گسترش هویت فرهنگی با روش بازی…!
علی رزم آرای
اشاره: نویسنده این نوشتار در سالیان گذشته و شمارگان گذشته روزنامه آرازآذربایجان از منظر فلوکلوریک و مبانی فرهنگ شفاهی و مردمی و همچنین انسان شناسی قومی فرهنگی و از دیگر سو در چهارچوب ساختارشناسی فرهنگی جامعه معاصر که بالاجبار درگیر جهانی شدن است به موضوعاتی چون ضرب¬المثل¬ها، لالایی¬های، موسیقی آشیقی یا عاشیقی، ادبیات شفاهی و مردمی، تاریخ و فراموشی بازهای بومی سنتی و… پرداخته بود. نوشتار زیر نیز در ادامه این نگرش ولی به شکل مستقل به موضوع فرهنگ سازی از طریق بازی¬ها برای همه خواهد پرداخت.
امروزه بیشترین تامل در ایجاد و انتقال مفاهیم اجتماعی و فرهنگی با بازی‌های رایانه‌ای انجام می‌شود. بیشتر این بازی‌ها با توجه به زمینه فرهنگی خاص در کشورهای غربی و جنوب شرق آسیا تولید می¬شود. درست به همین دلیل این بازی‌ها دارای برد فرهنگی بومی و ملی نبوده و عاری از شاخصه‌های دینی و تاریخی خاص منطقه و کشور ما هستند. بازی‌ها از جمله نمودهای رشد و پرورش کودکان و نوجوانان هستند. به گونه‌ای بیشترین نقل و انتقالات مفاهیم اجتماعی و فرهنگی از مسیر این بعد مهم زندگی انسان انجام می‌گیرد. از سویی بازی‌ها به علت ارتباط مستقیم با تحرکات بدنی و فعل و انفعالات روحی می‌توانند به عنوان ورزش نیز مطرح بوده و تامین کننده سلامتی جسمانی و روحی انسان باشند. بازی‌ها به فراخور تنوع فرهنگ‌ها و قومیت‌ها متفاوت و متنوع‌اند.
امروزه بازی بومی و محلی به دلیل تغییر ذائقه و فضای زندگی و انتزاعی ذهنی شدن ارتباطات در آن به دست فراموشی سپرده شده‌اند و رو به فراموشی هستند. این بازی‌ها اغلب در مناطق ایل نشین و سنتی هنوز به قوام سابق موجودیت داشته و انجام می‌گیرند. زندگی امروز به دلیل تنوعات بیش از حد و ابزارسالاری مطلق از شادابی محیطی و تکاپوی طبیعی سنتی این بازی‌ها خالی‌اند. بازی‌های کامپیوتری (رایانه¬ای) و ذهنی امروز، که دارای ابعاد فنی و بصری پیچیده هستند به شکل مطلق جایگزین بازی‌های سنتی عملی دیروز شده‌اند. بنا بر تحقیقات انجام شده روی‌آوری بیش از حد به بازی‌های رایانه‌ای اعتیاد‌آور بوده و باعث رخوت روحی و جسمی در کودکان و نوجوانان می‌شود. بازی‌های بومی و محلی به جهت انطباق با علایق ملی، ذوق و هنر مردمی و در نهایت فرهنگ جامعه می¬توانند از گسترش و اثر گذاری عمیق‌تر و بهتر برخوردار بوده و در جامعه عمومیت پیدا کنند. این ورزش‌ها و بازی‌ها می‌تواند با امکانات ساده و موجود در اجتماع و فارغ از هر محدودیتی به ساده‌ترین طریق و شیوه، قشر عظیم و وسیعی از افراد جامعه را در سنین مختلف، تحت پوشش قرار دهند. از طرفی دیگر بازی‌های بومی و محلی علقه و ارتباط عمیقی با پیشینه و تاریخ منطقه و بومی که در آن رایج‌اند، دارند. همچنین این بازی‌ها دارای فلسفه و ساختار خاص برای خود هستند. برای بیان دقیق‌تر این موضوع تحقیقات جامع و گسترده نیاز است و ساختار مقاله گونه حاضر جواب گوی این بعد نیست. اما بازی‌های بومی محلی دارای تقسیماتی ویژه هستند که این تقسیمات تعریف ویژه‌ای برای خود دارند. در ادامه نوشتار حاضر خلاصه‌ای از این تقسیمات و تعریف ارائه می‌شود.
بازی‌های محلی: بازی‌های محلی از جمله فعالیت‌هایی است که در اصل، ریشه در فرهنگ ملی ما دارد و ممکن است در ارتباط با فرهنگ درون قومی خاصی نباشد. به عبارت دیگر منحصراً به عنوان بازی متداول و معمول در یک منطقه مطرح است، خواه از آن منطقه برخاسته باشد یا از مناطق دیگر. در منطقه آذربایجان غربی به تأسی از کل منطقه آذربایجان در ایران این بازی‌های سنتی، بومی و محلی رواج داشته و امروزه نیز در مناطق عشایرخیز و ایل نشین و یا مناطق سنتی‌تر به خصوص مناطق روستایی آن رواج تام دارند. در منطقه آذربایجان غربی به دلیل تنوع و تعدد قومیت‌ها و فرهنگ‌ها، این نوع بازی‌ها از گستره و گوناگونی خاصی برخوردارند. برای مثال بازی‌های سنتی، بومی و محلی در بستر فرهنگ ترکی، گونه‌های خاصی دارد و در گستره مجموعه فرهنگی کرد یا آشوری و حتی ارمنی گونه‌های خاص دیگر. البته مشابهت‌هایی از جهت نام و اجزا در بین آن‌ها دیده می¬شود. اما در کل این بازی‌ها هویت و کلیت مستقلی دارند.
بد نیست در اینجا اشاره شود که برخی از این بازی به عنوان ورزش در میان ملل مختلف پذیرفته شده و به این نام ثبت شده‌اند. حتی در چهارچوب این شناسایی مسابقات رسمی نیز برگزارشده و هر یک از موارد ثبت شده، دارای تشکل خاص مدیریتی از فدراسیون تا هیئت اجرایی و غیره هستند. مانند : کبدی یا چوگان، حتی کشتی و شطرنج… برای آشنایی هرچه بیشتر با بازی‌های سنتی محلی و بومی آذربایجان غربی و علی‌الخصوص شهر ارومیه به دو نمونه از این بازی¬ها اشاره می‌شود.
بالیق منده دی: در این بازی تعداد بازیکنان چهار تا ده نفر می‌تواند باشد. بازی به صورت تک گروه است و در داخل رودخانه یا استخر و به هر حال در جاهایی با آب بیشتر و عمیق باید اجرا شود. وسیله خاصی نیز برای اجرای آن وجود ندارد. شرح بازی به این شکل است که : تمام بازیکنان داخل آب می‌شوند یکی از بازیکنان می‌گوید ماهی در دست من است “بالیق منده دی” و دیگران شنا کنان او را تعقیب می‌کنند تا بتوانند به او دست بزنند. هرکسی که توانست به او دست بزند خود اعلام کنند “بالیق منده دی “ماهی دست من است، خواهد بود. بقیه بازیکنان این بازیکن را دنبال می کنند و بازی همچنان ادامه می‌یابد. این بازی هیجان زیادی دارد چون بازیکنی یا شناگری که دیگر افراد به دنبال او هستند می‌تواند زیر آب نیز برود و از دیگران بگریزد و البته دیگر شنا گران نیز می‌تواند او را زیر آبی تعقیب کنند. در این بازی بازیگران حتماً باید شناگر ورزیده، با استقامت و پر نفس باشند.
بنفشه بندینه دوشه:در این بازی دو گروه و هرکدام به تعداد زیاد روبروی هم قرار می‌گیرند. هر گروه به همراه یاران خود دست‌های خود را به هم محکم گره می‌زنند. طرف مقابل با صدای بلند می‌گوید:” بنفشه بندینه دوشه، بیزده ن سیزه کیم دوشه” (بنفشه کی به بند می‌افته، از ما چه کسی به شما یار می شه) طرف مقابل اسم یکی از یاران رقیب را می‌برد و او موظف است با سرعت برود و با قدرت تمام سعی کند گره دست گروه رقیب را باز نماید. اگر بتواند، یک یار جدید از آن‌ها می‌گیرد و به گروه خود اضافه می‌کند وگرنه خود باید به گروه رقیب و مقابل بپیوندد.
بازی به این شکل تا آخر ادامه دارد. این بازی مختص دختران جوان و نوجوان است. حسن کلام این نوشتار اینکه در شرایط حاضر که فرهنگ غنی ملی و بومی ما در معرض تهدید با انواع جایگزین‌ها و بدل‌های رسانه¬ای و فرهنگی قرار دارد، توجه به سرچشمه اصلی و عناصر اصلی این فرهنگ غنی از بایدها و ضروریات به شمار می‌آید.
نوشته شده توسط admin در شنبه, ۰۶ اردیبهشت ۱۳۹۳ ساعت ۷:۰۲ ق.ظ
