لزوم بازنگري در دکترين دفاعي ايران

تحولات روي داده بعد از 7 اکتبر 2023 حاکي از آن است که جمهوري اسلامي مي بايست در دکترين دفاعي خود تجديدنظر اساسي نمايد. به نظر مي رسد دکترين دفاعي ايران مبتني بر سه ضلع يا رکن اصلي شامل تقويت نيروهاي مقاومت در منطقه، تداوم ابهام در برنامه هسته اي و توسعه برنامه موشکي قرار دارد. منتهي تحولات دو سال اخير کارايي برخي از اين ارکان را تضعيف يا بي ثمر ساخته است. تا پيش از اين استدلال مي شد حمايت جمهوري اسلامي از گروههاي مقاومت به اين دليل صورت مي گيرد که ايران مجبور به دفاع از خود در تهران، تبريز و اصفهان نشود. به عبارت ديگر اين فرضيه وجود داشت که نيروهاي مقاومت، اسرائيل را در مرزهايش سرگرم ساخته و مانع از تهاجم آن به خاک ايران مي شوند.
اما تهاجم نظامي اخير اسرائيل به ايران اين فرضيه را باطل کرد؛ ضمن آنکه پيش از آن ايران مجبور شده بود دو مرتبه براي دفاع از گروههاي مقاومت، اسرائيل را موشک باران کند، در حالي که اساسا تصور بر اين بود که فعاليت گروههاي مقاومت مانع از لزوم اقدام نظامي مستقيم ايران عليه اسرائيل خواهد شد.
از سوي ديگر تخريب و آسيب به مراکز هسته اي ايران در حمله اخير اسرائيل و امريکا، لزوم بازنگري در اين ضلع از دکترين دفاعي جمهوري اسلامي را نيز آشکار ساخته است.
در واقع جمهوري اسلامي قصد داشت با حفظ چرخه غني سازي در کشور، امکان بالقوه دستيابي به سلاح هسته اي و ابهام در نيات و اهداف خود را در ذهنيت و محاسبات دشمن تداوم بخشد و به اين ترتيب مانع از تهاجم نظامي به کشور شود. اما حمله به مراکز هسته اي اين هدف را به ضد خود تبديل کرد و امکان بازدارندگي اين رکن را زير سوال برد. اما توسعه برنامه موشکي جمهوري اسلامي، اگرچه نتوانست مانع از شروع جنگ توسط دشمن شود، اما تا حدودي يکي از دلايل پذيرش آتش بس توسط دشمن و پايان موقت جنگ بود.
به عبارت ديگر، قدرت موشکي ايران نيز نتوانست مانع از بروز جنگ شود، هرچند در پايان دادن به جنگ موثر بود. از اين منظر مي توان مشاهده نمود که هيچ يک از ارکان يا اضلاع دکترين دفاعي جمهوري اسلامي در بازدارندگي دشمن براي شروع جنگ موفق نبودند و لذا بازنگري در اين دکترين امري حياتي است.
ارکان پيشنهادي دکترين جديد دفاعي ايران
به نظر مي رسد آنچه بيش از هر چيز در جنگ اخير ميان اسرائيل و ايران به چشم آمد و در سرنوشت جنگ موثر واقع شد، مقاومت، ايستادگي و وحدت مردم ايران بود. در واقع دشمن تصور مي کرد با توجه به برخي نارضايتي ها، با شروع جنگ و موفقيت هاي اوليه مي تواند مردم را از حاکميت جدا کرده و جمهوري اسلامي را به فروپاشي از درون سوق دهد. اما حمايت مردم از ايران و ايستادگي و مقاومت آنها تصورات دشمن را نقش بر آب کرد و باعث شد بعد از 12 روز به آتش بس روي آورد.
لذا مي توان مدعي شد اگر دشمن چنان تصور باطلي را در سر نمي پروراند، چه بسا هيچ وقت انديشه حمله نظامي به ايران را به مخيله خود راه نمي داد. از اين منظر مي توان گفت مردم مي بايست در دکترين جديد دفاعي جمهوري اسلامي نقش اصلي و همچون قاعده يک مثلث را ايفا کنند. ايفاي چنين نقشي بدون شک نيازمند درک، تفاهم و رابطه متقابل مردم و حاکميت است .
اما رکن دوم در دکترين جديد دفاعي ايران مي بايست توسعه و توجه بيشتر به قدرت نرم باشد. به واقع عجيب است که ايران به رغم برخورداري از جذابيت هاي تاريخي، تمدني و فرهنگي ارزشمند و استقلال طلبي در سياست خارجي، توجه اندکي به قدرت نرم دارد. حتي در مورد اسرائيل اين تناقض (حداقل براي من) قابل درک نيست که جمهوري اسلامي هدف اعلامي خود را نابودي اسرائيل از طريق فرايندهاي دموکراتيک (يعني نرم) قرار داده، اما بيشترين تلاش و هزينه خود را به ابزارهاي سخت معطوف کرده است. قدرت نرم اين قابليت را دارد که نفوذ ايران را در ميان افکار عمومي و به تبع آن دولت ها گسترش دهد تا اساسا هرگونه تهاجم به کشور در ميان جامعه جهاني نامشروع جلوه کند و بدين ترتيب قدرت بازدارندگي در دکترين دفاعي کشور را تقويت بخشد.
اما رکن سوم در دکترين جديد دفاعي کشور مي بايست توسعه قدرت دفاعي کشور در تمامي ابعاد باشد. بدون شک جمهوري اسلامي مي بايست برنامه موشکي خود را به لحاظ دقت و مانورپذيري توسعه دهد.
به عبارت ديگر جمهوري اسلامي مي بايست هم دقت موشک ها به لحاظ برخورد به اهداف و هم مانورپذيري آنها را براي عبور از لايه هاي متعدد پدافندي دشمن ارتقا بخشد. اما تکيه صرف به قدرت موشکي نمي تواند براي بازدارندگي کافي باشد، چنانکه تجربه جنگ اخير اين موضوع را اثبات کرد.
لذا ايران مي بايست اولا و به سرعت به بازسازي پدافند هوايي خود اقدام کند.
اخيرا ولاديمير پوتين، رئيس جمهوري روسيه در اظهاراتي مدعي شده بود: «ما يک‌بار به دوستان ايراني خود پيشنهاد داديم که در حوزه سامانه‌هاي پدافند هوايي همکاري کنيم، اما شرکاي ما در آن زمان علاقه زيادي نشان ندادند.»
اگر جمهوري اسلامي مي تواند بر پايه توانمندي هاي داخلي به سرعت پدافند هوايي خود را بازسازي کند که فبها، وگرنه مي بايست هرچه سريع تر و از هر طريق که ممکن است اين کار را انجام دهد؛ چنانکه اخيرا اخباري مبني بر بازديد مقامات وزارت دفاع ايران از سامانه پدافندي HQ-9 چين منتشر شده است. از سوي ديگر به نظر مي رسد نيروي هوايي ايران نيز نيازمند بازسازي و تجهيز اساسي مي باشد. جنگنده هاي قديمي و فرسوده ايران به واقع ديگر کاربردي در برابر جنگنده هاي پيشرفته مدرن ندارند. از اين منظر انتشار اخباري مبني بر احتمال خريد 40فروند جنگنده J-10C از چين توسط ايران اميدوار کننده است، اگرچه لازم است متخصصين اين امر کارايي اين نوع از جنگنده ها را در برابر دارايي هاي دشمن مورد مقايسه قرار دهند.
همچنين آموزش کار با اين تجهيزات و به خصوص جنگنده ها براي نيروهاي مسلح ايران احتمالا زمان بر خواهد بود، اما به هر حال چاره اي از انجام آن نيست. به گزارش آراز آذربايجان به نقل از عصرايران،لذا با اين توصيفات به نظر مي رسد حمايت و حضور مردم، قدرت نرم و قدرت دفاعي ترکيبي، به عنوان ارکان اصلي دکترين جديد دفاعي ايران از قابليت و توانايي بالايي براي بازدارندگي برخوردار خواهند بود.