امید به فردایی سبز و پاک برای زیست بوم ما

گروه تحلیل:زیستگاه ما ایرانیان در سالی که گذشت با چالش های جدی و گوناگونی دست به گریبان بود که رفع آن تلاش و توجه فراوان تری را از جانب مسوولان و مردم می طلبد.
نوروزِ باستانیِ ما ایرانیان افزون بر مجالی برای کنارهم بودن و جشن بهار طبیعت، فرصتی مغتنم و مهم برای یادآوری تصمیم های درست و نادرستی است که طی یک سال گرفته ایم و زندگی ما زیر تاثیر آن ها دچار تغییر شده است؛ تصمیم هایی که با نگاه به برخی از آن ها شاد می شویم و با یادآوری برخی دیگر افسوس می خوریم. این تصمیم ها تجربه هایی است که با ورود به دوره ای نو از زندگی، راه هایی تازه پیش رویمان می گذارد تا با اراده ای قوی تصمیم های عاقلانه بگیریم و گام هایی استوار برداریم. اما برداشتن بسیاری از این گام ها نه فردی و وابسته به یک شخص، بلکه بسیار فراتر، در بُعدی ملی معنا می یابد و تحقق آنها نیز به عزم ملی نیاز دارد. محیط زیست بدون شک یکی از حوزه هایی است که اهمیت سیاست ها و تصمیم سازی ها در آن نه تنها زندگی نسل کنونی، که حیات آیندگان این مرز و بوم را متاثر می سازد. همچنین، دامنه دگرگونی های آن، اقتصاد و امنیت کشور را نیز زیر تاثیر قرار می دهد. نگاهی هرچند گذرا به سیاست ها و رخدادهای زیست محیطی یک سال گذشته نشان می دهد که اهمیت محیط زیست نزد بسیاری هنوز کمرنگ است. در همین پیوند و با امیدِ بهبودِ وضعیت محیط زیست کشور، به بیان نکته هایی درباره رویدادهای این عرصه در یک سال گذشته می پردازیم. سال گذشته، محیط زیست ایران کارنامه چندان درخشانی نداشت اما نمی توان رخدادهای مثبت این عرصه را نیز نادیده گرفت. محیط زیست کشور طی یک دهه گذشته در بدترین شرایط ممکن به سر می برد و در این دوره برخی مسوولان با اظهارنظرهایی غیرمسوولانه و تصمیم ها و سیاست گذاری های نادرست خود، تازیانه های سختی بر پیکر زیست بوم وارد کردند. این حوزه اما با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و ایجاد دگرگونی های چشمگیر در سازمان حفاظت محیط زیست، وضعیت بهتری پیدا کرده است. اراده دولت برای احیای تالاب های خشک شده کشور که به نجات برخی تالاب های استان های زاگرس نشین منجر شد، همچنین تشکیل کارگروه های تخصصی در راستای چاره اندیشی در خصوص »دریاچه ارومیه«، »سد گتوند« و … نشان می دهد که دولت یازدهم عزم خود را جزم کرده است تا گام های بنیادی و بلندی برای بسامان سازی وضعیت محیط زیست ایران بردارد. نکته دیگری که سال ۱۳۹۴ را سالی پربارتر نسبت به گذشته نشان می دهد، مشارکت بیشترِ مردم در حوزه محیط زیست است چنانکه در این سال دلسوزلان و دغدغه مندان که به ناچار نابودی منبع های ارزشمند محیط زیست کشور را نظاره می کردند، سکوتشان شکسته شد. پارسال دوستداران محیط زیست با برپایی گردهمایی در استان های مختلف به سیاست های نادرست این حوزه همچون پروژه های بزرگ انتقال آب به شهرهای گوناگون کشورو سدسازی، همچنین، بدرفتاری با حیوانات، آلودگی آب آشامیدنی و … واکنش نشان دادند. این موضوع بیانگر این است که مردم دیگر در برابر آینده خود و فرزندانشان بی تفاوت نیستند و تصمیم های نادرست محیط زیستی را بر نمی تابند. گرچه این آگاهی هنوز با سطح مطلوب فاصله دارد اما دغدغه مندان محیط زیست، رسانه ها و خود دولت باید در راستای افزایش هرچه بیشتر آگاهی عمومی جامعه نسبت به محیط زیست کشور و مسایل آن تلاش کنند. سال ۱۳۹۴ به لحاظ شرایط آبی برای کشور سال تلخی بود. با وجود افزایش آگاهی های عمومی نسبت به بحران آب، نه فقط تغییر چشمگیری در مصرف منبع های آبی حاصل نیامد بلکه روز به روز بر وخامت شرایط این منبع ها افزوده شد. تلخ تر اینکه امید می رفت پس از اظهار نظر مسوولان وزارت نیرو مبنی بر زیاده روی این وزارتخانه در سدسازی، این روند اصلاح شود اما هنوز می توان شاهد تداوم برخی سیاست های آسیب زا در زمینه سدسازی بود. با افزایش کم آبی این نگرانی وجود دارد که دولت از بیم ناتوانی در تامین آب آشامیدنی مردم در آینده، سدسازی بی رویه را با قدرت بیشتری ادامه دهد. بروز بحران شدید آبی و خشک شدن تالاب ها، دریاچه ها، چشمه ها، قنات ها و حتی سدهای کشور، آژیر مرگ منبع های آبی ایران را به صدا در آورده و همین موضوع نیز مردم و مسوولان را نگران کرده است. مساله آب به یکی از دغدغه های اصلی دولت تبدیل شده است. در این میان، کارزارهای (کمپین) مختلف نیز به راه افتاده تا مردم را به مصرف بهینه و مسوولانه تر آب دعوت کند. با وجود این، در سالی که گذشت برای حفظ طبیعت جانوری و حیات وحش ایران تلاش قابل توجهی صورت نگرفت. پارسال نیز به رسم سال های پیشین، بارها خبر شکار خرس ها، جبیرها، پلنگ ها و به طور کلی گونه های بومی کمیاب به دست شکارچیان را از رسانه ها دیدیم و شنیدیم. از آن بدتر انتشار فیلم هایی بود که در آن چند نفر بدون هیچ دلیل و به شیوه بیرحمانه ای، جانواران بی گناه را آزار و شکنجه می دادند. این شرایط ناگوار حیات وحش ایران در حالی است که در پی کشته شدن یک شیرِ پیر آفریقایی به دست یک دندانپزشکِ آمریکایی در سال ۲۰۱۵، کارزارها و گردهمایی های گسترده ای در سراسر جهان در اعتراض به این شکار بیرحمانه شکل گرفت تا جایی که دادگاه هایی در زیمباوه و آمریکا برای رسیدگی به این اقدام تشکیل شد. امید می رود در آینده مهربانی با حیات وحش به ویژه به لحاظ قانونی بیشتر در کشور مورد توجه قرار گیرد. مساله دیگری که در سال ۱۳۹۴ در زمینه زیست محیطی خودنمایی می کرد تنگ تر شدن نفس شهروندان بود. با شلوغتر و پرازدحام تر شدن کلان شهرها، این آلودگیِ حاصل از دودکش کارخانه های صنعتی و اگزوز انواع خودروها بود که چشم و نفسگاه ساکنان این شهرها را روز به روز بیشتر می سوزاند و در روزهای زمستانی با پدیده ای چون وارونگی آنان را ناگزیر از خانه نشینی یا خروج از منزل با ماسک و سرفه و سردرد می ساخت اما طی چند سال اخیر پدیده ریزگردها نیز بر بحران آلودگی هوا به ویژه در نواحی جنوبی و استان هایی چون خوزستان افزود و روزهایی تیره را برای ساکنان شماری از شهرهای کشور رقم زد؛ مساله ای که امید می رود با تدابیر مسوولان زیست محیطی امسال کمتر از پارسال شهروندان شهرهای کوچک و بزرگ را بیازارد.
۶- یکی از رویدادهای های شیرین سال گذشته که امید به آینده ای بهتر برای محیط زیست کشور را افزایش می دهد، انتخابات هفتم اسفندماهِ مجلس شورای اسلامی و نو شدنِ خانه ملت است؛ رخدادی که اهمیت آن با توجه به ضرورت وضع قانون های نو و کارآمد برای حفظ محیط زیست کشور، بیشتر به چشم می آید. تایید نشدن لایحه ارزیابی محیط زیست و مخالفت با اختصاص۵۰ میلیارد تومان بودجه به سمن های (سازمان های مردم نهاد) محیط زیستی در مجلس نهم، نمونه ای از رویدادهای های تلخ سال گذشته بود که امید می رود با تشکیل کمیسیون تخصصی محیط زیست در مجلس آینده و در سایه فعالیت نمایندگانِ دلسوز محیط زیست، شرایط این حوزه به ویژه در زمینه آب و آلودگی هوا بهبود یابد. انسان شناسی محیط زیست به پیچیدگی های روابط بین انسان و طبیعتی که با آن در ارتباط است می پردازد و تمرکز آن بر روی جمعیت های انسانی است که به صورت پیوسته تحت تاثیر زمین، آب و هوا، گیاه و گونه های جانوری قرار دارند.
انسان شناسی محیط زیست بر پیچیدگی های روابط بین انسان و طبیعتی که با آن در ارتباط است می پردازد تمرکز آن بر روی جمعیت های انسانی که به صورت پیوسته تحت تاثیر زمین، آب و هوا، گیاه و گونه های جانوری می باشد. علاوه بر این انسان شناسی محیط زیست به بررسی و مطالعه ی فرهنگ به عنوان یک سیستم تطابقی و تعاملی می پردازد که نوع رفتار جوامع مختلف را با محیط زیست شکل می ده و ویژگی های فرهنگی، بیولوژیکی را که بر روی بقا، سلامتی، تولید مثل، توزیع فضایی جمعیت انسانی است را بررسی می کند. بنابراین ما دارای یک محیط زیست فرهنگی و یک محیط زیست بیولوژیکی خواهیم بود و از لحاظ زیستی محیط زیست تبدیل به یک موجود زنده می شود که دارای اعضای متفاوتی است و هریک از این اعضاء به یکدیگر مرتبط می باشند و تغییر در یکی موجب تغییرات در سطح گسترده ای خواهد شد .
همچنین دارای یک محیط زیست فرهنگی هستیم که محیط زیست فرهنگی به بررسی عملکردهای افراد یک جامعه در رابطه با محیط زیست که برگرفته از ارزش ها و هنجارهای آنان است می پردازد. از نظر برخی از انسان شناسان مانند امیلیو موران اینکه انسان شناسی محیط زیست از اهمیت ویژه ای برخوردار است اما هنوز به عنوان یک رشته ی آکادمیک نپذیرفته شده است قابل تامل است. با این حال این رشته شاخه ها و مفاهیم متفاوتی نیز خواهد داشت که به شرح زیر می باشد:
گنجایش محیطی: تعداد افرادی که یک زیستگاه توانایی پذیرش آنها را خواهد داشت و همچنین اشاره دارد به تقاضای جمعیت از منابع اکوسیستمی.
بوم شناسی فرهنگی: به مطالعه ی جوامع انسانی و جمعیت ها برای تطبیق با محیط زیست خود می پردازد و تاکید می کند بر مجموعه ای از عوامل اقتصادی و سازمان های اجتماعی که از طریق آن ها فرهنگ واسطه ای می شود برای درک جهان طبیعی .
هسته ی فرهنگی : ویژگی های یک جامعه که نزدیک به فعالیت های معیشتی و ترتیبات اقتصادی مرتبط با آن می باشند. همچنین شامل الگوهای سیاسی،مذهبی و اجتماعی نیز هستند .
محیط زیست: به مطالعه ی تعامل بین عناصر انسانی و غیرانسانی در محیط می پردازد.
اکوسیستم یا زیست بوم : یک اکوسیستم بررسی روابط متقابل ساختاری و عملکردی بین موجودات زنده و محیط زیست است. اکوسیستم ها پیچیده هستند و می توانند در مقیاس با سطوح مختلف مشاهده شوند.
بوم شناسی قومی :پارادایمی که به بررسی اندیشه های بومی درباره ی پدیده های زیست محیطی می پردازد.
گیاه قوم شناسی: به مطالعه ی گیاه و انسان و بررسی کاربرد گیاهان توسط انسان می پردازد.
بوم شناسی تاریخی : به بررسی تاثیر فرهنگ و محیط زیست در طول زمان می پردازد).
همچنین اکوسمیوتیک بوم نشانه شناسی شاخه ای از انسان شناسی است که در تقاطع با بوم شناسی انسانی است و به مطالعه ی روابط نشانه ای ایجاد شده توسط فرهنگ که سر و کار دارد با موجودات زنده ی دیگر می پردازد و این شاخه از محیط زیست اولین بار توسط کالوی و وینپراید آغاز شده است. بیوسمیوتیک یک میدان در حال رشد در انسان شناسی و زیست شناسی است که به مطالعه ی تولید و تفسیر نشانه ها می پردازد. سایکوسماتیک ، اشاره به عکس العمل های فیزیولوژکی افراد به استرس ها و تنش های محیطی دارد.
باید این نکته را توجه داشت که فرهنگ های مختلف رفتارهای متفاوت با طبیعت را موجب می شود اما آنچه که بسیار مهم است درک فرهنگ ها در زمینه ی اصلی خود است، پس نیاز به یک مطالعه ی بین رشته ای در این زمینه خواهیم داشت. کی میلتون سه فرض را برای بررسی محیط زیست از منظر انسان شناسان مطرح می کند:
بررسی محیط زیست بدون پیشداوری و این عدم پیشداوری ما را قادر می سازد تا ارزش زیست محیطی بدون در نظر گرفتن اینکه کدام طبیعت بهتر است، درک کنیم.
آگاهی از ویژگی ها و تنوعات فرهنگی. به این معنا که فرهنگ ها می توانند از لحاظ قدرت جهانی با یکدیگر فرق داشته باشند و این تنوعات فرهنگی می تواند بر روی استدلال از محیط زیست اثر بگذارد. یافتن اجزای فرهنگی و ارتباط این اجزاء با یکدیگر برای تطبیق با محیط زیست.