ائویمدن ائوینه
میانالی علیرضا
آنادیلیمیز:یاشماق کتاب ائوینین یئنیجه اوخوجو آیدیتوریاسینا بوراخدیغی کتابین مولفی دوغما یوردوم میانامین لیریک رایحه‌لی قلم صاحبی حسین رزمی «یارای»ین بایاتیلار توپلوسودور.من اونو اوخودوم؛ آخارینا قوشولدوم. سانکی اولو داغلارین اَته‌ییندن آخیب گلن بولاقلارین شاریلتیسی ده‌یدی قولاغیما؛ بوزگوشومون، قافلانتیمین نفسی توخوندو نفسیمه:
بنووشه بنده دوشدو/بنده، کمنده دوشدو
گونو شَهرده کئچدی/کولگه‌سی کنده دوشدو.
اوزون ایللردن بری اونوتدوغوموز گلین قیزلارین یارای-دئمیشکن بایرام گونلرینده رقص ائدیب شاقراق احوال- روحیه‌لی جانلاندی گوز اونومده. گونو-گوزه‌رانی شَهرده کئچن یولونو ایتیرَن یولچولار کیمی اولدوم؛ -منده. یولوم کنده دوشن کیمی اوزومه قاییتدیم سانکی. قوشولدوم بو کره »یارای«ین ایلهام قانادیلا یوللاندیم قوشابولاق کندینه. گنجلیییمده گزیب-دولاشدیغیم خاطره‌لره یون آلدیم. خیال منی آلدی گوتوردو گور هاردان هارالارا. او دوغما، او عزیز، او مونس گونلره قاییتدیم؛ بو کره «یارای»ین ایزیایله او احوال –روحیه‌نی دردیم گوزلریمه؛ اونون آچدیغی جیغیرلا او نفسی، او تامی قوجدوم قولاریمین آراسیندا هوپدوردوم اوره‌ییمه.
بو داغلار مئشه داغلار/دردیمی دئشه داغلار/خالقی آتش داغلاسا/بیزی بنووشه داغلار.
طبیعته مفتونلوق بلکه ده شاعیرلره تانریدان پای‌ایمیش؛ درهلرین اووسونو اونلاری بوراخمیر؛ نئجه-کی، »یارای«دا بوراخمیر. او سوز گلیشی اولسون دئیه یاخود قافیه دوزومونو دوزسون دئیه شعیر مصراعلارینا یوکلنمیر؛ اوره‌یی‌نین ان دیلبر گوشه‌سیندن، اونون ان مونس قاتیندان یول آلیر و یازیر:
خالقی آتش داغلاسا/بیزی بنووشه داغلار.
یاخود بو بایاتییا بیر نظر سالاق:
بیر کولگه آخار گئدر/گونشی یاخار گئدر
ائوین تیکیلسین گئدن/ائویمی ییخار گئدر.
گونشی یاخیب گئدن او خیال قانادیلا دویغو بیچیمینده قلمه آلینان کولگه نه‌دیرکی، »یارای« اونو ائوینی ییخیب گئدنله فورماجا قافیه اندیرمه‌سه ده معناجا قافیه اندیریر؟…
هله:ائوین تیکیلیب گئدن
ائویمی ییخار گئدر. آنلاشینداکی ایفاده‌ده نه‌وار؟ بو شکایتده کی مفهومدا نه گیزلیدیر؟ مولفین عاغلی، ادراکی، دوشونجه‌سی نه دئییرسه دئسین گورونکی، اوره‌یی نه‌دن، یاخود هانسی ایلهامدان قیدالانیر؛ هانسی ایستکله مصراع‌لانیر.
اوخوجویلا مولف آراسیندا یارانان گیزلی کود هانسی یوندن یول آلیر؟ هانسی معنادان کئچیر؟ هانسی دویغویا سویکه‌نیر؟ هئچ شبهه‌سیز کی، بو کئچید یولو، بو گیزلی کودو آچماق آنلاشی هامیدا عینی اولمور.
هر اوخوجودا اوزونه مخصوص، اوز حسّینه، اوز اینانجینا، اوز قاورامینا اویغون معنا کسب ائدیر؛ نه یاخشی کی، بو ائله بئله‌دی. عینی اولسایدی شعیر عالمی اولان بو حس، بو دویغو کانکرئت علملر عالمی یولوندان یول آلاردی؛ اوندا ایسه بدیعی یارادیجیلیقدا بو عالمده اوز معناسین ایتیرردی.
ادبیاتا یاخین علملردن دانیشیلیرسا، دئمک اولارکی، هله فلسفه یاخود تاریخی مثال گوتورمک اولار؛ آذربایجانین یاش اعتباری ایله ان گنج پروفسوری »نظامی جعفر اوف« دئمیشکن: تاریخین و او جمله‌دن فلسفه‌نین دیلی قورو دیلدی هله قالسین باشقا علم‌لره؛ ادبیاتین ایسه دیلی مونس دیلدی. بدیعی یارادیجیلیق ایسه ادبیات ژانریدیر. اصلینده شفاهی خالق ادبیات ژانری ساییلان بایاتیدا یازیلی ادبیاتیمیزا بئله کئچمیشدی. مونس، دوغما بو صنعت یولو ادبیاتیمیزین هوشئیمی سایلان آغیز ادبیاتیندان یازیلی ادبیاتیمیزا سئویله-سئویله، اوخونا-اوخونا گله‌رک اوزونه مخصوص مووقع کسب ائتمیشدی:
باخ شعرین آهنگینه/یئددی هیجا جنگینه
سنده قالان گوزلرین/رنگینه باخ، رنگینه
بو مصراعلارا دوزولن دوشونجه، فیکیر مکتوب ادبیات نمایندهسینین بایاتی قورماسیندا مصراعلانان شعری‌دیر-دئسک یانیلماریق. جمله قورولوشو، دئییم طرزی، مرکب فیکیر- ایفادهسی بونو ثبوت ائتمکدهدیر.
بایاتینین آلتیندا «یارای»ین امضاءسیدا اولماسایدی اونون مولفینین مکتوب ادبیاتیمیزا عائید اولدوغو آچیق، آیدین حس اولوناردی، یاخود داها یاخین دئییم حس اولونماقدادیر.
بیزی بیزدن ائدن وار/بو یوخلوقلار نه‌دن وار
هر توتولان شاعیری/بیر بوراخیب گئدن وار.
بو شعرده تظاهر ائدن مفهوم، دوشونجه، فیکیر ایسه آیدین گوستریر کی، بوغاز ادبیاتینا عائید دئییلدیر بو بایاتی. یعنی آغیزا گلن کیمی مصراعلانماییب بو صنعت اثری. فیکیر احاطه‌سیندن کئچیب، کونول بولاغیندان سو ایچیب قلمه دوشموشدور.
هر توتولان شاعیری/بیر بوراخیب گئدن وار.
اوتانجاقلیق، اوز قیزارتیسی کیمیدیر. نه ائتسن اوزونو گوستریر.
معین موضوعلار وار کی، اونو اجتماعی فوندا ایره‌لی سورمک چتین اولور؛ یاخود بئله دئییم بیزه چتین گلیر.منجه: هر توتولان عاشیقی – بیر بوراخیب گئدن وار؛ ایفادهسی بو بایاتیدا داهادا یئرینه دوشردی.
اونا گوره کی، بو مفهوم خالق آراسیندا داها چئویک قاورانان آنلاشیدی. هر حالدا «یارای»بو صفتی شاعیره منسوب ائتدیکده هئچ ده یالنیش فیکیر ایره‌لی سورمه‌میشدی. شاعیری عاشیقلیک سوییه‌سینه قدر یوکسکده توتماق هئچ ده یالنیش ایفاده دئییلدیر. بیز ایسه «یارای:»لا راضیلاشمایادا بیلمه‌ریک.
کتابدا توپلانان بایاتیلار بیزی اوز کئچمیشیمیزه، تاریخیمیزه، معنوی عنعنه‌لریمیزه سسله‌مکده، اوزوموزه قایتارماقدا گوزه‌ل، مونس بیر چاغریشدی؛ منجه کئچمیشیمیزه چکه-چکه گله‌جه‌ییمیزه سسله‌مکدی. بو چاغریش اصلینده بیزده آپ-آیدین مثبت تأثیر بوراخمیشدیر دئمه‌یه بیلمه‌رم.
بیزیم اینانجیمیزین فونوندا گلین قوشولاق «یارای»ین بایاتی چلنگینه:
بو یاغیش، یا تردیمی؟
گوز یاشی بیتردیمی؟
اوز دوردوغو یئرینده
آدامدا ایتردیمی؟
نوشته شده توسط admin در دوشنبه, ۰۱ آذر ۱۴۰۰ ساعت ۱۰:۰۲ ق.ظ
