گزارش//

دریاچه ارومیه و سرمایه‌های فراموش شده

رقیه وکیلی
گروه گزارش :دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی آرتمیا در جهان بوده به طوری که میزان آرتمیای تولید شده در این دریاچه، سالانه بیش از آرتمیای تولید شده در سایر نقاط دنیا بود و آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه آرتمیای شناخته شده در جهان و منحصر به دریاچه ارومیه است که با توجه مسوولان و با مدیریت اصولی می‌توانست تحولی در اقتصاد منطقه و ارز آوری در کشورایجاد کند. دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین دریاچه داخلی ایران به شمار می‌رود و مساحت این دریاچه در سال ۱۳۷۷ در حدود ۶ هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار می‌گیردو دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور در خاورمیانه و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا است و آرتمیای دریاچه ارومیه (ارومیانا) یکی از هفت گونه شناخته شده آرتمیای دوجنسی در جهان است که دارای ۵۲درصد پروتئین و ۴درصد چربی بوده و تنها موجود زنده در آب‌های شور دریاچه است.
اما این روزها حال دریاچه ارومیه مساعد نبوده و در وضعیت بحرانی خود قرار دارد و متأسفانه به دلیل کاهش بارش‌ها و نیز عدم تأمین حق آبه مورد نیاز به همراه عدم اتمام برخی طرح‌های احیاء وضعیت دریاچه ارومیه دوباره به وضعیت بحرانی‌تر تبدیل شده است.
در حال حاضر سطح دریاچه ارومیه ۱۲۷۰٫۷۷ متر است که در مقایسه با سال گذشته ۶۶ سانتی متر کاهش سطح تراز داشته و از نظر وسعت نیز مساحت عرصه آبی دریاچه به ۲۴۸۹ کیلومتر مربع کاهش یافته که نسبت به سال گذشته ۱۰۱۵ کیلومتر مربع از پیکره آبی را از دست داده‌ایم و حجم آب موجود در دریاچه هم اکنون ۳٫۱۱ میلیارد متر مکعب بوده که سال گذشته در همین زمان این رقم ۵٫۲۹ میلیارد متر مکعب بوده است.
با این اوصاف می‌توان بیان کرد که طی سالیان گذشته بعد از اقدامات انجام شده و با صرف هزینه‌های گزاف در خصوص احیای دریاچه ارومیه نتایج مثبتی حاصل نشده و همچنان وضعیت دریاچه ارومیه به حالت بحرانی خود بازگشته است و این وضعیت نیز در شکوفا شدن گنج گرانبها موجود در دل دریاچه آرتمیا تاثیر مثبتی نخواهد گذشت.
آرتمیا جزو ارزشمندترین ذخایر آب‌های نیلگون دریاچه ارومیه محسوب می‌شود که به نوبه خود می‌تواند تاثیر به سزایی در اقتصاد و ارز آوری منطقه داشته باشد که سال‌ها در این خصوص غفلت‌های انجام شده و بهره‌وری مناسب اقتصادیی در این زمینه انجام نشده است.
در این راستا با توجه به اهمیت موضوع و در جریان قرار گرفتن آخرین وضعیت تنها موجود زنده و پرارزش دریاچه ارومیه خبرنگار ما سراغ مسرولان و کارشناسان مربوطه رفته و در این خصوص مصاحبه‌ای با آنها ترتیب داده است که در ادامه می‌خوانیم:
پرورش آرتمیا در فسندوز میاندوآب توسعه می‌یابد
علی نکویی فرد رییس مرکز تحقیقات آرتمیا و جانوران آبزی کشور در خصوص پرورش آرتمیا گفت: طی برنامه‌ریزی‌های و سیاست‌های علوم تحقیقات آرتمیای کشور، سعی داریم پرورش آرتمیا در آب‌های نامتعارف در زمین‌های غیرکشاورزی و شور مناسب انجام شود در این راستا در فسندوز میاندوآب طی سالیان گذشته برای توسعه پرورش آرتمیا در این مکان فعالیت‌های مانند تامین اعتبار، اخذ مجوزهای لازم از طریق سازمان شیلات برای ۲۰۰ هکتار انجام می‌شود.وی ادامه داد: در نظر داریم طی امسال سطح بیشتری از این مکان را زیر کشت پرورش آرتمیا ببریم و در آران بیدگل اصفهان به صورت پایلوت پروژه‌ پرورش آرتمیا شروع شده است که نتایج مثبتی حاصل شد که از این نتایج به دست آمده می‌توان برای کشت آرتمیا و برای توسعه مناطق کویری بهره‌وری مناسب را انجام داد که اطلاع‌رسانی‌های لازم در آینده نزدیک انجام خواهد شد.رییس مرکز تحقیقات آرتمیا و جانوران آبزی کشور با اشاره به اینکه مطالعه گسترده‌ای در خصوص پرورش آرتمیا در سراسر نقاط کشور انجام می‌شود که در نظر داریم مناطق مستعد برای پرورش آرتمیا به طور علمی شناسایی و به صورت یکپارچه و علمی سرمایه‌گذاری لازم در این خصوص انجام شود.
نکویی فرد با اشاره به ذخایر آرتمیا دریاچه ارومیه عنوان کرد: بررسی ذخایر آرتمیا ارومیه به طور مستقل تحت بررسی بوده و مرکز علوم تحقیقات آرتمیا کشور مصوب کرده است در سال ۱۴۰۱ هر ماه یک بار نمونه برداری‌ها در خصوص ذخایر آرتمیا دریاچه برای بررسی وضعیت و کیفیت آب دریاچه انجام شود.
مجوز برداشت آرتمیا از دریاچه ارومیه صادر نشده است
وی در خصوص برداشت آرتمیا از دریاچه ارومیه عنوان کرد: به طور کل دریاچه ارومیه جزء پارک ملی به حساب می‌آید و هرگونه ورود و برداشت و مداخله در دریاچه ممنوع است و سازمان محیط زیست نیز این مجوز را ارائه نمی‌دهد و طی سال گذشته با برگزاری جلسه مشترک با جهاد کشاورزی و محیط زیست در خصوص برداشت آرتمیا و انتقال نظرات به سازمان محیط زیست در شورای راهبردی مجوز برداشت آرتمیا صادر نشد.
رییس مرکز تحقیقات آرتمیا و جانوران آبزی کشور در خصوص وضعیت دریاچه ارومیه تصریح کرد: طی امسال با توجه به کاهش بارندگی‌ها و با کاهش ارتفاع دریاچه، افزایش میزان شوری وضعیت مطلوبی را شاهد نخواهیم بود و اگر آبی تزریق نشود وضعیت بحرانی خواهد بود.
نکویی فرد در خصوص انتقال آب از رودخانه زاب بیان کرد: طبق صحبت‌های انجام شده از طرف معاون اول ریاست جمهوری آماده سازی لازم در خصوص انتقال آب انجام و راه اندازی انتقال آب از رودخانه زاب طی آینده نزدیک انجام شود.
وی در خصوص کوچک‌سازی دریاچه ارومیه عنوان کرد: ایده‌ای که طی سال ۸۵ در خصوص کوچک‌سازی دریاچه ارومیه بیان شد که به نظر ایده نامعقولی نیست و در این راستا باید بررسی‌ها و مطالعات علمی لازم انجام و بیان شود که تاثیرات منفی بر روی دریاچه و اقلیم منطقه نخواهد داشت.
تولید ۳۰هزارتن سیست آرتمیا در دریاچه ارومیه
ناصر آق رییس و بنیانگذار پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه در خصوص آرتمیای دریاچه ارومیه گفت: دریاچه ارومیه دومین زیستگاه طبیعی بزرگ آرتمیا در دنیا بود و براساس مطالعه‌ای که بین سالهای ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۵ توسط متخصصین بلژیکی انجام شد سالانه حدود سی هزار تن سیست آرتمیا و ۴۰۰ هزار تن بیومس آرتمیا در دریاچه ارومیه تولید می‌شد.
وی ادامه داد: ارزش تولیدات سالانه در آن زمان حدود ۱۰میلیارد دلار برآورد شد اما با شروع خشکسالی در حوضه و افزایش تدریجی شوری دریاچه از ۱۵۰ گرم در لیتر به بالاتر از ۳۰۰ گرم در لیتر (فوق اشباع با نمک) جمعیت آرتمیا نیز به تدریج کاهش یافت به طوری که بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ آرتمیایی در دریاچه ارومیه دیده نشد.رییس و بنیانگذار پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه اضافه کرد: خوشبختانه تخم آرتمیا بسیار مقاوم است و زیر نمک‌های بستر دریاچه تا سالیان سال سالم باقی می‌ماند و منتظر ورود آب شیرین و شرایط مساعد برای تخم گشایی هستند.آق خاطرنشان کرد: بارندگی خوب در زمستان ۹۷ و بهار ۹۸ باعث شد تخم‌های مدفون شده آرتمیا در زیر نمک‌های بستر دریاچه شکوفا و جمعیت قابل توجه‌ای را شکل دادند و در سال ۹۹ نیز شکوفایی آرتمیا تکرار شد اما متاسفانه در سال ۱۴۰۰ آب ورودی به دریاچه بسیار کم بود و نتوانست شوری آب دریاچه را در حد قابل قبول پایین بیاورد بنابراین تعداد بسیار کمی آرتمیا دیده شد که در زمان کوتاهی به علت شوری بالا از بین رفتند.
وی در پاسخ به سوال آیا امکان برداشت آرتمیا از دریاچه وجود دارد؟ بیان کرد: متاسفانه با توجه به بارش کم برف باران در سال آبی جاری، امسال هم آرتمیا در دریاچه ارومیه شکوفا نخواهد شد و امکان بهره برداری وجود ندارد.
کوچک‌سازی دریاچه ازکاهش سطح تبخیر اکوسیستم محافظت می‌کند
رییس و بنیانگذار پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه در خصوص نظر کوچک سازی دریاچه ارومیه تصریح کرد: ایده کوچک سازی دریاچه ارومیه را بنده برای اولین بار در سال ۱۳۸۵ مطرح کردم و در این سال شوری آب دریاچه ارومیه به بالاتر از ۲۷۰ گرم در لیتر رسیده و حجم آب دریاچه به حدود نصف کاهش یافته بود.
آق ادامه داد: با توجه به گذشت ۱۰ سال از شروع خشکسالی هیچ اثری از بازگشت به دوران پر آبی دیده نمی‌شد و ادامه وضعیت دریاچه ارومیه را به‌سوی بحران بزرگ هدایت کند بنابراین کوچک‌سازی دریاچه می‌توانست با کاهش سطح تبخیر اکوسیستم دریاچه را حفظ کند.وی با ابراز تاسف عنوان کرد: مدیران وقت با این طرح مخالفت کردند و مدعی شدند که می‌توانند کل دریاچه را دوباره احیاکنند اما این اتفاق نیافتاد بلکه وضعیت دریاچه بدتر و بدتر شد.رییس و بنیانگذار پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه افزود: بنده در دی ماه سال ۹۲ کنفرانس بین المللی بزرگ نجات دریاچه ارومیه را با حضور متخصصین برجسته از دانشگاه‌های کشور همچنین از دانشگاه‌های بلژیک، آلمان، آمریکا و روسیه در دانشگاه ارومیه برگزار کردم و در آن کنفرانس تمام جوانب بحران دریاچه بررسی شد و راهکارهای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای احیای دریاچه ارومیه ارائه شد که یکی از راهکارهای مهم میان مدت همان کوچک سازی و احیای فازبندی شده دریاچه ارومیه بود.
آق اذعان کرد: پس از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه از ابتدای سال ۱۳۹۳ عضو کمیته راهبری ستاد بودم و در تمام جلسات موضوع کوچک‌سازی و احیای دریاچه ارومیه را در ۲ فاز جنوبی و شمالی پیشنهاد دادم اما متاسفانه تاکنون حتی با اجرای طرح مطالعاتی این طرح هم موافقت نشده است، در حالی که به علت بحران آب در منطقه، تنها با کوچک‌سازی دریاچه می‌توان تبخیر را کاهش و دریاچه را از خشک شدن نجات داد.
کوچک‌سازی دریاچه ارومیه باعث احیا و شکوفایی آرتمیا دریاچه ارومیه می‌شود
وی ادامه داد: طرح کوچک‌سازی دریاچه ارومیه و احیای آن در ۲ فاز جنوبی و شمالی نه تنها می‌تواند اکوسیستم طبیعی دریاچه ارومیه را در بخش جنوبی احیا و ضمن شکوفایی آرتمیا و جلبک‌های تک سلولی باعث بازگشت دوباره هزاران پرنده مهاجر و بومی به دریاچه شود بلکه با بهره‌بردای از آرتمیای آن می‌توان کل نیاز کشور به آرتمیا ۴۰ تن سیست و ۲۰۰ تن بیومس آرتمیا) را تامین و حداقل ۵۰۰ تن سیست فرآوری شده به ارزش بیش از ۳۰ میلیون دلار نیز صادر و برای صدها نفر اشتغال جایگزین ایجاد کرد.
رییس و بنیانگذار پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه با اشاره به احیای دریاچه ارومیه عنوان کرد: باید بر اساس شرایط موجود و پتانسیل تولید آب در حوضه در کنار تامین نیاز آبی کشاورزان، صنعت و شهر و روستا برنامه‌ریزی شود، در این راستا به طور قطع می‌توان دریاچه ارومیه را احیا کرد اما در ابعادی کوچکتر از دریاچه ارومیه سابق و این دریاچه طی سال‌های گذشته از شروع بحران سالانه بیش از ۵۰ میلیارد مترمکعب آب دریافت می‌کرد که طی ۲۵ سال گذشته به کمتر از ۵۰ تقلیل یافته،بنابراین نمی‌توان انتظار داشت دریاچه بزرگی داشته باشیم و حتی رسیدن به تراز اکولوژیک تعریف شده توسط ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز قابل دسترسی نیست.
آق تصریح کرد: باید واقع بین باشیم و با برنامه‌ای سازگار با شرایط موجود به احیای دریاچه ارومیه اقدام و در سال‌های بعد با استفاده از درآمد حاصل از خود دریاچه از دریاچه محافظت کرد.
وی در پاسخ سوال آیا در وضعیت کنونی می‌توان از دریاچه بهره وری اقتصادی عنوان کرد: با توجه به شوری بسیار بالای آب دریاچه ارومیه، در حال حاضر امکان بهره‌برداری از آرتمیا وجود ندارد اما می‌توان با نگاه مدیریتی متفاوت برای بهره‌برداری از آرتمیا نیز برنامه‌ریزی کرد.وی با اشاره به وضعیت پرورش آرتمیا به طور مصنوعی و در استخرهای خاکی گفت: پرورش آرتمیا در استخرهای خاکی بیش از سی سال پیش در چند کشور آسیایی و آمریکای لاتین شروع و در حال حاضر کشورهای ویتنام، چین، تایلند، بنگلادش، کمبوجیه، کنیا و برزیل جزو کشورهای موفق در این زمینه محسوب می‌شوند و سیست آرتمیا فرانسیسکانا با کیفیت بالا را تولید که ارزش هر کیلوی آن تا ۲۵۰ دلار نیز می‌رسد.
رییس و بنیانگذار پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری دانشگاه ارومیه افزود: در ایران نیز طرح‌های پایلوت پرورش آرتمیا در استخرهای خاکی توسط اینجانب از سال ۱۳۷۸ در استان‌های مختلف کشور شروع و برای پرورش آرتمیا نیاز به زمین با کیفیت بالا و آب شیرین نیاز نیست بلکه با استفاده از زمین‌های شور غیر قابل زراعت و آب شور دریا، آب‌های شور زیر زمینی و یا آب‌های شور و لب شور زه کش‌های کشاورزی می‌توان اقدام به پرورش و تولید آرتمیا کرد و بخش‌هایی از حاشیه دریاچه ارومیه، کل ساحل خلیج فارس و دریایی عمان و مناطق وسیعی در استان‌های مرکزی و جنوبی کشور که دارای منابع آب شور روان و زیر زمینی هستند برای پرورش آرتمیا کاملا مناسب هستند.
آق در خصوص اینکه آذربایجان‌غربی ظرفیت توسعه پرورش آرتمیا را دارد بیان کرد: در استان آذربایجان‌غربی و شرقی بزرگترین منبع آرتمیا همان خود دریاچه ارومیه است که با برنامه‌ریزی صحیح و اجرای احیای فازبندی شده می‌توان سالانه حدود یک هزار تن سیست و ۲ هزار تن بیومس آرتمیا صید در حاشیه شرقی و غربی دریاچه نیز می‌توان با استفاده از آب‌های شور زیرزمینی و آب زه‌کش‌ها و همچنین پساب تصفیه خانه‌های شهری اقدام به تولید آرتمیا کرد.
به گزارش آراز آذربایجان به نقل از فارس،خاطرنشان می‌شود با توجه به ظرفیت‌های مناسب آرتمیا در صنعت آبزی پروری که شامل هضم پذیری بالا، سهولت شکار، نگهداری طولانی مدت سیست و آسان بودن روند کشت است، از این رو پیشنهاد می‌شود که با توسعه مراکز تکثیر و پرورش آرتمیا و بهره‌برداری اصولی از منابع طبیعی در زمینه صادرات این محصول، علاوه بر ارزآوری برای کشور، مورد استفاده بهره‌برداران و تولید کنندگان آبزیان و محصولات شیلاتی نیز قرار گیرد و انتظار می‌رود مسؤولان مربوطه اهتمام جدی در خصوص پرورش این محصول پر ارزش داشته و با برنامه‌ریزی مناسب و سیاستگذاری و مدیریت اصولی گامی موثر در صنعت آبزی‌پروری برداشته و از این صنعت غفلت نکرده و تحول اساسی در اقتصاد منطقه به وجود آورند در این راستا توسعه پرورش آرتمیا در حاشیه دریاچه ارومیه که پتانسیل کافی برای این اقدام را دارد موجب اشتغالزایی پایدار و ارزآوری در منطقه شده و تهدید انقراض و از بین رفتن آرتمیا را به فرصت مناسبی تبدیل خواهد کرد.
.Arazazarbaijankhabarname@gmail.com