فروش برق به مردم کسب کند که با احتساب نرخ آزاد دلار در روزهای جاری، این عدد به یک میلیارد دلار هم نمی‌رسد.
این در حالی است که کشورمان سال گذشته ۸ تراوات برق صادر کرده و از این محل چیزی حدود ۸۰۰ میلیون دلار درآمد کسب کرده است.
یعنی با وجود میزان مصرف داخلی که نزدیک به ۳۴ برابر برق صادراتی است، درآمدهای دولت از فروش داخلی و خارجی برق چندان تفاوتی نداشته است.
اگر میزان مصرف داخلی برق ایران با تشویق مردم به رفتن در ردیف کم‌مصرف‌ها فقط ۱۰ درصد کاهش یابد، درآمدهای صادرات برق ایران ۳٫۳ برابر خواهد شد و به عددی بیش از ۲٫۵ میلیارد دلار خواهد رسید که از درآمدهای کنونی دولت از کل فروش برق به مردم نیز بیشتر است.
صنعت لوازم خانگی و تغییر الگوی مصرف برق
هیات وزیران، فرصت دو ماهه‌ای را برای طراحی دستورالعمل‌های دقیق طرح برق امید در نظر گرفته است. این فرصت می‌تواند زمان مناسبی برای پاسخ به برخی چالش‌های پیش رو و بهبود این پیشنهاد اولیه باشد.
هدف اصلی این طرح، تشویق مشترکان بخش خانگی و خانوارها به کاهش مصرف است که روش‌های متفاوتی برای آن وجود دارد. در واقع برق رایگان برای کم‌مصرف‌ها و افزایش تعرفه برای پرمصرف‌ها، دو روی سکه تغییر الگوی مصرف و تقاضای برق هستند. علاوه بر این، کاهش مصرف انرژی لوازم خانگی، از دیگر چالش‌هایی است که می‌توان راه حل آن را در جایی خارج از خانه‌ها و واحدهای مسکونی جست‌وجو کرد.
به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایرنا، تولید و عرضه لوازم خانگی کم‌مصرف یا دارای مصرف بهینه انرژی می‌تواند در کاهش میزان مصرف برق خانوار تأثیر قابل توجهی داشته باشد. بنابراین به‌نظر می‌رسد علاوه بر فرهنگ‌سازی در زمینه کاهش مصرف برق، و معرفی و جایگزین کردن سایر انواع انرژی می‌توان با یک نگاه جامع و بین بخشی، تولید وعرضه لوازم خانگی کم‌مصرف را نیز با توجه به تأثیری که بر تقاضای برق مشترکان خانگی دارد مورد توجه قرار داد.سیاست‌های تشویقی تولید وعرضه‌کنندگان این گروه کالاها می‌تواند یکی از راهکارهای قابل بررسی در این زمینه باشد.