آشنائی با مهارتهای اساسی زندگی اجتماعی

زیبا خوش سیرت
کتایون قاسم زاده
گروه اجتماعی:مهارتهای زندگی چیست:مهارت به معنی داشتن توانایی لازم برای انجام یک کار است. مثل توانایی رانندگی کردن یا کار با رایانه. در برنامه های آموزش مهارت زندگی، مهارت یعنی توانایی ایجاد روابط بین فردی مناسب و موثر، انجام مسئولیتهای اجتماعی، تصمیم گیریهای صحیح، حل تعارض ها و کشمکشها بدون توسل به اعمالی که خود و دیگران را صدمه زند.
مهارت خود آگاهی:خودآگاهی توانایی شناخت خود وآگاهی از خصوصیات، نقاط ضعف و قدرت و احساسات مثبت و منفی است. اگر از شما بپرسند ویژگیهای اخلاقی و رفتاری خود را توصیف کنید ممکن است برای شما کار سخت و دشواری باشد. مهارت خود آگاهی اولین و زیر بنایی ترین مهارت زندگی است که موجب اعتماد به نفس و عزت نفس فرد میشود.. خود آگاهی دارای اجزای مختلفی است که عبارتند از:شناخت ویژگیها و صفات شخصیتی -شناخت تواناییها، استعدادها و پیشرفت هاآگاهی از تصویر واقع بینانه از خود-شناخت افکار، ارزشها و باورهاشناخت احساس رضایت و نارضایتی از خود، زندگی و احساس تغییر
مهارت برقراری ارتباط موثر :ما در طول روز با افراد زیادی صحبت میکنیم، درخواست میکنیم، سوال میکنیم، احساسات خود را بیان میکنیم، بحث میکنیم. زمانی میتوانیم بگوییم ارتباط موثری برقرار کرده ایم که بتوانیم نظرها یا، عقاید، خواسته ها و نیازهای خود را به طور صحیح بیان کنیم و هنگام نیاز از دیگران درخواست کمک وراهنمایی نماییم اجزای برقراری ارتباط موثر عبارت خواهند بود از:صحبت کردن-گوش کردن-ارتباط غیر کلامی(زبان بدن): به غیر از پیام های منتقله از طریق صحبت کردن، بسیاری از پیام ها نیز با زبان غیر کلامی بیان میشود، مثل فاصله افراد از یکدیگر، حالت چهره، تماس چشمی، حرکات سر و دستها، طرز نشستن و غیره.
مهارت گفتگوی موثر:این مهارت ارزش زیادی دارد و از برخوردهای مخرب میکاهد.مانند: گوش کردن با علاقه به حرفهای گوینده یا صحبت کردن با صدای مناسب و استفاده از کلمات روشن و ملایم و …
مهارت تصمیم گیری:تصمیم یعنی انتخاب بین دو یا چند چیز. شما میخواهید بین طلاق گرفتن و ادامه زندگی با همسر معتادتان یک تصمیم بگیرید. زمانی که تصمیم به موقع میگیریم احساس خوبی داریم، هنگامی که نمیتوانیم تصمیم بگیریم، خود و دیگران را در بلاتکلیفی قرار میدهیم.
تصمیم گیری ابعاد مختلفی دارد: تصمیم گیری احساسی:زمانی است که بر اساس احساسمان تصمیم میگیریم و نه بر اساس فکر. مثل تصمیم میترا برای برگشتن به خانه برای آشتی با همسرش.تصمیم گیری اجتنابی: در این نوع تصمیم گیری همیشه امید وار هستیم همه چیز خودبخود درست شود وبرای تصمیم گیری، امروز و فردا می کنیم تصمیم گیری ناگهانی: در این نوع تصمیم گیری به سرعت و بر اساس اتفاقات و حوادث تصمیم گیری میکنیم و از تصمیمان هیچ ارزیابی منطقی نداریم.
تصمیم گیری مطیعانه: در این نوع تصمیم گیری بر اساس انتظارات و خواسته های دیگران تصمیم میگیریم. تصمیم گیری وسواسی: در این نوع تصمیم گیری برای اتخاذ تصمیم درست آن قدر دچار اضطراب میشویم و خود در را در جزییات گرفتار میکنیم که موضوع اصلی را از یاد میبریم.تصمیم گیری منطقی: وقتی بتوانیم به طور بیطرفانه و منطقی تمامی اطلاعات مهم مربوط به موضوع انتخابمان را ارزیابی کنیم و با توجه به هدفمان بهترین انتخاب را اتخاذ کنیم.
مهارت حل مسئله:مگر میشود کسی پیدا شود که هیچ مشکلی در زندگی نداشته باشد؟
بهترین راه حل راه حلی است که نتایج خوب زیاد و عواقب بد کمتری داشته باشد. یعنی راه حلی که مشکل را حل کند و در ضمن برای خودمان و دیگران در کوتاه مدت و بلند مدت مشکلی بوجود نیاورد.مهارت حل تعارض ( اختلاف) :اختلاف همیشه رخ میدهد.انسان میتواند از اختلاف بهره برد و آن را به نفع خویش به کار گیرد. اگر فرد برای حل اختلاف مهارتهای لازم را داشته باشد آنگاه اختلاف به نوع سازنده خود تبدیل می شود.
روشهای مختلف حل تعارض:در مواقع اختلاف، افراد دو مسئله اصلی را مد نظر قرار میدهند:
رسیدن به اهداف شخصی: زمانی که اهداف یک نفر با اهداف فرد دیگر درتضاد باشد، اختلاف پیش می آید. ممکن اس هدف فرد برای وی اهمیت فراوان یل اندک داشته باشد.
حفظ ارتباط خوب با سایر افراد: فرد معمولا به حفظ رابطه خوب خود با فرد مقابل در آینده نیازمند است. میزان اهمیت هر یک از اهداف و روابط انسان برای وی به پنج روش حل اختلاف منجر می گردد:الف) روش کناره گیری: فرد از اختلاف می پرهیزد.ب) روش زورگویانه: فرد عقیده ونظر خود را در مورد شیوه حل اختلاف به فرد مقابل تحمیل میکند.ج) روش توام با نرمش: فرد به روابط با دیگران بسیار اهمیت داده، د) روش مصالحه گرایانه: فرد هم نگران اهداف خود است و هم نگران حفظ روابط بین فردی. ه) روش مقابله گرایانه: فرد هم برای اهداف و هم برای روابط ارزش زیادی قایل است. مهارت مقتدر شدن:اقتدار اعتماد به نفس درونی است. اطمینان به مهارتها و توانایی های خود. ( من می توانم انجام دهم) و (من لایق موفقیت هستم). اعتماد به نفس
کاربرد مهارتهای زندگی در پیشگیری از مصرف مواد واثرات آن بر همسران:اگر واقع بین باشیم باید قبول کنیم که در بهترین شرایط هم نمیتوان انتظار داشت که هیچ آسیبی در یک جامعه وجود نداشته باشد و هیچ معتاد نباشد و کسی مواد اعتیاد آور نفروشد و سعی نکند ما را به آن مبتلا نماید.
مهارتهای قاطعیت داشتن و امتناع ورزی:یک موضوع مهم و اساسی در مورد بسیاری از همسران معتادان، عدم قبول پیشنهاد مصرف از طرف همسر است. این زنان اغلب هنگام پیشنهاد مصرف مواد به آنها، دچار مشکل و آشفتگی میشوند.قاطعیت: ایستادگی بر نظرات شخصی و محافظت از حقوق خود بدون صدمه زدن به حقوق دیگران است.برای اینکه افراد بتوانند رفتارهای قاطعانه ای داشته باشند باید یک سری دانش را دارا باشند:
آگاهی از حقوق شخصی : این حقوق عبارتند از:من حق دارم نظرات و عقاید متفاوتی داشته باشم.
من حق دارم نظرات وعقاید متفاوت خود را بیان کنم. من حق دارم بدون احساس گناه تغییر عقیده بدهم.
من حق دارم نه بگویم.من حق دارم قاطعانه رفتار کنم، حتی اگر موجب ناراحتی دیگران شود.
من حق دارم مسی زندگیم را انتخاب کنم.
دانش در مورد محتوای رفتار قاطعانه:رفتار قاطعانه، یک سری ویژگیهای کلامی و غیر کلامی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:پاسخ قاطعانه سریع، فوری و بدون درنگ است که اطمینان وعدم تردید خود را نشان میدهد.پاسخ قاطعانه، شامل ویژگیهای غیر کلامی تماس چشمی مستقیم و مداوم، حالت چهره جدی وآرام و وضعیت بدنی محکم است.اولین پاسخ قاطعانه، حداقل پاسخ موثر است و در صورتی که این پاسخ کافی نبود، بر شدت آن افزوده میشود(برای مثال تکرار پاسخ “نه” در قالب جملات مختلف و یا تشدید محتوای غیر کلامی مثل بلندی و محکم بودن صدا).
آگاهی از روشهای مختلف برای متقاعد ساز:
دلیل آوردن: ” مطمئن باش هیچ ضرری ندارد”تحقیر کردن: ” خیلی بزدل و ترسویی”طرد کردن: ” دیگه نه من نه تو” بی اعتناییایجاد احساس گناه: ” فکر میکردم من رو دوست داری”تهدید: ” اگه مواد مصرف نکنی، آنوقت…” رشوه دادن: “اگه مواد مصرف کنی من هم…..”چاپلوسی: “میدانم که تو آنقدر خوب و مهربان هستی که دست من را رد نکنی”
آگاهی از روشهای مختلف مقاومت در مقابل فشار:گاهی مواقعی پیش می آید که با اینکه فرد به پیشنهاد و یا فشارهای منفی دیگران “نه” میگوید، ولی طرف مقابل دست بر نمیدارد و پیشنهاد خود را مرتب تکرار میکند و سعی میکند با استفاده از روشهای مختلف فرد را وادار به قبول پیشنهاد خود کند. در چنین مواقعی افراد میتوانند از روشهای زیر برای خنثی کردن تلاشهای طرف مقابل استفاده کنند:تکنیک سوزن گیر کردن یا تکرار دوباره “نه نه نه نه نه نه” -تکرار مخالفت و “نه” گفتن در قالب جملات مختلف: ” ببین من نمیخوام مواد مصرف کنم و میخوام دیگه اصرار نکنی” و یا ” گفتم اینقدر اصرارنکن”بهانه آوردن: ” ببین، الان باید به مدرسه بچه ها برم”عوض کردن موضوع: “راستی، فهمیدی که پسر عمویت…”بی اعتنایی: نادیده گرفتن پیشنهاد شخص مقابل -برعکس کردن فشار و احساس گناه:” فکر میکردم منو دوست داری…”چاپلوسی متقابل: ” می دونم تو منو دوست داری و نظر من برات مهمه…”پشت گوش انداختن: ” حالا نه، شاید یه وقت دیگه” –ترک موقعیتمهارت مقابله با استرس:استرس یا فشار روانی یک بخش جدانشدنی از زندگی انسانهاست و همه افراد در طول زندگی خود استرسهای کوچک وبزرگی را تجربه می کنند..
مراحل مقابله سالم با استرس:شناخت علائم استرس:تشخیص علائم استرس برای مقابله با آن ضروری است. زیرا مادامی که فرد نداند تحت استرس قرار دارد، قادر به مقابله با آن نخواهد بود. این علایم عبارتند از:
علائم جسمی: تپش قلب، تنگی نفس، داغ یا سرد شدن بدن، تنش و گرفتگی عضلات، لرزش، خشکی دهان…علائم روانی: نگرانی، اضطراب، تحریک پذیری و عصبانیت، بی حوصلگی، احساس بی کفایتی، کاهش اعتماد به نفس، اشکال در تمرکز، فراموشکاری، افکار منفی در مورد خود، دیگران وآینده.علائم رفتاری: بیقراری، خشونت، پرخاشگری، پر حرفی یا حرف نزدن، گوشه گیری، پرخوری، کم اشتهایی، مصرف خودسرانه داروهای آرام بخش، مصرف سیگار یا مواد.
مقابله هیجان مدار: روشهایی هستند که هدف آنها کاهش تنش و اضطراب و به دست آوردن آرامشی است که استرس آنها را به هم زده است. برای ایجاد آرامش راههای متفاوتی وجود دارد که در زیر به آنها اشاره شده است:تنفس عمیق و آرام سازی -خودگویی های مثبت-عبادت وراز ونیاز با خدا-فکر کردن به آینده.ورزش، استراحت وتغذیه مناسب-صحبت کردن و درد دل کردن با یک دوست و فرد قابل اعتماد.نوشتن احساسات-گوش کردن به موسیقی-مطالعه-سرگرم کردن خود با فعالیتهای مختلف.عضویت در گروهها وسازمانهای مختلف(ورزشی، فرهنگی، هنری و…).
مقابله مسئله مدار: پس از اینکه با روشهای مقابله هیجان مدار، تنش و اضطراب خود را کم کردید وبه آرامش نسبی رسیدید، باید یک اقدام عملی را برای حل یا کاهش مشکلی که موجب استرس شده، انجام دهید. مقابله با خشم:سبک پرخاشگرانه: در این روش فرد داد میزند، تهدید میکند، ناسزا میگوید….سبک پرخاشگرانه – منفعلانه: در این روش فرد، پرخاشگری خود را به صورت غیر مستقیم نشان میدهد، برای مثال اخم می کند، تماس چشمی برقرار میکند، قهر میکند…
سبک قاطعانه: در این روش فرد ابتدا خود را آرام میکند تا حرفی نزند یا کاری انجام ندهد که به دیگران صدمه بزند. وقتی آرام شد، در مورد علت عصبانیت خود با طرف مقابل حرف می زند.
تاب آوری و نقش آن در پیشگیری از مصرف مواد: کلمه تاب آوری از علم فیزیک گرفته شده است و معنی لغوی آن یعنی به عقب جهیدن. افراد تاب آور قادر هستند زمانی که با واقعیت های سخت زندگی مواجه می شوند به عقب بجهند و برای مشکل خود راه حلی پیدا کنند یا با آن کنار بیایند.