متادون داروي نجات يا زهر خاموش

در دل کوچه‌هاي ناصرخسرو، صداي »متادون متادون« از پشت دکه‌ها و عطاري‌ها تکرار مي‌شود؛ دارويي که بايد در قفسه داروخانه و زيرنظر پزشک مصرف شود، حالا مثل هر کالاي ديگري روي پيشخوان بازار آزاد مي‌چرخد ارزان، دم‌دست، بي‌نظارت. همين دسترسي آسان، متادون را از »داروي نجات« به»زهر خاموش« بدل کرده است‌؛ رئيس گروه کنترل و تضمين کيفيت آزمايشگاه‌هاي سازمان پزشکي قانوني روز گذشته تاکيد کرد که متادون پيشتاز علل مرگ در مسموميت‌هاي دارويي است.
متادون عمدتا به‌عنوان داروي نگهدارنده براي کنترل اعتياد به هروئين و ساير مواد مخدر به کار مي‌رود. اين ماده همچنين براي تسکين دردهاي شديد و مزمن کاربرد دارد.
ترکيب سمي با گياهان دارويي
عطاري‌ها يکي ديگر از مراکز فروش اين ماده کشنده شناخته شده‌اند. مريم اخگري، رئيس گروه کنترل و تضمين کيفيت آزمايشگاه‌هاي پزشکي قانوني مي‌گويد: »متادون دارويي بسيار قوي و عملکردش در بدن شبيه مواد مخدر است. اگر کنترل نشود، مي‌تواند باعث وقفه تنفسي و مرگ شود.« آن‌طور که او توضيح مي‌دهد در برخي عطاري‌ها متادون را پودر و با مواد گياهي ترکيب مي‌کنند تا به‌عنوان داروي ترک اعتياد بفروشند درحالي‌که اين ترکيب سمي و مرگ‌آور است. اين درحالي است که در پرونده‌هاي متعددي حتي علت مرگ کودکان متادون گزارش شده، چراکه کودکان به اشتباه شربت متادون والدين خود را نوشيده‌اند. به همين دليل اخگري تاکيد مي‌کند: »خانواده‌ها نبايد دارو را از بسته‌بندي اصلي خارج کنند؛ متادون ظاهر بي‌خطر دارد اما مي‌تواند، سبب مرگ شود.«
از سياست درمان تا تجارت مرگ
افزايش مرگ‌هاي ناشي از متادون، نه از ضعف کيفيت دارو، بلکه از بي‌برنامگي در توليد و توزيع آن ناشي مي‌شود. محمدرضا قديرزاده، درمانگر اعتيادمي‌گويد:»وقتي در کشور بدون نيازسنجي واقعي متادون توليدمي‌شود،بخش اضافه آن ناگزير به بازار آزاد راه مي‌يابد. دارويي که بايد براي درمان استفاده شود، اکنون در برخي عطاري‌ها و دکه‌ها به فروش مي‌رسد.« او توضيح مي‌دهد در ابتدا قرار بود مازاد توليد براي صادرات به کشورهايي چون افغانستان و پاکستان اختصاص يابد اما بخشي از همان داروها امروز در بازار سياه ايران دست‌به دست مي‌شوند.
نظارت خاموش و سيل مجوزها
به‌گفته‌ برخي کارشناسان، صدور بي‌ضابطه مجوز براي مراکز ترک اعتياد، بازار دارو را از کنترل خارج کرده است. قديرزاده مي‌گويد: »در برخي مناطق تهران، در يک خيابان سه مرکز ترک اعتياد فعالند که همگي متادون عرضه مي‌کنند. وقتي مراکز بيش از تقاضا باشند، داروهاي اضافه راهي بازار غيررسمي مي‌شوند. اين داروهاهمان‌هايي‌ است که جان بيماران را مي‌گيرند.« اين در حالي است که پزشکي قانوني بارها هشدار داده متادون دارويي تحت کنترل است و بايد فقط با نسخه پزشک توزيع شود. سامانه‌اي که قرار بود نسخه‌هاي متادون و بيماران تحت درمان را رصد کند، بيش از يک‌سال است که از کار افتاده. قديرزاده به اين خلأ نظارتي بزرگ اشاره مي‌کندومي‌گويد: »برخي مراکز ترک اعتياد بيماران خيالي ثبت مي‌کنندتا دارو بگيرند و آن سهميه را در بازار آزاد بفروشند. وقتي نظارت نباشد، دارو مثل هر کالاي ديگري ازمسير درمان خارج و وارد زنجيره سود مي‌شود.«
آمار تلخ و تکراري
براساس آمار رسمي پزشکي قانوني، در سال 1402 حدود 7000 مرگ ناشي از مواد مخدر در کشور ثبت شده که نزديک به نيمي از آنها با متادون مرتبط است. مطالعات ديگر نشان مي‌دهد که 28‌درصد از مرگ‌هاي ناشي از مسموميت‌هاي خوراکي، به متادون مربوط بوده‌اند. در خرداد امسال نيز سازمان امور اجتماعي کشور اعلام کرد:»سال گذشته 2584 نفر بر اثر مسموميت با متادون جان خود را از دست داده‌اند، يعني بالاتر از هر ماده مخدر ديگري.«
‌متادون، دارويي است که ارزان و در دسترس بوده و نظارتي نيز روي توزيع آن به‌درستي انجام نمي‌شود. همين سه ضلع، مثلث مرگ را ساخته‌اند. قديرزاده مي‌گويد: »در پرونده‌اي، دختري 17 ساله با خوردن چند قرص 40 ميلي‌گرمي متادون فوت کرد. نوجوانان به‌سادگي اين قرص‌ها را از عطاري‌ها تهيه مي‌کنند. اين دسترسي آسان است که جان انسان‌ها را به خطر مي‌اندازد.«
‌در بسياري از کشورها، داروهايي چون بوپرنورفين جايگزين متادون شده‌اند؛ داروهايي ايمن‌تر، کنترل‌شده‌تر و با اثر درماني بهتر اما در ايران، سياست‌هاي قديمي هنوز ادامه دارد. اين درمانگر اعتياد بيان مي‌کند: »بوپرنورفين در فرانسه و ديگر کشورهاي اروپايي نتايج بسيار خوبي داشته اما در ايران سهم ناچيزي دارد. وزارت بهداشت توليد متادون را افزايش داده و همين باعث شده اين داروي پرخطر بيش از پيش در دسترس‌ قرار گيرد.«
چرخه‌اي که بايد شکسته شود
به گزارش آراز آذربايجان به نقل از سلامت نيوز، کارشناسان معتقدند ريشه بحران در نگاه کمي‌گراي نهادهايي مانند وزارت بهداشت است. توليد بيشتر، به‌عنوان شاخص موفقيت ديده مي‌شود، نه نجات بيماران. کارخانه‌ها سال‌هاست خط توليد متادون را حفظ کرده‌اند و بازنگري در سياست‌ها به تأخير افتاده است. نتيجه روشن است: دارويي که بايد درمان کند، با خروج از مسير سلامت، به تيغي در دست نظام درمان تبديل شده است. ‌به‌گفته کارشناسان متادون قرار بود ناجي باشد اما حالا خودش قاتل خاموش است. دارويي که از دل نيت درمان‌ زاده شد، امروز قرباني سياست‌هاي غلط، ضعف نظارت و سودجويي شده است. تا وقتي توليد بي‌رويه، معيار موفقيت تلقي شود، هر شيشه متادون که بدون نظارت توزيع مي‌شود، يادآور وعده‌اي است که بايد زندگي مي‌بخشيد اما مرگ مي‌آورد.