اؤغوز نامه…
حاضیرلایان:اکبر سعادت
آنادیلیمیز:آی هامی وارلیق کی سنه باغلیدیر سندن ایلاهی اوره گیم داغلیدیر سن بو گؤزو وئرمیسن هئی آغلاسین یا بو اوره ک کی اونو غم داغلاسین،اوغوز تورکلری نین قدیم فولکلور نومونه لری کیمی یارانان اوغوزنامه لرین یازییا آلینما تاریخی هارداسا مین ایل اوله گئدیب چیخیر. بو میثیلسیز نومونه لر دونیانین ان نوفوذلو کیتابخانالاریندا یئر آلسا دا، ایندییه ده ک چوخ آز اؤیره نیلمیشدیر. زامانلا شیفاهی خالق ادبیاتی نومونه سی کیمی “عؤمرونو” باشا ووران اوغوزنامه لر منسوب اولدوغو خالقین یادداشیندا سیلینمز ایزلر قویموشدور. ائله ایزلر کی، سونراکی دؤورلرده مئیدانا گلن مدنیت نومونه لرینده اونون روحو موطلق معنادا حیسس اولونور. آراشدیرماچیلارین بیر چوخو حساب ائدیر کی، “اوغوزنامه” ندیر؟ – سوالینا هله دوزگون جاواب وئریلمه میشدیر. بو نومونه لری آراشدیران تدقیقاتچی رمضان قافارلی اوغوزنامه لری دونیا مدنیتی خزینه سی نین نادیر یارادیجیلیق حادیثه لریندن بیری حساب ائدیر: “اوغوزنامه”نی داستانلا عئینیلشدیریب جوغرافی مکانی قابارتماقلا هر هانسی کونکرئت خالقا مخصوصلوغو اساسلاندیران “مؤهور دامغا” تک گؤسترنلر یقین بئله بیر سورغویا جاواب وئرمکده عاجیزدیرلر. داستان و ناغیللاردا جوغرافی مکان شرطی کاراکتئر داشیییر.
دئمه لی، جوغرافی-مکان مساله سینه، ائلجه ده بیر چوخ باشقا جهتلرینه گؤره اوغوزنامه صیرف داستانین آنالوقو دئییل. اونون اؤز چکیسی، گئرچک حادیثه لره، خوصوصیله یورد – مکان مساله سینه اؤز موناسیبتی وار. بونلاری آیدینلاشدیرمادان جوغرافی-مکان فاکتورو ایله هئچ واخت اؤیونه بیلمریک”. پروفئسور ک.وه لیگئو تورک عالیملری نین تدقیقاتلارینی عومومیلشدیره رک بئله قناعته گلیر کی، “اوغوزنامه – تورک خالقی نین حیاتینی، موباریزه سینی، معنویاتینی عکس ائتدیرن ادبی-تاریخی قایناقدیر. اوغوزنامه – اوغوز ائپوسودور. اوغوزنامه اوغوز تاریخیدیر. اوغوزنامه – اوغوز مدنیتی نین نسیلدن-نسله کئچه-کئچه یاشایان حیات کیتابیدیر”. اوغوزنامه – فولکلورا، یوخسا یازیلی ادبیاتا عایددیر؟ اوغوزنامه خوصوصی ژانردیر، یوخسا حماسی نؤوعون باشقا ژانری نین بیر فورماسیدیر؟ بو مساله لری آیدینلاشدیرماق اوچون اوغوزلارین کیملیگی، تاریخین هانسی مرحله سینده بو آدلا یاشامالاری، ائلجه ده اوغوزنامه نی دوزوب-قوشان اوزانلارین اوخشار و یاخین صنعتلر سیراسیندا رولو، مؤوقئعی موعینلشدیریلمه لیدیر. آذربایجان، آنادولو تورکلری نین، تورکمنلرین و قاقاوزلارین اولو بابالاری-اوغوزلار حاقیندا ایلک یازیلی تاریخی منبع اورخون-یئنی سئی داش کیتابه لری حساب ائدیلیر. “گؤی تورک ایمپئراتورلوغو دؤورونده کی تورک ائللریندن بیری ده دوققوز بویدان عیبارت اوغوزلار ایدی. اونلار یئتدی-جی عصرین ۲-جی یاریسی ایله ۸-جی عصرین بیرینجی یاریسی آراسیندا تولا چایی بویوندا یاشاییردیلار. دوققوز اوغوزلار تورک ائلی ایله بیرلیکده گؤی تورک دؤولتی نین اساسینی تشکیل ائدن ایکینجی عونصوردور. بونلار گؤی تورکلرین سیاسی خلفلری اولان اویغورلار دؤورونده ده عئینی ماهیتده بیر رول اوینامیشلار. اوغوزلارا ۶-جی عصرده تورکمن و تورک دئییلمیشدیر. لاکین “اوغوز” سؤزو داستانلاردا خاطیره سی یاشادیلان اجدادلاری نین آدی کیمی خالق آراسیندا اوزون مودت ایشله دیلمیشدیر. اوغوزلار اورتا دؤورلرده دونیا تاریخینده بؤیوک رولو اولان سلجوق، آتابیلر، قاراخانیلر، عوثمانلی، آغ قویونلو و صفوی کیمی قودرتلی ایمپئرییالار یاراتمیشلار ” (فاروق سومر. اوغوزلار).
فرقلی فیکیرلر، فرقلی رأی لر بعضی اوغوزنامه لر اؤز باشلانغیجینی اوغوز ائلی حاقیندا تاریخی افسانه، روایت و حتّی خاطیره لردن گؤتورور. اوغوز تاریخی (و اصلینده تورکمان تاریخی) ایله باغلی تاریخی افسانه و خاطیره لرین اوغوزنامه لرین ماتئریالینا چئوریلمه سی تامامیله طبیعیدیر. بئله افسانه لرده هر هانسی بیر طایفانین، تیره نین، اوغوز سویو و اوغوز تؤرمه لری ایله باغلیلیغیندان سؤز آچیلیر. بو ژئنئولوژی (شجره نامه) افسانه لردن بعضیسی “شجره ی-تراکیمه” و تورکمنیستان تورکمنلری نین ائتنوقرافییاسی (مردم نگاری) و فولکلورو ایله باغلی آراشدیرمالاردا اؤزونه یئر تاپیر. بئله افسانه لرین واختیله بوتون تورکمان دونیاسی ایچریسینده وارلیغی شوبهه دوغورمور. “اوغوزنامه تاریخی سوسیوم اولاراق، اوغوز کونفدراسیوسینی تشکیل ائدن ۲۴ اوغوزون واریثلری نین شیفاهی بدیعی یارادیجیلیغی نین محصولودور. اوغوزلار حاقیندا متنلرده تاریخی سوسیوم (جامعه) حماسی سوسیوما چئوریله رک تورکمانلارین اجدادلاری حاقیندا شیفاهی بدیعی یارادیجیلیق حادیثه سی – اوغوزنامه شکلینی آلیر. اوغوزنامه لرین حماسی/پوئتیک ماهیتی عومومی شکیلده بوندان عیبارتدیر. بعضی مؤللیفلر اوغوزنامه لرین یارانماسی دؤورونو اونون یازییا آلینمیش الیازمالاری اساسیندا موعینلشدیرمه یه چالیشیرلار. قدیم قایناقلاردا اوغوزنامه آختاریشی، یازییا آلینمیش اوغوزنامه الیازمالارینی قدیملشدیرمک جهدی بو موناسیبتدن دوغور. بئله مؤللیفلر اوغوزنامه حاقیندا فیکیر یورودرکن بیر چوخ حاللاردا شیفاهی بدیعی یارادیجیلیغین قانونلارینی بیر کنارا قویورلار.
اوغوزنامه حاقیندا ضیدیتلی فیکیرلرین بیر قیسمی بورادان دوغور ” (فضل الدین عسکر). اوغوزلارین تاریخی سونراکی عصرلرده یاریم تاریخی، یاریم افسانوی کاراکتئرلی خالق داستانلاریندا اؤزونه داها گئنیش یئر تاپمیشدیر کی، بو، علم عالمینده “اوغوزنامه لر” آدی ایله تانینیر. اوغوزنامه لرین تورک حماسی عنعنه سینده یئری حاقیندا ف.
بایاتین آراشدیرمالاری دا خوصوصی ماراق دوغورور. عالیم اوغوزنامه نی داستانین تاریخی اینکیشاف مرحله لرینده موهوم بیر قولو کیمی گؤتوره رک یازیر: “تورک حماسی یارادیجیلیغیندا اوغوزنامه موتیولری زامان و مکان باخیمیندان اوزون بیر یول کئچه رک اوغوز یابقو دؤولتینده داستان کیمی یئنیدن قورولموش، بیر سیرا تورک داستانلاریندا اولدوغو کیمی اسکی میفولوژی دوزومو بو و یا دیگر درجه ده یاشاتمیشدیر. میفولوژی و تاریخی حیکایت کیمی اوزون زامان تورک ائتنیک مدنیتینده یاشایان اوغوزنامه موتیولری اؤزونده بیر نئچه تاریخی خاطیره لرینی، فاکتلارینی یاشاداراق سلجوقلار و ائلخانیلر دؤورونده اوغوزلارین میللی داستانینا چئوریلمیشیدیر”. بورادا اوغوزنامه دئینده، خوصوصی فورمایا، ستروکتورا (ساختارا) مالیک ژانر دئییل، عوموم تورک داستانچیلیغی نین بؤیوک بیر تاریخی مرحله سینده خالق آراسیندا (خوصوصیله اوغوزلاردا) گئنیش یاییلان بیر موتیو باشا دوشولور. اوغوزچولوق ایسه همین موتیوین مایاسیندا دوران اساس صورتدیر. “قافقازدا یاشایان اوغوزلار…” اوغوزنامه نین یارانماسی مساله سینه یانلیش موناسیبت باشقا بیر موستویده (سطح) ده اؤزونو گؤستریر.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۰۳ آبان ۱۳۹۳ ساعت ۱۰:۲۸ ق.ظ
