سالمندی زودرس؛ چرا افزایش سن بازنشستگی خوشایند نیست

گروه اجتماعی: افزایش سن بازنشستگی که در جریان بررسی برنامه هفتم به تصویب مجلس رسید، چندان خوشایند آحاد جامعه نبوده است؛ هم کسانی که در آستانه بازنشستگی قرار دارند و هم آنانی که به تازگی مشغول به کار شده‌اند، نگران اجرای آن بوده و بر این باورند که در دوره سالمندی توان لازم را برای ادامه فعالیت اقتصادی ندارند. مصوبه اخیر مجلس در مورد افزایش سن بازنشستگی و سنوات خدمات بیمه پردازان، انتقاد بسیاری از شاغلان را به دنبال داشت که معتقد بودند در شرایط کنونی نیز به علت سالمندی زودرس و فرسودگی شغلی، توان لازم برای کار کردن را ندارند چه برسد به اینکه سن بازنشستگی افزایش هم افزایش یابد و آنها تا بعد از ۶۰ سالگی هم مجبور به کار باشند.
هرچند سیدصولت مرتضوی وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی، افزایش سن بازنشستگی را یکی از راه‌های پایداری صندوق‌های بازنشستگی و جلوگیری از ورشکستگی آنها دانسته است و کارشناسان نیز بر این باورند که با این اصلاحات می توان مشکلات و بحران‌های صندوق های بازنشستگی را مدیریت کرد اما برخی از کارمندان و کارگران بخش دولتی با شنیدن خبر افزایش سن بازنشستگی معتقد بودند اگر این قانون اجرایی شود، خود را بازخرید خواهند کرد؛ برخی دیگر به شوخی می‌گفتند تابوت ما از محل کار بیرون خواهد رفت و گروهی دیگر که در بخش خصوصی شاغل بودند ادعا داشتند در این صورت دیگر حق بیمه خود را پرداخت نخواهند کرد.
این عدم استقبال از افزایش سن بازنشستگی مختص ایرانیان نیست؛ در سایر کشورها اعم از کشورهای توسعه یافته و حتی برخی کشورهای همسایه که سن بازنشستگی آنها از ایران بیشتر است، افزایش سن بازنشستگی بازتاب منفی در بین بیمه پردازان داشت؛ هرچند نمی توان از شاغلانی که با رسیدن به سن بازنشستگی، باز هم تمایل به ادامه کار دارند، چشم پوشی کرد.
باید در نظر داشت که بازنشستگی یکی از مهمترین فرآیندهای انتقالی در زندگی به شمار می رود و آثار زیادی بر تمکن مالی و درآمد افراد، فعالیت‌های روزانه، روابط خانوادگی و اجتماعی افراد دارد.
اینکه ایرانی‌ها تمایل زیادی به بازنشستگی دارند شاید ناشی از ناتوانی در انجام کارها به دلایل مختلف از بیماری تا فرسودگی شغلی باشد. اما نباید در این میان نقش سالمندی زودرس از خاطر برد؛ چه بسا بسیاری از جوانان و میانسالان شاغل به رغم سن و سال خود در حقیقت بدن و گاهی حتی ذهن یک فرد سالخورده را دارند.
این موضوع باعث شده که برخی از شاغلان پس از چند سال کار کردن دیگر همانند روزهای نخست کاری، بهره‌وری خود را نداشته باشند و در نهایت برای بازنشستگی و استراحت، روزشماری کنند و حتی بسیاری درخواست بازنشستگی پیش از موعد را داشته باشند چنانچه انسیه خزعلی معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده به تازگی اعلام کرده که بازنشستگی پیش از موعد یکی از درخواست‌هایی است معمولا زنان شاغل مطرح می‌کنند.
در این بین، جمعی از شاغلان میانسال در حرفه‌های مختلف علاوه بر اینکه درخواست بازنشستگی پیش از موعد را دارند، عملکرد و بهره‌وری آنها دچار افت قابل توجهی شده است.
چرا شاغلان میانسال دچار افت عملکرد شده‌اند؟
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور اظهار داشت: طبق متون علمی و اعلام سازمان جهانی بهداشت، در بیشتر کشورهای جهان، سن بازنشستگی و سالمندی ۶۵ سال و در ایران ۶۰ سال است.
مژگان رضازاده افزود: ایراد اینکه اکنون میانسالان ما دچار افت عملکرد شده‌اند و بهره وری آنها مانند سابق نیست، دو دلیل می‌تواند داشته باشد؛ نخست به مشکلات شخصی، اجتماعی و اقتصادی که فرد با آن مواجه است، باز می گردد و دلیل دوم بی توجهی به نکات پیشگیرانه از سالمندی زودرس است.
وی اضافه کرد: به طور مثال فرهنگ ورزش کردن و فعالیت بدنی برای جلوگیری از فرسودگی بدنی در کشور ما ایجاد نشده که همه حداقل با ورزش صبحگاهی یا پیاده روی داشته باشند. سرانه‌های تفریحی آنگونه که باید رعایت نمی شود و رژیم های غذایی مناسب برای شاغلان وجود ندارد.
غفلت از سلامت روان شاغلان
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور به بی‌توجهی اغلب مردم به سلامت رون نیز اشاره کرد و گفت: مراجعه به روانشناس و مشاور برای پیگیری سلامت روان چندان مورد توجه اشخاص نیست و فرد بعد از مدتی درگیر فرسودگی های خاص می‌شود.
رضازاده افزود: بسیاری از افراد ممکن است دچار مشکلات ساده روانشناختی شوند اما مراجعه نکنند و فرد در طولانی مدت به خاطر مشکلات مختلف محیطی، کاری و خانوادگی درگیر فرسودگی می‌شود. از طرف دیگر توجه نمی‌کنیم که بسیاری از افراد شاغل نیاز به برنامه‌ریزی دارند که هر کدام در شغلی که توانمندی و استعداد آن را دارند، به کار گماشته شوند.
وی ادامه داد: روانشناسان و متخصصان علوم رفتاری بر پیشگیری از فرسودگی شغلی تاکید دارند. پیشگیری از فرسودگی شغلی باعث پیشگیری از سالمندی زودرس می شود.
ضرورت بررسی سالمندی زودرس ایرانی‌ها
رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور در پاسخ به اینکه آیا تایید می‌کنید در ایران شاهد سالمندی زودرس بین شاغلان اعم از کارمندان و کارگران هستیم، گفت: نمی‌توان گفت سالمندی زودرس فقط در ایران وجود دارد بلکه در بسیاری از کشورها نیز ممکن است با این پدیده روبرو باشیم؛ باید علت آن بررسی شود که به طور مثال آیا فرد رضایتمندی شغلی ندارد، آیا فکر می‌کند این شغل مناسب او نیست.
رضازاده با تاکید بر اینکه نیاز است در حوزه روانشناسی صنعتی یا بهره‌وری سازمانی ورود کرده و موضوع را به صورت تخصصی بررسی کنیم، افزود: اگر به موقع افراد درگیر با سالمندی زودرس را شناسایی کنیم و به موقع برای آنها اقدامات مداخله‌ای و درمانی انجام دهیم، می‌توان از سالمندی زودرس پیشگیری کرد.
عوامل، علائم و راهکارهای پیشگیری از سالمندی زودرس در شاغلان
سالمندی زودرس حالتی از فرسودگی جسمی و عاطفی است؛ سالمندی زودرس می‌تواند زمانی رخ دهد که فرد استرس طولانی مدت را تجربه کند، به طور مثال، کار کردن در یک شغل استرس زا یا فشارهای اقتصادی و اختلافات خانوادگی می‌تواند به آن دامن بزند. علاوه بر این سالمندی زودرس رابطه تنگاتنگی با فرسودگی شغلی دارد.
علائم رایج فرسودگی شغلی در بیشتر مواقع احساس خستگی، سردرد، مشکلات گوارشی، بی اشتهایی و اخلال در خواب است که این مساله تعداد روزهای مرخصی و استعلاجی در شغل را افزایش می‌دهد.
همچنین حجم کار، تبعیض بین کارکنان و عدم امکان برآورده کردن انتظارات کارکنان از عمده علل اختلالات سلامت روان و درپی آن سالمندی زودرس و فرسودگی شغلی به شمار می‌رود.
برخی کارکنان در مواجهه با فرسودگی شغلی و سالمندی زودرس، خیلی سریع به کار خود واکنش نشان می دهند و دوباره به حالت اولیه باز می‌گردند اما برخی به زمان بیشتری برای بهبودی نیاز دارند. حتی برخی افراد تا آنجا پیش می‌روند که از کار فاصله می‌گیرند و درخواست بازنشستگی دارند و با قوانین یا پیشنهاداتی مانند افزایش سن بازنشستگی مخالفت می‌کنند.
آنها بر این باورند که افزایش سن بازنشستگی، ابزار سیاستی موثری نیست چون بهره‌وری کارکنان و کارگران سالمند و میانسالی که دچار پیری زودرس شده‌اند، ضعیف است. البته اعتراض به افزایش سن بازنشستگی فقط خاص شاغلان ایرانی نیست، سال گذشته تغییر سن بازنشستگی از ۶۲ سال به ۶۴ سال در فرانسه باعث شد صدها هزار نفر اعتراض کنند.
خطر سالمندی زودرس برای خانواده
علیرضا زالی رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی چندی پیش به مساله مرگ‌های زودرس در پایتخت اشاره کرد که این مساله نیز می‌تواند ناشی از سالمندی زودرس باشد؛ برای پیشگیری از سالمندی زودرس باید به شاخص‌های سلامت جسمی و سلامت روان و سبک زندگی سالم توجه داشت و شرایط زندگی مردم بهبود پیدا کند چراکه پیری زودرس می تواند در نتیجه عوامل و رفتارهای رایج سبک زندگی اتفاق بیفتد که همه آنها را می توان اصلاح کرد یا تغییر داد.
تحقیقات علمی بین‌المللی نشان داده است برخی شاغلان با ویژگی‌های شخصیتی خاص مانند افراد دارای روحیه حساس، افراد وظیفه شناس و درونگرا بیش از دیگران به فرسودگی شغلی و سالمندی زودرس دچار می‌شوند. همچنین کارکردن در برخی حیطه های شغلی سخت مانند کار در معدن یا مشاغل پراسترسی مانند خبرنگاری منجر به سالمندی زودرس می‌شوند. بنابراین بدیهی است که کارکنان با ویژگی‌های روانشناختی و کارکنان در مشاغل سخت نیز با افزایش سن بازنشستگی موافق نباشند. بازنشستگی پیش از موعد برای این شغل‌ها می‌تواند از سالمندی زودرس پیشگیری کند.به هرحال با توجه به سالمندی زودرس بین ایرانی‌ها به نظر می‌رسد انجام بررسی‌های علمی و مداخلات درمانی در این زمینه لازم است. باید توجه داشت که زمانی که فرد شاغلی دچار سالمندی زودرس می‌شود، بنیان خانواده نیز به خطر می‌افتد زیرا این افراد دیگر قادر نیستند ارتباط مناسبی با اعضای خانواده خود برقرار کنند.
رسیدگی به سلامت جسمی شاغلان، فراهم آوردن تمهیدات رفاهی و تفریحی، مدیریت سالم و پرهیز از تبعیض و رفتار ناعادلانه بین کارکنان، حقوق متناسب با تورم، مداخلات روانشناختی، آموزش خودمراقبتی و سبک زندگی سالم، پرهیز از کم‌تحرکی، توجه به تغذیه کارمندان و کارگران در محیط کار و رژیم‌های غذایی سالم، حجم کاری مناسب، شفاف سازی وظایف، کاهش استرس‌های شغلی، برقراری پاداش‌های لازم شغلی، احترام و ارتباط موثر مدیران با کارکنان از جمله شاخص‌هایی به شمار می‌روند که می‌توانند از فرسودگی شغلی و به تبع آن سالمندی زودرس بین شاغلان اعم از کارمندان و کارگران و کارکنان بخش دولتی و خصوصی پیشگیری کند.
به گزارش آراز آذربایجان به نقل از ایرنا، مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه و به منظور کاهش ناترازی صندوق های بازنشستگی و تقویت توان صندوق ها این موارد را مصوب کرد:
۱- بیمه پردازانی که ۲۸ تا ۳۰ سال سابقه خدمت دارند به سنوات اشتغال آنها برای بازنشستگی اضافه نمی گردد.
۲- بیمه پردازانی که ۲۵ تا ۲۸ سال سابقه خدمت دارند به سنوات اشتغال آنان به ازای هر سال تا زمان بازنشستگی دو ماه اضافه می گردد.
۳- بیمه پردازانی که ۲۰ تا ۲۵ سال سابقه خدمت دارند به سنوات اشتغال آنان به ازای هر سال تا زمان بازنشستگی سه ماه اضافه می گردد.
۴- بیمه پردازانی که مطابق قوانین ۱۰ تا ۲۰ سال سابقه خدمت دارند به سنوات اشتغال آنان به ازای هر سال تا زمان بازنشستگی چهارماه اضافه می گردد.
۵ – بیمه پردازانی که مطابق قوانین تا ۱۰ سال سابقه خدمت دارند به سنوات اشتغال آنان به ازای هر سال تا زمان بازنشستگی پنج ماه اضافه می گردد.
تبصره ۱- اجرای تمام یا بخشی از احکام فوق الذکر مشروط بر آن است که سن بیمه شده در زمان بازنشستگی برای مردان از ۶۲ سال و برای زنان از ۵۵ سال بیشتر نباشد.
تبصره ۲ – اصلاحات فوق در قوانین صندوق های بازنشستگی به استثنای صندوق هایی که حداقل سن بازنشستگی بیمه شدگان آنها از ارقام مذکور در تبصره(?۱) بیشتر است به صورت دائمی اعمال می گردد.
تبصره۳ – ایثارگران و مشمولان قوانین سخت و زیان آور مشمول قوانین خاص خود هستند.
تبصره ۴ – اشخاص موضوع این حکم با رضایت خود و موافقت دستگاه های ذی ربط می توانند بدون نیاز زمان های مذکور در بندهای(۲) الی(۵) تا سقف سن موضوع تبصره(۱) حسب مورد به خدمت ادامه دهند. خدمت مازاد بر اساس قوانین و مقررات مربوطه امکان پذیر است.
تبصره۵ – چنانچه دستگاه ها به خدمات برخی از کارکنان نیاز نداشته باشند حسب مورد می توانند بدون لحاظ زمان های مذکور با پیشنهاد بالاترین مقام دستگاه و موافقت معاون اول رئیس جمهور بر اساس قوانین مربوط نسبت به صدور احکام بازنشستگی آنان اقدام کنند.
تبصره ۶- افرادی که با تقاضای خود مایل به بازنشستگی زودتر از موعد فوق الذکر باشند، بازنشستگی آنها مطابق قوانین مربوطه و بدون رعایت بندهای(۱) تا (۵) بلامانع است و حقوق بازنشستگی آنان مطابق احکام این سند برقرار خواهد شد.
هادی طحان نظیف سخنگوی شورای نگهبان روز از تایید مصوبه مجلس درباره افزایش سن بازنشستگی در این شورا خبر داد بنابراین دولت در سال های اجرای قانون برنامه هفتم توسعه که از سال ۱۴۰۳ اجرایی می شود، این ماده قانونی را اجرایی خواهد کرد.
Arazazarbaijan.ejtemai@gmail.com