خلق فرهنگ عامه ماه‌هاي قمري و آيين‌هايي که قابليت انتشار ندارند
خلق فرهنگ عامه ماه‌هاي قمري و آيين‌هايي که قابليت انتشار ندارند
گروه فرهنگي:منظور از فرهنگ عامه؛ فرهنگي است که مربوط به گروه اجتماعي خاصي نيست و در زندگي همه افراد و در تعاملات روزمره آنها با يکديگر جاري است.
اين بخش از فرهنگ که از طريق شفاهي، مشاهده و تجربه منتقل مي‌شود، با عنوان فولکلور شناخته شده و به صورت جشن‌ها و آيين‌هاي ملي نمود داشته، اما پس از ورود اسلام به ايران اين آيين‌ها با رنگ و بوي اسلامي، به شکل ديگري جلوه‌گر شدند و اين روزها بخش مهمي از فرهنگ ما را تشکيل مي‌دهند. بخشي از فرهنگ عامه مردم وابسته به ماه‌هاي قمري و مناسک وابسته به مناسبت‌هاي مذهبي اين ماه‌ها است. فرهنگي که هرچند از گذشته‌هاي دور تا روزگار فعلي دستخوش تغييراتي شده است، اما بازهم به واسطه برخي پژوهش‌ها و با کمک گرفتنِ بدون واسطه از مردم بومي هر منطقه، شاکله کلي آن حفظ شده است. يکي از اين پژوهش‌هاي مردم محور، پروژه »پژوهش فرهنگ عامه« است که بر اساس نامه‌هاي ارسالي به برنامه راديويي »فرهنگ مردم« تهيه شده است. گفت‌وگوي حاضر، توضيحاتِ مدير پروژه »فرهنگ مردم« مرکز تحقيقات صدا و سيما است که درباره نحوه انجام اين پژوهش و جزئيات پيرامون آن است.
هدف از تدوين تقويم آييني ماه‌هاي قمري
اين پژوهشگر فرهنگ عامه با اشاره به اينکه هدف در اين کلان‌پروژه، تدوين تقويم آييني ماه‌هاي قمري است، اظهار کرد: يعني مي‌خواستيم مناسبت‌هايي که اگر چه در تقويم قمري درج نشده‌اند، اما مردم با جديت به اجراي آن پايبند هستند را گردآوري و معرفي کنيم. به عنوان مثال »آيين‌هاي رمضوني«، »هوم‌بابايي«، »الله رمضاني« و ... که در شب پانزدهم ماه مبارک رمضان برگزار مي‌شوند يا آيين‌هاي »کمچه بعک«، »آلادوشي« و فانوس‌گرداني که در شب نيمه ماه شعبان انجام مي‌شوند، ذيل همين تقويم آييني برشمرده مي‌شود.
شناسايي خرده‌فرهنگ‌هاي کمتر شناخته شده
او با اشاره به اينکه برنامه‌سازي در صداوسيما مناسبت‌محور و متاثر از مناسبت‌هاي مختلف ملي، مذهبي و... است، بيان کرد: نياز سازمان صداوسيما به توليد محتوا براي مناسبت‌هاي آييني هسته اوليه شکلگيري اين پژوهش را شکل داد. در اين کلان پروژه تلاش کرديم مرجعي از آيين‌هاي رنگارنگ را پيش روي برنامه‌سازان قرار دهيم تا با توصيف دقيق آيين‌ها، برنامه‌هاي مناسبتي در 12 ماه قمري (از محرم تا ذيحجه) را توليد کنند. مطالعاتي که در اين برنامه‌ها استفاده شده است، منجر به شناسايي خرده‌فرهنگ‌هاي کمتر شناخته شده و ارزشمند ماه‌هاي قمري مي‌شود.مدير فرهنگ مردمِ مرکز تحقيقات صدا و سيما با اشاره به اينکه يکي از رسالت‌هاي اين سازمان پرداختن به ارزش‌هاي نهفته در آيين‌هاي بومي و محلي است، اظهار کرد: با اين حال نبودِ اطلس مشخصي از آيين‌هاي بومي، مانع از آن شده است که ايده‌ها و پژوهش‌هاي متقن و پالايش يافته‌اي از فرهنگ عامه مناطق مختلف ايران در اختيار برنامه‌سازان قرار گيرد. در اصل فقدان مرجعي که موضوعات برنامه‌سازي را درخصوص ماه‌هاي قمري يادآور شود باعث شده که برخي از موضوعات بدون پشتوانه پژوهشي مستدل توليد شوند و از افراد آگاه بومي، محلي يا کارشناسان مرتبط بي‌بهره بمانند. اين پژوهش در راستاي رفع اين مشکل انجام شده است.
شکلگيري خوشه‌هاي فرهنگي در ماه‌هاي قمري
اين پژوهشگر فرهنگ عامه ادامه داد: به عنوان مثال ماه مبارک رمضان، اگرچه در گستره تقويم‌هاي ياد شده، به ظاهر يک ماه از يک تقويم قمري را دربرمي‌گيرد، اما در واقع خوشه‌اي فرهنگي محسوب مي‌شود که طيفي از آيين‌هاي سور و سوگ را در خود جاي داده و به گفته مردم‌شناسان و متخصصان حوزه فرهنگ مردم ايراني، مجموعه‌اي بي‌همتا از آيين‌ها به شمار مي‌رود. در اين ماه تمام ويژگي‌هاي مطرح شده براي آيين‌ها وجود دارد. برخي، مانند اغلب آيين‌هاي استقبال از ماه مبارک رمضان در تمام گستره ايران رواج دارند و برخي ويژه يک منطقه خاص هستند؛ مانند روزه صبريات (روزه شش روزه بعد از عيد فطر) که در ميان اهل سنت هرمزگان مرسوم است.
همسو شدن آيين‌هاي باستاني و مذهبي
او با اشاره به اينکه بسياري از آيين‌هاي ماه مبارک رمضان يا به همان شيوه کهن خود باقي مانده‌اند يا به شکل امروزي تغيير يافته‌اند، اظهار کرد: معدودي از آنها نيز مانند توپ دَر کردن براي اعلان وقت سحر، تنها در حافظه مردمان به حيات خود ادامه مي‌دهند و جايي در زندگي معنوي امروز ندارند.
با واکاوي برخي از آيين‌هاي ماه مبارک رمضان ريشه‌هاي تاريخي و ارزش‌هاي نهفته در آنها را مي‌توان به خوبي دريافت. آيين‌هاي »الوداع‌خواني« در روزهاي پاياني ماه صيام که برگرفته از دعاي 45صحيفه سجاديه هستند، شکلي رفتاري و آييني به خود گرفته‌اند. در مقابل، برخي آيين‌ها ريشه ديرينه‌تري دارند؛ براي مثال، آيين »هوم‌بابايي« و ديگر گونه‌هاي طلب فيض که به طور معمول در نيمه ماه مبارک رمضان با راه‌اندازي دسته‌هاي کودکان و خواندن اشعار مدح برگزار مي‌شوند، نه در محتوا، که در شکل ظاهري، قرابت‌هايي با آيين‌هاي فيض‌طلبي (مانند شال‌اندازي و...) دارند که در نوروز، يلدا يا ساير آيين‌هاي ملي و باستاني به اجرا درمي‌آيند.
کدام آيين‌ها قابليت انتشار ندارند؟
او با اشاره به اينکه پژوهش در حوزه فرهگ عامه در عين اينکه ساده به نظر مي‌رسد، اما بسيار پيچيده است، گفت: به‌ويژه اگر محور مضوعات ديني و آيين‌هاي سور و سوگ مذهبي باشد خطر و لغزش دوچندان خواهد بود و دقت مضاعف مي‌طلبد. برخي مباحث فرهنگ عامه ماه‌هاي قمري با اصول ديني مغاير است، بعضي مباحث ممکن است باعث دامن زدن به اختلافات مذهبي بين شيعه و سني شود، برخي نيز امکان دارد با عرف امروز جامعه سازگار نباشد مثل انواع لطمه‌زني در عزاداري سيدالشهدا. در هر صورت وظيفه پژوهشگر اين است که در عينِ وفاداري به متن مردم‌نگاريِ فرهنگياران و استفاده حداکثر از مطالب آنها، اندک روايت‌هايي را که با عرف، شرع مقدس و اعتقادات و باورهاي روز جامعه ناهمگون است را پالايش کند.
کدام استان‌ها در معرفي فرهنگ عامه خود موفق‌تر بودند؟
ناظر پژوهش تقويم آييني ماه‌هاي قمري درخصوص تفاوت آداب و رسوم ماه‌هاي قمري در شهرهاي مختلف کشور، توضيح داد: با مرور کلي اسناد و دست‌نوشته‌هاي فرهنگياران سراسر کشور، مي‌توان ادعا کرد که برخي استان‌ها از قديم پژوهشگران و فرهنگوران بيشتري را پرورش داده است و مردم آن مناطق علاقه بيشتري به ثبت و ضبط آيين‌هاي خود داشته‌اند.
به گزارش آرازآذربايجان به نقل از ايسنا، ا استان‌هايي مانند اصفهان، فارس، کرمان، يزد، مرکزي، چهارمحال و بختياري، مازندران، گيلان و لرستان فرهنگياران بيشتري داشتند و در مقابل برخي استان‌ها مثل ايلام، سيستان و بلوچستان، هرمزگان، گلستان و کهگيلويه و بويراحمد فرهنگياران کمتري داشته‌اند و علي رغم بکر بودن و مملو بودن آنها از عناصر فرهنگ عامه اما کمتر در پژوهش‌هاي بومي حضور داشته‌اند.
Azarbaiijan.farhangi@gmail.com
تاریخ:
1403/06/26 09:43 ق.ظ
|
دفعات بازدید: 65 |
چاپ
سپاه همانند دژی مستحکم در تمامی صحنه‌ها حضور موثری داشته است
درباره آراز آذربایجان